Kobiety w podobozach Konzentrationslager Gross-Rosen

Autor: Andrea Rudorff

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 454

Okładka: miękka 

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

 

Niniejsza publikacja to przetłumaczona na język polski praca doktorska, niemieckiej historyczki, Andrei Rudorff, wydana po raz pierwszy w Berlinie w 2014 roku. Autorka zajęła się historią 45 podobozów dla kobiet, które podlegały administracji obozu koncentracyjnego Groß-Rosen, a położone były na Dolnym Śląsku, w regionie Sudetów, na Łużycach i we wschodniej Brandenburgii. Andrea Rudorff, opierając się na nieznanych szerzej materiałach źródłowych, jako pierwsza szczegółowo analizuje ten system obozowy. Szczególną uwagę poświęca funkcjonowaniu obozów w poszczególnych obszarach, jakimi możliwościami dysponowały więźniarki i jaką postawę prezentowały nadzorczynie, personel obozowy i miejscowa ludność. Ponadto autorka bada procesy karne nadzorczyń, które miały miejsce w Polsce, Czechosłowacji i w obu państwach niemieckich.

(opis wydawcy)

Spis treści:

1. Wprowadzenie /15

1.1. Zagadnienie i struktura publikacji  /17

1.2. Stan badań  /19

1.3. Źródła i krytyka źródeł  /26

Dokumentacja obozowa  /26

Dokumentacja obozowa związana z procesami sądowymi /27

Relacje ocalałych  /28

Radzenie sobie z perspektywą relacji więźniarek  /30

1.4. Terminologia /32

2. Historia powstania systemu kobiecych podobozów KL Gross-Rosen  /35

2.1. Praca przymusowa więźniarek obozów koncentracyjnych w latach 1933-1945 /35

Praca przymusowa więźniarek obozów koncentracyjnych w latach 1933-1942/43  /35

Powstanie pierwszych podobozów dla kobiet przy zakłach zbrojeniowych  /37

Przymusowa praca Żydówek poza obozami koncentracyjnymi i jej włączenie do systemu obozowego  /38

Kobiety z "ostatniej rezerwy" - rozwój sytuacji w roku 1944  /41

2.2. Obozy Organizacji Schmelt  /46

Żydówki z "pasa wschodniego"jako siła robocza śląskich i sudeckich zakładów przemysłowych  /47

Warunki życia więźniarek w obozach Organizacji Schmelt /51

Los ludności żydowskiej pozostałej w "pasie wschodnim"  /54

Likwidacja obozów Organizacji Schmelt  /56

Przejęcie obozów z perspektywy więźniarek  /59

2.3. Obóz główny Gross-Rosen  /60

2.4. Sytauacja przemysłu zbrojeniowegoo na Śląsku i w regionie Sudetów oraz praca przymusowa więźniów obozów koncentracyjnych  /63

Przeniesienie produkcji zbrojeniowej na Śląsk i do regionu Sudetów /63

Warunki przekazania firmom więźniów obozów koncentracyjnych /65

Czy praca przymusowa więźniów była dla zakładów opłacalna?  /67

2.5. Fazy tworzenia kobiecych podobozów Gross-Rosen  /70

Przekształcenie obozów Organizacji Schmelt w filie Gross-Rosen  /70

Lato 1944 roku: powstanie nowych obozów przy zakładach dużych koncernów /72

Podobozy dla kobiet przy zakładach lotniczych  /75

Przeniesienia zakładów z terenów wschodnich: Deutsche Emailfabrik  /78

Praca przymusowa w ramach Organizacji Todt  /78

Obozy zakładane w związku z likwidacją obozów na terenach wschodnich: Gablonz, Morchenstern, St. Georgenthal II, Grafenort  /79

Niezrealizowane plany rozbudowy obozów  /81

3. Drogi deportacji i doświadczenie prześladowania więźniarek podobozów KL Gross-Rosen  /83

3.1. Pochodzenie narodowościowe więźniarek  /83

Żydówki deportowane z Węgier  /84

Żydówki pochodzenia polskiego  /85

Żydówki z byłej Czechosłowacji  /86

Żydówki z Niemiec i terytoriów zaanektowanych  /89

Żydówki z Holandii, Francji i Belgii /91

3.2. Auschwitz-Birkenau jako środek deportacji do podobozów Gross-Rosen  /92

Wstępna selekcja po przybyciu do obozu /93

Status i zakwaterowanie więźniarek w Auschwitz /95

Sekecja do transportów  /97

Grupy więźniarek niepodlegające selekcji w Auschwitz: Żydówki z komanda Philipsa i Żydówki Schindlera /101

