Kasztelania łagowska

Autor: Czesław Hadamik

Rok wydania: 2013

Liczba stron: 154, il. 34

Okładka: twarda

Format: 16,0 cm x 23,0 cm

Kasztelania łagowska jest następnym, po Pierwszych wiekach Kielc (2007) oraz Kasztelanii tarskiej (2011), interdyscyplinarnym studium poświęconym najważniejszym aspektom genezy i przemian organizacji terytorialnej państwa piastowskiego na terenie Gór Świętokrzyskich. Książka jest próbą rekonstrukcji skomplikowanych procesów, które doprowadziły do zaludnienia i zagospodarowania w okresie od XI do XIV stulecia terenów, które były w XI-XII wieku fragmentem uciążliwej wewnętrznej rubieży państwa piastowskiego, słabo zasiedlonej, a w dużych fragmentach prawie bezludnej. Władcy piastowscy (być może począwszy od Bolesława Śmiałego) prawdopodobnie próbowali tu zbudować własną organizację terytorialną, ale wyniki tych starań nie były zadowalające, skoro troskę o zagospodarowanie tych trudnych obszarów dość szybko, bo już w ciągu XII wieku, przerzucili na barki instytucji kościelnych, w tym biskupstw krakowskiego i włocławskiego, które stworzyły tu jedne z najstarszych w Polsce kasztelanii majątkowych Kościoła. Jednostki te, początkowo ściśle związane z państwem, w XIII wieku stopniowo uzyskiwały zwolnienia od ciężarów na rzecz monarchii, aby w okresie rozkładu systemu prawa książęcego stać się zwykłymi kluczami dóbr biskupich, co nastąpiło w ciągu XIV wieku. Jedną z takich właśnie jednostek terytorialnych była kasztelania łagowska, położona na południowych stokach Łysogór, jednostka stosunkowo niewielka terytorialnie, ale pod względem poznawczym skupiająca w sobie jak soczewka problemy, z którymi zmaga się od lat polska mediewistyka.

(opis wydawcy)

Spis treści: 

Wstęp  /7
1. Cel, metoda, zakres terytorialny i chronologiczny  /11
1.1. Cel opracowania  /11
1.2. Metoda  /14
1.3. Zakres terytorialny /16
1.4. Zakres chronologiczny  /18
2. Zarys stanu badań historycznych i archeologicznych  /20
2.1. Stan badań historycznych  /20
2.2. Stan badań archeologicznych  /21
3. Środowisko naturalne  /25
3.1. Geologia okolic Łagowa  /25
3.2. Złoża surowcowe na obszarze kasztelanii łagowskiej  /27
3.2.1. Surowce skalne /27
3.2.2. Złoża metaliczne  /31
3.3. Gleby  /32
3.4. Morfologia terenu  /33
3.5. Lasy  /33
3.6. Sieć rzeczna /34
4. Źródła do dziejów kasztelanii łagowskiej  /35
4.1. Źródła pisane  /35
4.2. Źródła archeologiczne  /41
4.2.1. Podstawy datowania stanowisk na terenie kasztelanii łagowskiej metodami archeologicznymi  /41
4.2.2. Stratygrafia stanowisk /44
4.2.3. Materiały ruchome z badań wykopaliskowych na wzgórzu Zamczysko w Nowym Stawie  /45
4.2.3.1. Militaria  / 45
4.2.3.2. Ceramika naczyniowa  /46
4.2.4. Chronologia stanowisk badanych metodą wykopaliskową  /51
4.2.4.1. Grodzisko w Nowym Stawie  /51
4.2.4.2. Kościół parafi alny w Łagowie /53
4.2.5. Znaleziska luźne  /53
4.2.5.1. Znaleziska powierzchniowe w Zbelutce–Górach  /54
4.2.5.2. Materiały z Jaskini Zbójeckiej  /56
4.2.5.3. Skarb z Łagowicy Starej i jego chronologia /60
4.2.5.4. Inne znaleziska luźne z XI–XIII wieku /61
4.2.5.5. Znaleziska luźne z terenu dworu w Piórkowie  /63
4.3. Chronologia i rozwój osadnictwa w świetle archeologicznych badań powierzchniowych oraz znalezisk luźnych  /65
4.4. Źródła toponomastyczne  /69
5. Osadnictwo przedpaństwowe w rejonie Łagowa  /76
6. Rubieże graniczne domniemanego książęcego okręgu grodowego oraz biskupiej kasztelanii łagowskiej od XI do XV wieku  /80
7. Okres wczesnopaństwowy: domniemany łagowski okręg grodowy i problem jego ośrodka  /84
7.1. Dotychczasowe poglądy na kwestię istnienia w XI–XII wieku książęcej kasztelanii łagowskiej /84
7.2. Przesłanki wskazujące na funkcjonowanie okręgu grodowego w Łagowie oraz najstarsze osadnictwo wczesnopiastowskie na jego terenie  /87
7.3. Problem ośrodka domniemanego łagowskiego okręgu grodowego w świetle badań archeologicznych /91
8. Kasztelania łagowska biskupów włocławskich  /96
8.1. Problem nadania Łagowa na rzecz biskupstwa włocławskiego  /96
8.2. Kościół NMP w Łagowie. Inne kościoły w dobrach łagowskich  /99 
8.3. Siedziby biskupie na terenie kasztelanii łagowskiej  /103
8.4. Lokacje miejskie na obszarze kasztelanii łagowskiej w XIII i XIV wieku  /106
8.5. Osadnictwo i gospodarka na terenie biskupiej kasztelanii łagowskiej do końca XIV wieku /111
8.6. Początki i rozwój łagowskiego ośrodka wytwórczego ceramiki białej w średniowieczu  /112
8.7. Początki eksploatacji rud ołowiu /120
8.8. Wydobycie i przetwórstwo rud żelaza /121
8.9. Produkcja szkła  /122
8.10. Przyczyny ożywienia gospodarki kasztelanii łagowskiej w XIV wieku /123
Podsumowanie /125
Aneks /133
Wykaz skrótów  /141
Bibliografia /142
Mapy /151