Kategorie i granice wieku oraz ich znaczenie w rzymskim prawie prywatnym

Autor: Wojciech J. Kosior

Rok wydania: 2022

Liczba stron: 410

Okładka: miękka 

Format: 16,0 cm x 23,0 cm

[...] również w prawie rzymskim występowały instytucje, których zastosowanie, a przede wszystkim skutki uzależnione zostały od osiągnięcia przez podmiot prawa określonego liczbowo wieku. Najczęściej przedstawianymi w literaturze przedmiotu granicami są: 7 lat, następnie 12 lat w przypadku kobiet i 14 w przypadku mężczyzn oraz później 25 lat. Granice te wyznaczały następujące kategorie wiekowe: dzieci (infantes) 0-7 lat, niedojrzali (impuberes) 7-14 lat (lub 12 w przypadku kobiet), dojrzali poniżej 25. roku życia (puberes minores XXV annis) oraz dojrzali powyżej 25.roku życia (puberes maiores XXV annis). Powyższe granice i kategorie związane były ściśle z prawem osobowym, a dokładniej - z zakresem zdolności do czynności prawnych, choć co oczywiste, ze zdolnością tą wiązał się szereg innych uprawnień realizowanych na gruncie pozostałych gałęzi prawa.

Tematyka podjętych przeze mnie badań, których efekty prezentują w niniejszej monografii, dotyczy właśnie zagadnień związanych ze znaczeniem wieku człowieka w prawie rzymskim i swoim zakresem zdecydowanie wykracza poza wspomniane wyżej granice wiekowe.

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wykaz skrótów  /8

Wstęp  /9
§ 1. Przedstawienie problemu badawczego  /9
§ 2. Podstawa źródłowa  /12
§ 3. Literatura  /14
§ 4. Metody badawcze, zakres i układ pracy  /24

ROZDZIAŁ 1. Problematyka wieku w państwie i prawie rzymskim  /28
§ 1. Rok w starożytnym Rzymie – uwagi do rzymskiego kalendarza /28
§ 2. Interpretacja wieku człowieka w prawie rzymskim /39
a) Obliczanie wieku  /39
b) Dowodzenie wieku  /47
§ 3. Wiek w ujęciu badań nad rzymską demografią /52
§ 4. Fazy i etapy ludzkiego życia wyróżniane w starożytnym Rzymie /60
§ 5. Podsumowanie /75

ROZDZIAŁ 2. Kategorie i terminy związane z wiekiem w prawie rzymskim  /77
§ 1. Podstawowe kategorie wieku w prawie rzymskim  /77
a) Infantia  /77
b) Impubertas  /97
c) Pubertas  /103
§ 2. Pozostałe kategorie wieku wyróżniane w źródłach prawniczych  /124
a) Adulescentia  /124
b) Firma aetas  /128
c) Flora aetas  /131
d) Iuventa  /131
e) Legitima aetas  /124
f) Partus  /135
g) Perfecta aetas  /140
h) Praetextata aetas  /144
i) Prima/secunda aetas  /148
j) Pueritia  /151
k) Pupillus/Pupillaris aetatis  /152
l) Senecta  /154
§ 3. Podsumowanie  /156

ROZDZIAŁ 3. Granice wieku w rzymskim prawie procesowym  /161
§ 1. Granica 7 lat i jej znaczenie dla podopiecznego (auctoritatis interpositio)  /161
§ 2. Granice 17 i 18 lat i ich znaczenie dla prawa do wystąpień publicznych (ius postulandi)  /162
§ 3. Granice 18, 20 i 25 lat jako cenzus wieku do pełnienia funkcji sędziego  /164
§ 4. Granice 20 i 14 lat i ich znaczenie przy procesach o wolność (vindicatio in libertatem) /167
§ 5. Granica 25 lat i jej znaczenie dla osób dojrzałych (restitutio in integrum) oraz ich uprawnień procesowych  /173
§ 6. Granica 50 lat i jej znaczenie dla powództwa przeciwko sprzedawcy (actio redhibitoria) /185
§ 7. Podsumowanie  /186

ROZDZIAŁ 4. Granice wieku w rzymskim prawie osobowym  /189
§ 1. Granica jednego roku i jej znaczenie dla uzyskania obywatelstwa rzymskiego (anni-culi probatio) /189
§ 2. Granice 7, 12 i 14 lat i ich znaczenie dla zdolności do czynności prawnych  /194
§ 3. Granice 14 i 17(18) lat i ich znaczenie przy wyzwoleniach testamentowych (manu-missio testamento)  /196
§ 4. Granica 17(18) lat i jej znaczenie przy wyzwalaniu niewolników  /199
§ 5. Granice 18 i 20 lat i ich znaczenie dla przywileju wieku (venia aetatis)  /202
§ 6. Granica 20 lat i jej znaczenie dla określania statusu prawnego osoby (status libertatis)  /204
§ 7. Granice 20 i 30 lat i ich znaczenie przy wyzwoleniach niewolników na podstawie ustawy Aelia Sentia  /207
§ 8. Granica 25 lat i jej znaczenie w ustawie (P)laetoria i przy wyzwoleniach niewolników  /221
§ 9. Granica 50 lat i jej znaczenie przy obowiązkach wyzwoleńca (operae libertorum)  /224
§ 10. Podsumowanie  /225

