Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, Tom III. Studia z dziejów społecznych

Autor: Zdzisław Budzyński

Rok wydania: 2008

Liczba stron: 592

Okładka: twarda z obwolutą

Format: 20,5 cm x 30,00 cm

Uwagi - obwoluta z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie zabrudzone

Trzecia część dzieła zamyka edycję, poświęconą prowincji historycznej, która odegrała ogromną rolę w naszej przeszłości. Autor podejmuje w niej próbę analizy skomplikowanych relacji społecznych, jakie wytworzyły się między zasiedlającymi obszar wschodniej Galicji wspólnotami etnicznymi i wyznaniowymi. Okres drugiej połowy XVIII w. przyniósł w jej dziejach nie tylko przełom polityczny, ale też zmianę układu społecznego, funkcjonującego tu od końca XIV w. Rządy austriackie okazały się katalizatorem zmian, które zaważyły na losach tej prowincji w dwóch kolejnych stuleciach, a stworzony wówczas system zniweczyła dopiero II wojna światowa. Na socjograficzny opis Kresów składają się 4 rozdziały, poprzedzone wstępem, a uzupełnione aneksem źródłowym oraz szczegółową bibliografią, zawierającą wykaz źródeł oraz przegląd dorobku historiografii, w tym głównie polskiej i ukraińskiej. Zasadnicza część opracowania przedstawia środowisko naturalne i kulturowe badanego obszaru, w tym procesy osadnicze i urbanizacyjne (rozdz. I), następnie strukturę ludności według podziałów wyznaniowych, etnicznych i społeczno-zawodowych (rozdz. II), funkcjonowanie podstawowych instytucji społecznych w tym wielokulturowym świecie, takich jak rodzina, gmina wyznaniowa i terytorialna (rozdz. III), wreszcie podejmuje ocenę skomplikowanych relacji społecznych między głównymi na Kresach nacjami, polską i ruską, a częściowo też żydowską i ormiańską (rozdz. IV). Integralną część książki stanowi bogaty materiał ikonograficzny, pozyskany z dawnych wydawnictw oraz współczesnych kolekcji graficznych, datowany przeważnie  na koniec XVIII i XIX w.    Książka jest skierowana do studentów historii oraz wszystkich zainteresowanych historią nowożytną Polski, demografią i dziejami tego regionu.

Spis treści:

