Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa

Autorka: Anna Engelking

Rok wydania: 2010

Liczba stron: 363

Okładka: twarda

Format: 14,5 cm x 21,0 cm

Uwaga - przetarta, zarysowana okładka

Czym jest ludowy rytuał klątwy? Anna Engelking, etnografka i etnolingwistka z Instytutu Slawistyki PAN, szuka odpowiedzi na to pytanie, analizując magiczne mówienie-działanie w kontekście ludowej mitologii i religii, wartości i norm społecznych. Rozmowy o przeklinaniu - symbolicznym zabijaniu słowem - jakie przeprowadziła z kilkudziesięcioma mieszkańcami wsi polskich i białoruskich, prowadzą ją od odkrycia "mitu o klątwie", czyli ludowej opowieści o kondycji ludzkiej wyznaczanej przez opozycję dobra i zła, życia i śmierci, upadku i wyzwolenia. W tę opowieść wpisane jest także "lustrzane odbicie" klątwy - błogosławieństwo.

Spis treści:

Wykaz skrótów  /11

Przedmowa do wydania drugiego  /15

Wprowadzenie. Temat, źródła, metoda /17

Część I. Magia

Rozdział 1. Magia: słowo, termin, pojęcie. Poszukiwanie znaczeń  /25

Magia - ujęcie językoznawcze  /26

Perspektywa obserwatorów  /26

Z dziejów pojęcia. Od magów do magii  /26

Słowo magia we współczesnej polszczyźnie  /28

Perspektywa podmiotów magii. Zarys pojęcia w słowiańskiej kulturze ludowej  /34

Magia - ujęcie antropologiczne /39

Kłopoty z definicją  /39

Próby definiowania: między działaniem a światopoglądem  /42

Rozdział 2. Magia ludowych rytuałów słownych  /49

Magia słowa: teoria  /49

Ujęcie językoznawcze, czyli magiczna funkcja języka /49

Ujęcie antropologiczne, czyli język magiczny  /56

Uszczegółowienie, czyli ludowy rytuał słowny  /72

Magia słowa: praktyka. Wprowadzenie w magię słowa w kulturze ludowej  /75

Część II. Klątwa

Rozdział 3. Pole pojęciowe `klęcia`  /99

Klątwę rzucać. `Klęcie<sub>1</sub>`, czyli przekląć i przeklęcie  /101

Klątwą wyłączyć ze społeczności. `Klęcie<sub>2</sub>`, czyli wykląć i wyklęcie  /107

Klnąc zaczarować. `Klęcie<sub>3</sub>`, czyli zakląć i zaklęcie  /110

Używać przekleństw/ `Klęcie<sub>4</sub>`, czyli przeklinać i przekleństwo (przeklinanie)  /113

Pod klątwą zobowiązywać. `Klęcie<sub>5</sub>`, czyli zaklinać i zaklinanie  /126

Pod klątwą zapewniać/ `Klęcie<sub>6</sub>`, czyli zaklinać się i zaklinanie się (przysięganie)  /128

Podsumowanie / 134

Rozdział 4. Ludowy rytuał klątwy  /138

Klątwa rodzicielska  /138

W poszukiwaniu struktury rytuału  /138

• Obiekt rytuału  /143
• Wykonawca rytuału  /146
• Sprawca rytuału  /158
• Podsumowanie /163

Exemplum, czyli historia prawdziwa córki przeklętej przez matkę  /165

Odwrotność klątwy rodzicielskiej: klątwa dziecka  /185

Klątwy innych osób  /199

Rozdział 5. Semantyka klątwy  /224

Struktura językowa dyrektyw magicznych  /224

Wypowiedzenia żądająco-życzące  /225

Wypowiedzenia zaklinająco-życzące  /229

• Formuły typu bodaj cię Pan Bóg skarał  /229
• Formuły typubodajeś zdechł  /235
• Inne formuły w funkcji klątwy  /237

Budowa semantyczna przeklęcia  /237

Zawartość treściowa formuł klątwy  /241

Kara boża, czyli sprawca klątwy jako jej egzekutor  /242

• Przypadek szczególny: Matka Boska  /249

Diabeł pod różnymi postaciami jako egzekutor klatwy  /251

Los przeklętego  /257

• Choroba  /257
• Śmierć  /264
• Niewola  /270

Rozdział 6. Od przeklęcia do odklęcia  /274

Dalsze losy przeklętego, czyli trwanie klątwy  /274

Możliwości odklęcia /280

Zakończenie  /291

Podsumowanie /291

Dalsze pytania badawcze  /294

Aneks. Rytuał błogosławieństwa w kulturze ludowej, czyli udzielenie dóbr za pomocą słowa  /299

Rozmówcy  /319

Literatura  /325

Contens  /343

Summary  /347

Indeks osób  /355