Kariera prowincjonalnego szlachcica. Przypadki pisarza i sędziego ziemskiego zatorskiego Jana Pisarzowskiego (1599 - 1679)

Autorka: Agata Kwiatek

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 236

Okładka: miękka

Format: 15,0 cm x 21,0 cm

18 kwietnia Roku Pańskiego 1638 Władysław IV, z Bożej łaski król Polski, Wielki Książę Litewski, a także dziedziczny król Szwedów, Gotów i Wendów, przyłożył podpis pod listem do Jana Pisarzowskiego, ówczesnego pisarza ziemskiego zatorskiego. Monarcha donosił o sporze między dwoma swymi poddanymi, który toczył się wówczas przed Trybunałem Koronnym. Liczył na to, że Pisarzowski, pełniący funkcję deputata, będzie popierał wskazaną przez niego stronę konfliktu. Podobnych pism w zbiorze korespondencji pisarza zatorskiego jest znacznie więcej. Do grona ich nadawców należeli przedstawiciele elity władzy ówczesnej Rzeczypospolitej: dwóch monarchów, księżna, prymas, kilku biskupów, kilkunastu świeckich senatorów oraz rzesza szlachty z obszaru całej Korony. Chociaż większość listów dotyczyła procesów w Trybunale Koronnym, do Pisarzowskiego wysyłano także prośby o interwencję na sejmiku czy udzielenie pożyczki.

Tymczasem małopolski szlachcic, wywodzący się z niewielkich Pisarzowic położonych w księstwie zatorskim, pochodził ze średniozamożnej rodziny, zarządzającej zaledwie połową jednej wsi. Nie wiadomo, czy otrzymał jakiekolwiek wykształcenie. W ciągu swojej długiej, kilkudziesięcioletniej działalności politycznej Jan pełnił funkcję pisarza, a potem sędziego zatorskiego, sześć razy był wybierany na deputata do Trybunału Koronnego, ponad dwadzieścia razy był marszałkiem sejmikowym, dwukrotnie posłował na sejmy. Skala podejmowanej przez Pisarzowskiego aktywności jest zdumiewająca, szczególnie w porównaniu z jego niewielkim zapleczem społeczno-majątkowym.
Monografia – na podstawie szerokiego wyboru materiałów źródłowych (obejmującego m.in. korespondencję, akta sejmikowe, rekognicjarze poborowe i inwentarz majątkowy) – prezentuje proces realizacji kariery politycznej przez Jana Pisarzowskiego, czyli prowincjonalnego małopolskiego szlachcica żyjącego w latach 1599–1679.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów /9

Wstęp  /11

Rozdział 1. Pisarzowscy herbu Starykoń, ich krewni i powinowaci do końca XVII stulecia  /23

Dzieje rodu Pisarzowskich  /24

Życie rodzinne Jana Pisarzowskiego  /41

Obiektywne uwarunkowania kariery Jana Pisarzowskiego - majątek i koligacje  /50

Rozdział 2. Działalność lokalna  /55

Pisarz ziemski zatorski  /58

Sędzia ziemski zatorski /61

Marszałek sejmikowy  /64

Lider szlachty oświęcimsko-zatorskiej  /75

Rozdział 3. Działalność ogólnopaństwowa  /83

Deputat trybunalski  /84

Wierny sługa domu królewskiego  /91

Pomocnik członków elity władzy  /96

Rzecznik duchowieństwa  /104

Obrońca interesów przedstawicieli szlachty koronnej  /110

Mediator, depozytariusz, poseł  /113

Rozdział 4. Stronnik Jana Zebrzydowskiego i Stanisława Lubomirskiego /117

Rozdział 5. "Świat rzeczy" Jana Pisarzowskiego  /131

Symbole statusu społecznego /134

Wyposażenie wnętrza mieszkalnego  /144

Rozdział 6. Gospodarstwo Pisarzowskiego  /157

Zakończenie. "Użyteczny człowiek" w systemie politycznym Rzeczypospolitej Wazów  /181

Aneks I. Genealogia Pisarzowskich  /187

Aneks II. Spis marszałków sejmikowych z Zatora  /191

Aneks III. Wielkość zbiorów i udział poszczególnych płodów rolnych w gospodarce folwarków w Pisarzowicach i Głębowicach w latach 1680-1681  /196

Bibliografia  /199

Summary  /221

Indeks osobowy  /225