Transporty do podobozów /104

Przydział numerów więźniarskich /104

Marsze śmierci z Auschwitz do kobiecych podobozów Gross-Rosen  /106

Transporty z innych obozów koncentracyjnych do filli KL Gross-Rosen  /107

Porównanie warunków w KL Auschwitz i w podobozach KL Gross-Rosen  /108

4. Struktury administracyjne i nadzorcze  /111

4.1. Zarządzanie przez obóz główny podobozami kobiecymi  /111

Zadania i kompetencje nadrzędnych Lagerfuhrerów  /116

4.2. Żeński personel strażniczy  /118

Liczba Aufseherinnen w podobozach KL Gross-Rosen  /119

4.3. Formy rekrutacji i motywacja do podjęcia pracy  /121

Rekrutacja przez zakłady korzystające z pracy przymusowej  /121

Przeniesienia Aufseherinnen z innych obozów koncentracyjnych  /125

Rekrutacja przez urząd pracy  /127

Dlaczego kobiety wykonywały tę pracę? O relacji dobrowolności i przymusu  /130

Naciski ze strony zakładów pracy?  /131

Brak perspektyw zawodowych z powodu bezrobocia?  /135

Motywacje ideologiczne?  /136

Wynagrodzenie Aufseherinnen  /137

Wprowadzenie, badanie lekarskie i umundurowanie w Gross-Rosen  /140

Kursy szkoleniowe w Ravensbruck lub w Langenbielau i Parschnitz /143

Powrót do zakładu pracy w charakterze Aufseherin /144

4.4. Zadania Aufseherinnen i ich stosunek do służby  /147

Lagerfuhrerin i jej zastępczyni  /147

Kolonnenfuhrerinnen  /150

Wewnętrzna służba obozowa  /151

Hundefuhrerinnen  /152

Stosunek Aufseherinnen do służby  /153

4.5. Męski personel wartowniczy  /158

Struktura męskich oddziałów wartowniczych  /159

Postawa wartowników / 162

Lagerfuhrerzy  /164

5. Warunki życia i pracy więźniarek  /167

5.1. Zakwaterowanie więźniarek  /167

5.2. Wyżywienie więźniarek  /172

5.3. Ubiór więźniarek  /175

Znakowanie odzieży  /179

5.4. Praca więźniarek  /181

Typologia obozów w zależności od rodzaju pracy  /181

Służba na terenie obozu  /183

Czas i tempo pracy  /184

Odmowa pracy i sabotaż  /186

Premie motywacyjne  /189

Fluktuacja pomiędz komandami pracy i obozami  /191

Czy w przypadku podobozów kobiecych Gross-Rosen można mówić o "wyniszczeniu przez pracę"?  /195

5.5. Przemoc i kary  /196

Bicie jako kara normatywna?  /19

Formy wymierzania kary  /199

Wykorzystanie psów  /204

Przemoc seksualna lub seksualizowana /205

Obrażenia ciała ze skutkiem śmiertelnym  /207

5.6. Choroby i selekcje  /210

Formy zapobiegania chorobom w obozach  /210

Rewir dla chorych - strefa niebezpieczna czy miejsce otrzymania pomocy? /213

Wyposażenie rewirów dla chorych, zaopatrzenie w lekarstwa  /214

Lekarki-więźniarki i pielęgniarki-więźniarki w rewirze dla chorych  /215

Wpływ załogi obozu na rewir chorych  /218

Rola lekarzy SS  /219

Leczenie stomatologiczne  /220

Selekcje w rewirach dla chorych  /223

Punkty zborne transportów chorych w Parschnit i Langenbielau I /225

Postępowanie z więźniami chorymi i niezdolnymi do pracy po październiku 1944 roku  /226

Przybliżone liczby deportacji powrotnych  /228

5.7. Ciąża i poród  /230

Deportacje ciężarnych  /232

Narodziny w podobozach  /233

"Obozy porodowe" Kratzau i Zittau  /236

5.8. Śmiertelność wśród więźniów oraz sposób postępowania ze zmarłymi  /238

Przyczyny śmierci  /240

Sposób postępowania ze zmarłymi  /242

6. Wymuszona wspólnota więźniarek  /247

6.1. Rodziny obozowe /247

Rodziny obozowe - kobieca strategia przetrwania?  /248

6.2. Powstawanie grup - wizerunki grup  /250

Tworzenie hierarchii: uprzywilejowanie pierwszych transportów  /254

Napięcia wynikające z różnych doświadczeń związanych z prześladowaniami  /256

6.3. Więźniarki funkcyjne  /259

Wybór więźniarek funkcyjnych  /260

Funkcje, zadania i przywileje /262

Charakterystyka więźniarek funkcyjnych w kobiecych podobozach kompleksu Gross-Rosen  /265

Podsumowanie  /267

6.4. Działalność kulturalna i religijna więźniarek  /268

6.5. Próby ucieczek i ucieczki  /274

Szanse i niebezpieczeństwa związane z ucieczkami z podobozów kobiecych kompleksu Gross-Rosen  /275