Wstęp  /7

1. Kredy czy pogranicze?    /7

2. Zakres, rodzaj i forma opracowania  /15

3. Stan badań  /19

4. Podstawa źródłowa  /35

Rozdział II. Środowisko  /45

1. Środowisko naturalne  /45

1.1. Położenie fizyczno-geograficzne  /45

1.2. Ukształtowanie terenu  /50

1.3. Klimat  /54

1.4. Wody powierzchniowe /57

1.5. Zalesienie  /59

1.6. Gleby  /61

1.7. Regionalizacja fizyczno-geograficzna  /61

2. Osadnictwo i jego infrastruktura  /63

2.1. Wpływ działalności ludzkiej na krajobraz naturalny  /63

2.2. Podziały terytorialne  /74

2.3. Infrastruktura komunikacyjna  /78

2.4. Procesy osadnicze na Kresach  /85

2.5. Osadnictwo wiejskie  /91

2.6. Urbanizacja  /97

3. Podsumowanie  /102

Rozdział II. Ludność. Stan, struktura geograficzna rozmieszczenia  /103

1. Wprowadzenie  /103

2. Podstawa szacunków demograficznych  /108

2.1. Statystyka urzędowa (państwowa)  /116

2.2. Statystyka wyznaniowa (obrządkowa)   /129

3. Wielkość i dynamika zaludnienia  /131

4. Gęstość zaludnienia    /134

5. Ludność miejska i wiejska  /139

6. Regionalizacja demograficzna  /141

7. Struktura ludności według obrządku, wyznania i pochodzenia etnicznego  /141

8. Podsumowanie  /151

Rozdział III. Społeczność lokalna w środowisku wielokulturowym  /153

1. Więzi społeczne jako dobra konstytuujące wspólnoty  /153

2. Rodzina kresowa w społeczności lokalnej  /156

2.1. Przedmiot, podstawa i zakres badań  /156

2.2. Rodzina katolicka (ruska i polska). Cechy typowe  /157

2.3. Rodzina katolicka (ruska i polska). Cechy specyficzne  /169

2.3.1. Tożsamość obrządkowa i etniczna  /169

2.3.2. Rodziny mieszane  /172

2.3.3. Rodziny stanowe  /178

2.4. Rodzina ormiańska  181

2.5. Rodzina żydowska   /189

3. Lokalna wspólnota wyznaniowa  /194

3.1. Gmina wyznaniowa  /194

3.2. Kościół łaciński  /195

3.3. Cerkiew grecka (unicka, grekokatolicka)  /219

3.4. Kościół ormiański  /246

3.5. Synagoga izraleska  /249

3.6. Gmina karaimska  /255

3.7. Gmina protestancka  256

4. Gminy terytorialne /257

5. Historia mego wieku. Krąg rodzinny, sąsiedzki i towarzyski Franciszka Karpińskiego  /268

Rozdział IV. Zależności i dystanse społeczne  /281

1. Wprowadzenie  /281

2. Podstawa źródłowa  /284

2.1. Akta normatywne i ramy formalne działalności Kościołów  /284

2.2. Akta relacyjne. Ankieta konsystorska z lat 1758-65 i inne źródła opisowe  /290

2.3. Inne źródła z epoki  /303

3. Dystans etniczny, społeczny i wyznaniowy  /305

3.1. Rodzaje konfliktów społecznych   /306

3.1.1. Duchowni ruscy przywilejów wolności uczestnictwo mają  /306

3.1.2. Ludzi wyklętych nie powinni kapłani przypuszczać do kościołów  /311

3.1.3. Chrzcić dzieci innego obrządku można tylko in casu niebezpieczeństwa śmierci  /313

3.1.4. Jeden kapłan drugiemu diversi ritus nie powinien czynić przeszkody w jurysdykcji duchowej  /319

3.1.5. Kiedy Polak bierze Ruską, w stan małżeński, albo Rusin Polkę  /321

3.1.6. Plebani nie powinni dawać ślubów małżeństwu ruskiemu, ani ruscy łacińskiemu  /328

3.1.7. Plebani łacińscy nie powinni do obrzędu łacińskiego przypuszczać ludzi Ruskich  /328

3.1.8. Kapłani łacińscy ludzi ruskiego obrzędu słuchać nie mogą spowiedzi, a ruscy łacińskiego  /354

3.1.9. Wagusom kapłanom odprawianie mszy nie ma być pozwolone  /354

3.1.10. Kapłani polscy powinni ruskim kapłanom czynić cześć i ludzkość  /355

3.2. Skala i geografia konfliktów międzyobrządkowych i międzywyznaniowych  /363

4. Ocena stosunków polsko-ruskich w świetle źródeł wyznaniowych  /367

5. Wizerunek kresowego Ormianina w ocenie polskiego i ukraińskiego historyka  /372

6. Ocena stosunków chrześcijańsko-żydowskich w świetle dotychczasowych badań  /374

Zamiast zakończenia  /381

Wykaz ważniejszych źródeł i opracowań   /391

A. Źródła rękopiśmienne  /391

B. Źródła drukowane  396

C. Źródła ikonograficzne  /398

D. Źródła i opracowania kartograficzne /399

E. Opracowania (drukowane w alfabecie łacińskim)  /400

F. Opracowania (drukowane w alfabecie cyrylickim)  /423

Część dokumentacyjna   /433

A. Akta normatywne i relacyjne  /433

B. Statystyka ludności ruskiej według spisu wiernych z 1763 r.  /435

C. Statystyka ludności ruskiej według rejestrów spowiedniczych z 1765 r.  /439

D. Statystyka dzieci niekomunikujących według rejestrów spowiedniczych z 1765 r.  /447

E. Ormiańska statystyka ludności   /453

F. Ludność wschodniej części Galicji w latach 1777-1800  /460

G. Kościół obrządku łacińskiego w latach 1772-1785  /475

H. Cerkiew grecka (unicka, greckokatolicka) w latach 1772-1785  /480

I. Wspólnota izraelicka w latach 1772-1885  /494

J. Gminy mniejszości etnicznych i wyznaniowych w latach 1772-1800  /501

Spis tabel  /503

Spis tabel zamieszczonych w części dokumentacyjnej  /504

Spis ilustracji, map i planów  /506

Spis ilustracji i map załącznikowych  /518

Indeks osobowo-topograficzny  /520

Wykaz skrótów  /544

Kresy południowo-wschodnie (w fotografii, grafice, malarstwie i ujęciach kartograficznych)  /545