ROZDZIAŁ 5. Granice wieku w rzymskim prawie rodzinnym  /229
§ 1. Granice trzech, sześciu miesięcy i jednego roku i ich znaczenie przy obserwacji ciąży i porodu (custodia partus, custodia ventris)  /229
§ 2. Granica jednego roku i jej znaczenie dla zwrotu posagu (dos)  /231
§ 3. Granice jednego roku, 3, 6 i 10 lat i ich znaczenie dla czasu trwania żałoby (tempus lugendi)  /235
§ 4. Granica 3 lat i jej znaczenie dla obowiązku alimentacyjnego  /239
§ 5. Granice 7, 10 i 12(11) lat i ich znaczenie dla zaręczyn (sponsalia)  /243
§ 6. Granice 12 i 14 lat i ich znaczenie dla ważności małżeństwa oraz przy instytucji pieczy nad osobami /248
§ 7. Granica 18 lat i jej znaczenie dla adopcji  /268
§ 8. Granica 25 lat i jej znaczenie dla wybranych instytucji prawa rodzinnego  /269
§ 9. Granica 26(25) lat i jej znaczenie dla małżeństw zawieranych przez opiekunów z podopiecznymi  /277
§ 10. Granice 20–50 i 25–60 lat oraz 40 lat i ich znaczenie dla instytucji małżeństwa  /281
§ 11. Granica 60 lat i jej znaczenie przy arrogacji  /288
§ 12. Granice 70, 60 i 25 lat i ich znaczenie przy obowiązku pełnienia funkcji opiekuna i kuratora /290
§ 13. Podsumowanie  /293

ROZDZIAŁ 6. Granice wieku w rzymskim prawie spadkowym  /297
§ 1. Granica jednego roku i jej znaczenie dla substytucji pupilarnej (substitutio pupillaris)  /297
§ 2. Granice 3, 12 i 14 lat i ich znaczenie dla wzajemnego dziedziczenia małżonków  /301
§ 3. Granica 6 lat i jej znaczenie dla dziedziczenia dziecka po matce (bona adventitia)  /302
§ 4. Granica 7 lat i jej znaczenie dla pretorskiej bonorum posessio i transmisji dziedziczenia  /303
§ 5. Granica 10 lat i jej znaczenie przy zapisach spadkowych  /306
§ 6. Granice 12 i 14 lat i ich znaczenie dla zdolności do sporządzenia testamentu (testa-menti factio activa)  /308
§ 7. Granica 18 lat i jej znaczenie przy sporządzaniu testamentów oraz wydziedziczeniu /316
§ 8. Granica 20 lat i jej znaczenie dla ważności zapisów, testamentu oraz dziedziczenia beztestamentowego  /321
§ 9. Granica 25 lat i jej znaczenie przy wybranych instytucjach prawa spadkowego  /325
§ 10. Granica 30 lat i jej znaczenie dla instytucji dziedzica koniecznego (heres necessarius)  /332
§ 11. Granica 50 lat i jej znaczenie dla statusu dziedzica /334
§ 12. Podsumowanie /335

ROZDZIAŁ 7. Granice wieku w rzymskim prawie rzeczowym  /338
§ 1. Granica jednego roku i jej znaczenie przy ochronie prawa własności /338
§ 2. Granica 5 lat i jej znaczenie dla służebności osobistej operae servorum /339
§ 3. Granica 10 lat i jej znaczenie przy współwłasności niewolnika  /342
§ 4. Granica 25 lat i jej znaczenie przy prawie sąsiedzkim oraz zastawie  /343
§ 5. Podsumowanie  /345

ROZDZIAŁ 8. Znaczenie wieku przy odpowiedzialności deliktowej  /346
§ 1. Wiek sprawcy i jego znaczenie dla odpowiedzialności za delikty  /346
§ 2. Wiek poszkodowanego i jego znaczenie dla odpowiedzialności sprawcy za delikty /356
§ 3. Podsumowanie  /358

Zakończenie  /360
Wykaz źródeł  /366
Bibliografia  /377
Wykaz tabel, wykresów i wzorów  /408