Nieudane ucieczki i kary w obozie  /278

Ucieczki udane  /279

Podsumowanie  /281

6.6. Zdolność adaptacji kontra opór?  /282

7. Zachowanie Aufseherinnen oraz pracowników zakładów /285

7.1. Używanie przemocy przez Aufseherinnen  /285

Stosowanie przemocy: szkolenia /287

Wpływ przestrzeni, czasu i otoczenia na przemoc wewnątrz obozu  /289

Przemoc jako środek zapobiegająy utracie kontroli  /292

Obóz jako "szkoła przemocy" - wpływ dynamiki grupy na poziomie przemocy  /294

7.2. Interakcje pomiędzy więźniarkami a Aufseherinnen  /296

Usługi dla Aufseherinnen  /298

Sojusze strategiczne  Aufseherinnen z więźniarkami funkcyjnmi  /300

Udzielanie pomocy więźniarkom /302

7.3. Rola przedsiębiorstw i ich pracowników  /306

Kierownictwa zakładów i oddziałów /306

Majstrowie i brygadziści  /309

Pracownice cywilne /312

8. Kontakty ze światem zewnętrznym  /317

8.1. Miejscowa ludność cywilna /317

Przemarsze przez miasta i miasteczka  /319

Widoczność obozów  /321

Lokalne usługi w zakresie zakładania i zaopatrzenia obozów  /323

8.2. Kontakty z innymi grupami więźniów  /325

8.3. Kontakty z przyjaciółmi, osobami wspierającymi i organizacjami pomocowymi  /328

9. Likwidacja kobiecych podobozów Gross-Rosen  /333

9.1. Alarmy lotnicze i naloty bombowe  /333

9.2. Przerwanie pracy w fabrykach i zatrudnienie przy budowie okopów /335

9.3. Ewakuacje obozów /336

Zamknięcie kobiecych podobozów Gross-Rosen przed oficjalną ewakuacją  /336

Wpływ zbliżania się frontu na system obozów koncentracyjnych i sytuacja dowodzenia pod koniec wojny  /338

Pierwszy etap ewakuacji: obozy "Projektu Bartold" oraz Breslau-Hundsfeld  /339

Drugi etap ewakuacji: Neusalz, Christianstadt, Grunberg, Guben /341

Trzeci etap ewakuacji: Graben, Zillerthal-Erdmannsdorf i czasowa ewakuacja Gorlitz  /342

Ewakuacje z terenów niezagrożonych działaniami wojennymi: Freiburg, Langenbielau I, Weisswasser/Lausitz, Morchenstern, Mittelsteine  /343

Planowanie i kierunki transportów  /345

Traktowanie więźniów chorych i niezdolnych do marszu  /347

Warunki podczas marszów śmierci  /349

Eskortowanie transportów i dalsze losy Aufseherinnen /350

Rozstrzeliwanie więźniarek niezdolnych do marszu  /353

Ucieczki z marszów śmierci - zjawisko masowe?  /354

9.4. Wyzwolenie obozów przez Armię Czerwoną  /356

Akty zemsty na Aufseherinnen i pracownikach zakładów /360

Sytuacja więźniów po wyzwoleniu  /361

10. Ściganie po 1945 roku zbrodni popełnionych w FAL Gross-Rosen  /365

10.1. Procesy karne w latach 1945-1949 przed sądami alianckimi  /367

Proces załogi KL Bergen-Belsen  /367

Trybunał Generalny w Rastatt  /369

Radzieckie internowania i wyroki Radzieckich Trybunałów Wojskowych  /370

10.2. Procesy karne przed sądami wschodnio- i zachodnioniemieckimi  /371

Postępowanie przed izbami orzekającymi (Spruchkammerverfahren) w zachodnich strefach okupacyjnych /371

Procesy karne Aufseherinnen w radzieckiej strefie okupacyjnej/NRD  /373

Wczesne zachodnioniemieckie procesy przeciwko byłym Aufseherinnen w Gross-Rosen /376

Dochodzenia prowadzone przez Centralę Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych dotyczące zbrodni popełnionych w podobozach kobiecych Gross-Rosen  /377

10.3. Byłe Aufseherinnen na celowniku służb bezpieczeństwa państwowego NRD  /380

10.4. Procesy karne byłych Aufseherinnen Gross-Rosen w Polsce /385

Procesy i wyroki  /387

Procesy byłych Lageralteste  /391

10.5. Procesy karne byłych Aufseherinnen Gross-Rosen w Czechosłowacji /393

Poszukiwania świadków i ich rola w procesach  /395

Wyroki  /397

Wyniki procesów karnych przeciwko byłym Aufseherinnen Gross-Rosen  /398

11. Podsumowanie. Kobiece podobozy Gross-Rosen w systemie narodowosocjalistycznych obozów /401

11.1. Wpływ praktyk prześladowczych na śmiertelność więźniarek  /402

11.2. Warunki ramowe w obozach /404

11.3. Kobiece umiejętności pomocne w przetrwaniu?  /407

11.4. Z miejsca przetrwania do umierania podczas marszu śmierci  /410

11.5. Upamięteninie podobozów KL Gross-Rosen  /411

Podziękowania  /415

Skróty  /417

Bibliografia /421

Indeks osób /443

Indeks miejscowości /446