Kazania de tempore i de sanctis Mikołaja z Błotnia. Zarys monografii

Autorka: Lidia Grzybowska

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 541

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami

Mikołaj z Błonia należy do szczupłego grona pisarzy polskiego średniowiecza, których dzieła zyskały rozgłos europejski najpierw w obiegu rękopiśmiennym, a następnie w druku. Jego traktat Sacramentale tłoczono między 1480 a 1600 w ponad 40 edycjach, licznych wydań między 1493 a 1613 doczekała się także kolekcja jego kazań de tempore i de sanctis.

Monografia dr Lidii Grzybowskiej ujawnia zatem swą istotną wartość już poprzez to, że wypełnia dotkliwą lukę w badaniach nad autorem ważnym dla poznania polskiego wkładu w kulturę religijną Europy XV i XVI w. Skupiając się zaś na obu cyklach kazań Mikołaja z Błonia, wpisuje się zarazem w silnie dziś ożywiony nurt badań światowej mediewistyki nad kaznodziejstwem, traktowanym jako szczególne, wielowymiarowe świadectwo kultury średniowiecza.

Z recenzji prof. dr. hab. Pawła Stępnia

Spis treści:

Wykaz skrótów  /9

Wstęp  /11

Rozdział I. Mikołaj z Błotnia i jego czasy  /27

I.1. Tło historyczno-kulturowe, rozwój kaznodziejstwa i problemy gatunku  /27

I.1.1. Europa i Polska w I połowie XV wieku /27

I.1.2. Kaznodziejstwo w średniowiecznej Europie /32

I.1.3. Rozwój kaznodziejstwa w Polsce /38

I.1.4. Kazanie. Problemy gatunku  /41

I.2. Mikołaj z Błonia - próba biografii intelektualnej /49

I.2.1. Dzieciństwo i młodość (ok. 1400-1414)  /50

I.2.2. Okres krakowski (1414 - ok. 1428)  /53

I.2.3. Okres poznański (1428-1437)   /57

I.2.4. Okres mazowiecki (1438-ok. 1448)  /59

I.2.5. Środowisko intelektualne  /61

I.2.6. Biblioteka Mikołaja z Błonia. Analogie /69

I.2.7. Kolekcje kaznodziejskie  /72

Rozdział II

Ars rhetorica i Ars praedecandi kazań Mikołaja z Błonia  /81

II.1. Retoryka średniowieczna. Zarys /84

II.1.1. Retoryka w Polsce, retoryka w Krakowie /87

II.1.2. Ars praedicandi /89

II.2. Inventio w Kazaniach Mikołaja z Błonia. Dilatatio, argumentatio, exempla /95

II.2.1. Thema  /97

II.2.2. Dilatatio /103

II.3. Dispositio w kazaniach Mikołaja z Błonia, arbor picta  /126

II.3.1. Exordium: prothema, introductio thematis, divisio  /127

II.3.2. Praedicare est arborisare /137

II.4. Elocutio, colores rhetorici, claritas, rhitmus /145

II.4.1. Claritas i brevitas /149

II.4.2. Rhitmus /157

II.4.3. Polchritudo /168

II.5. Memoria /172

II.6. Actio /180

II.6.1. Między teorią a praktyką  /181

II.6.2. Pogranicze kultury piśmiennej i oralnej /191

Rozdział III. Hermenautyka, egzegeza, modi legendi /201

III.1. Ars eligendi /201

III.2. W kręgu lektur Mikołaja z Błonia /203

III.2.1. Biblia /207

III.2.2. Komentarze biblijne /211

III.2.3. Źródła leksykograficzne i encyklopedie /216

III.2.4. Źródła antyczne /223

III.2.5. Zbiory kazań  /236

III.2.6. Augustyn i Bernard  /237

III.2.7. Inne źródła i odniesienia /241

III.3. Tryby interpretacji /247

III.3.1. Sensy biblijne /250

III.3.2. Alegoria i typologia, Intus et foris /259

III.3.3. Metafora, symbol, semiotyka /264

III.4. Strategie dawnej lektury - studium przypadków /274

III.4.1. Robert Holcot /278

III.4.2. Modi legendi - poezja i sentencje /292

Rozdział IV. Kazania Mikołaja z Błonia - wybrane wątki i motywy /309

IV.1. Kim jest człowiek?  /311

IV.2. Ciało i cielesność  /331

IV.3. Człowiek w relacjach społecznych /343

IV.4. Formy rozrywki /354

IV.5. Człowiek w relacjach rodzinnych /370

IV.6. Obowiązki chrześcijanina /389

IV.6.1. Msza /391

IV.6.2. Chrzest /393

IV.6.3. Spowiedź /395

IV.6.4. Modlitwa /401

IV.6.5. Komunia św.  /405

IV.6.6. Jałmużna (eleemosyna)  /407

IV.6.7. Post /408

IV.7. Śmierć i zaświaty /410

IV.8. Walka z przesądami i bałwochwalstwem (superstitiones)  /420

IV.9. Devitio moderna czy Droga odnowy? /425

IV.10. Medice, cura te ipsum   /428

IV.11. Husytyzm /435

IV.12. Odblaski codzienności /445

IV.12.1. O Polsce i sąsiadach - bezpośrednie odniesienia /445

IV.12.2. Żydzi, muzułmanie i inne wyznania /448

IV.13. Umiłowanie mądrości /450

IV.14. Towarzysze człowieka /455

IV.15. Prawo i porządek /460

IV.16. Elementy wiedzy przyrodniczej /465

Zakończenie /473

Bibliografia /479

Summary /529

Indeks /533