Konteksty kulturowe średniowiecznego eposu irańskiego Garšāspnāme i ich źródła

Autor: Mirosław Michalak

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 458

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Autor analizuje wybitne dzieło epiki perskiej XI wieku – Garšāspnāme autorstwa Asadiego z Tusu. Bada dwa porządki eposu: heroiczno-mityczny i relacyjno-opisowy, szczegółowo omawia osobę Garšāspa, bohatera i protagonisty eposu, jego charakter, pełnione funkcje i relacje z innymi postaciami dawnej tradycji irańskiej w różnych etapach rozwoju związanego z nią mitu. Snuje też interesujące rozważania na temat kontekstu geograficzno-podróżniczego mitu o Garšaspie.

Na polskim i światowym rynku nie istnieje monografia poświęcona w całości temu dziełu, stanowiącemu skarb kultury Iranu. Badania, których rezultatem jest monografia, opierały się na oryginalnym perskim tekście eposu oraz tworzących jego kontekst źródłach w językach orientalnych, głównie perskim i arabskim. Została w nich zastosowana autorska i całkowicie nowatorska metoda badawcza, polegająca na zdefiniowaniu porządków narracyjnych (przestrzeni narracyjnych) utworu i badaniu kontekstów kulturowych każdej z nich.

Spis treści: 

CZĘŚĆ PIERWSZA WPROWADZENIE

I. Wstęp /11

1. Uwagi edytorskie /11
2. Uwagi dotyczące terminologii /14

II. Metodologia i stan badań nad Garšāspnāme /16

1. Specyfika badań /16
2. Metodologia /20
3. Stan badań /24

III. Główne założenia monografii /31

CZĘŚĆ DRUGA CHARAKTERYSTYKA DZIEŁA

IV. Asadi i jego twórczość /39

V. Analiza formalna i omówienie rzeczywistości przedstawionej dzieła /49

1.  Forma, język, struktura /50
2. Omówienie treści Garšāspnāme /58

VI. Porządki narracyjne utworu /103

1. Porządek heroiczno-mityczny /104
2. Porządek relacyjno-opisowy /108
3. Realia historyczne /112
4. Język i styl a porządki narracyjne utworu /114
5. Leksyka dzieła w relacji do porządków narracyjnych /120

CZĘŚĆ TRZECIA KONTEKSTY KULTUROWE GARŠĀSPNĀME I ICH ŹRÓDŁA

VII. Mężny Kэrэsaspa. Konteksty kulturowe porządku heroiczno-mitycznego /129

1. Kərəsāspa i jego czyny w irańskiej tradycji mitycznej i epickiej /129
   Awesta /130
   Tradycja zachowana w piśmiennictwie średnioperskim /133
   Epika nowoperska – Šāhnāme Ferdousiego /145
   Pozostałe przekazy /154
2. Postać i czyny Garšāspa z eposu Asadiego w świetle tradycji mitycznej i epickiej /159
   Pochodzenie i charakterystyka postaci Garšāspa /160
   Garšāsp w roli smokobójcy /162
   Motyw awestyjskiego Gandarewy w Garšāspnāme /164
   Kābul w tradycji mitycznej i epickiej a przekaz Garšāspnāme /171
   Pozostałe czyny Kərəsāspy / Garšāspa w eposie Asadiego /179 
3. Garšāsp i Zahhāk w kontekście ortodoksji i heterodoksji w obrębie irańskiego obszaru kulturowego /181
   Charakterystyka Zahhāka w tradycji irańskiej i jego relacja z Gar - šāspem /181
   Analiza postaci Zahhāka w świetle materiału mitycznego – aspekty smoczy, żeński i bliźniaczy /185
   Epicki motyw Haftvāda w kontekście Zahhāka i tożsamości Garšāspa /192
   Charakter postaci Kərəsāspy / Garšāspa w świetle relacji z Zahhākiem /197
4. Postać Garšāspa w kontekście pozostałych bohaterów epiki perskiej oraz rola motywu inicjacji /200
   Goštāsp /201
   Esfandiār i Rostam /203
   Czyny bohatera Garšāspnāme w perspektywie mitu inicjacyjnego /207
5. Kontekst topograficzny wybranych wątków narracji porządku heroiczno-mitycznego /211
   Charakterystyka Māzandarānu w Šāhnāme /212
   Māzandarān w tradycji awestyjskiej i średnioperskiej oraz dane Garšāspnāme /215
6. Interferencja porządków heroiczno-mitycznego i relacyjno-opisowego oraz elementy kontekstu hellenistycznego /223
   Roślinność o ludzkim kształcie, wyspa Simorgha i zaklęte miejsca /224
   Legenda o Miedzianym Grodzie /230
   Legenda o Aleksandrze Macedońskim /240
7. Podsumowanie /247

VIII. Realia geograficzne i osobliwości odległych krajów i mórz południowych. Konteksty kulturowe porządku relacyjno-opisowego /248

1. Charakterystyka źródeł /248
2. Konteksty kulturowe porządku relacyjno-opisowego Garšāspnāme w świetle dostępnego materiału źródłowego /270
   Główne elementy konstytutywne kontekstów kulturowych porządku relacyjno-opisowego Garšāspnāme /270
   
   Kontekstowość w obszarze topografii /271
   Rola toponimiki /271
   Chiny /276
   Afryka /280
   Indie /281
   Sarandib /282
   Okolice Sarandibu /293
   Wyspy i miejsca odpowiadające toponimom poświadczonym źródłowo /296
   Wyspy i miejsca bez nazwy w Garšāspnāme lub nieznane większości pozostałych źródeł /304
   
   Kontekstowość w obszarze zjawisk otaczającego świata /313
   Egzotyczna flora i elementy przyrody nieożywionej /313
   Egzotyczna fauna /320
   Fantastyczne stworzenia i zjawiska /327
   
   Kontekstowość w obrębie egzotyki etnicznej – „dzicy” i obcy w Garšās pnāme /342
   Mieszkańcy odległych krain w zwierciadle demonologii przybyszów /342
   Wyspiarze, pływacy, ludożercy, „dzicy" /352
   Egzotyka Indii i obyczajowość ich mieszkańców /359
   
   Imiona własne, tytuły, etnonimy /365
3. Ustalenia nauki a konteksty kulturowe porządku relacyjno-opisowego Garšāspnāme /375
   Osoby Bohu i Mehrāğa oraz dzieje ich konfliktu /376
   Szlak ekspedycji Garšāspa i położenie królestwa Mehrāğa /383
   Tradycje nawigacji oceanicznej Irańczyków w epoce przedmuzułmańskiej i w pierwszych wiekach islamu a przekaz Garšāspnāme /396

CZĘŚĆ CZWARTA PODSUMOWANIE I PERSPEKTYWA DALSZYCH BADAŃ NAD GARŠĀSPNĀME /423

Bibliografia /431

Indeks osób i wybranych postaci mitologicznych i literackich /444

Indeks nazw geograficznych /450