Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku. Studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa

Autor: Janusz Łosowski

Rok wydania: 2004

Liczba stron: 445

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Uwaga - przetarta, zarysowana okładka

Jest to pierwsza w literaturze polskiej monografia, analizująca działalność kancelarii grodzkiej od jej początku aż do momentu likwidacji w 1792 roku. Dzięki wzbogaconemu kwestionariuszowi pytań, uwzględniającemu problematykę nowocześnie pojmowanej dyplomatyki, a także archiwistyki i historii ustroju, oraz nowym metodom badawczym Autorowi udało się przedstawić w sposób nowatorski organizację, funkcjonowanie i rolę kancelarii w różnych dziedzinach życia dawnej Rzeczypospolitej. Oprócz źródeł krajowych w pracy wykorzystana została bogata i wcześniej nieznana dokumentacja aktowa, przechowywana obecnie w archiwach zagranicznych (w Mińsku, Moskwie, Jarosławlu i Lwowie).

(opis wydawcy)

Spis treści:

Wykaz skrótów  /9

Wstęp   /11

1. Stan badań  /12

2. Ocena dotychczasowych osiągnięć. Koncepcja i metody badawcze rozprawy  /24

3. Temat, podstawa źródłowa i konstrukcja  /27

Rozdział 1. Starostowie w systemie zarządu lokalnego   /33

1.0. Geneza urzędu starościńskiego i jego funkcje w XIV wieku  /33

1.1. Przemiany kompetencji urzędu starościńskiego w XV wieku  /36

1.2. Zakres władzy starostów chełmskich w XV wieku  /40

1.3. Kompetencje starostów w okresie XVI-XVIII wieku  /46

1.3.0. Uwagi wstępne  /46

1.3.1. Sądownictwo karne i sporne  /47

1.3.2. Kompetencje policyjne  /48

1.3.3. Obowiązki administracyjne i polityczne /56

1.3.4. Władza dominialna starostów  /60

Podsumowanie /65

Rozdział 2. Organy grodzkie i ich personel  /69

2.0. Kształtowanie się sądu grodzkiego w XV wieku  /69

2.1. Sąd grodzki w okresie XV-XVII wieku   /71

2.2. Urząd grodzki w okresie XVI-XVIII wieku i jego kompetencje  /73

2.2.1. Uprawnienia sądowe i depozytowe  /73

2.2.2. Zapis czynności procesowych oraz uwierzytelnianie dokumentacji prywatno-prawnej  /76

2.2.3. Oblatacja dokumentacji urzędowej i prywatnej  /78

2.2.4. Funkcjonowanie urzędu grodzkiego  /83

2.3. Urzędnicy grodzcy i zakres ich obowiązków  /88

2.3.0. Uwagi ogólne  /88

2.3.1. Surogator /88

2.3.2. Wojewoda grodowy  /89

2.3.3. Podstarości  /94

2.3.4. Burgrabia  /97

2.3.5. Sędzia grodzki /100

2.3.6. Wicesgerent  /102

2.3.7. Subdelegat  /103

2.3.8. Instygator  /105

2.3.9. Pozostały personel /105

Podsumowanie  /106

Rozdział 3. Organizacja kancelarii grodzkiej  /111

3.0. Pojęcie kancelarii oraz jej miejsce w strukturze urzędu  /111

3.1. Czynności kancelaryjne i archiwalne  /115

3.2. Kompetencje urzędników /119

3.2.0. Pisarz (notarius)  /119

3.2.1. Podpisek  (vicenotarius)  /126

3.2.2. Regent (regens)  /128

3.2.3. Wiceregent (viceregens) /131

3.2.4. Susceptant (susceptans)  /132

3.2.5. Palestranci (palestritae)  /137

3.2.6. Archiwista /142

3.3. Ceny usług kancelaryjnych /143

3.4. Miejsce pracy kancelarii i archiwum  /144

3.5. Czas pracy kancelarii /153

Podsumowanie  /160 

Rozdział 4. Dokumentacja kancelaryjna  /165

4.0. Problem klasyfikacji zawartości akt grodzkich chełmskich  /165

4.1.0. Główne elementy klasyfikacji zawartości akt grodzkich chełmskich  /167

4.1.1. Wpisy sądowe /167

4.1.2. Umowy i oświadczenia woli dotyczące spraw majątkowo-finansowych  /173

4.1.3. Wpisy nieurzędowe /177

4.1.4. Adnotacje /178

4.2. Ewolucja układu akt w polskich kancelariach grodzkich  /184

4.3. Główne serie aktowe w chełmskiej kancelarii grodzkiej /184

4.3.1. Inskrypcje. dekrety, manifestacje, relacje i oblaty  /186

4.3.2. Pierwszy podział na dwie serie aktowe /186

4.3.3. Modyfikacja podziału na dwie serie  /188

4.3.4. Wydzielenie czystopisów relacji, manifestacji i oblat. Protokoły i kopie /189

4.3.5. Czwarta seria główna. Plenipotencje /197

4.3.6. Inne serie aktowe  /198

4.4. Pozostałe wytwory kancelaryjne  /203

Podsumowanie  /207

Rozdział 5. Kancelaria grodzka w życiu politycznym szlachty  /209

5.0. Uwagi wstępne /209

5.1. Pośredniczenie w przekazywaniu informacji między królem a szlachtą  /211

5.2. Przekazywanie treści nowych przepisów prawa  /218

5.3. Oblatowanie uchwał sejmików i zjazdów szlacheckich  /222

5.4. Akta grodzkie jako środek przekazu opinii szlacheckiej  /226

5.5. Oblaty grodzkie jako instrument działania opozycji szlacheckiej  /236

5.6. Wpisywanie do akt grodzkich deklaracji lojalności politycznej  /244

Podsumowanie /245

Rozdział 6. Udział kancelarii grodzkiej w pracy aparatu podatkowego  /247

6.0. Specyfikacja poboru podatków w okresie staropolskim  /247

6.1. Udział w przekazywaniu informacji o zasadach poboru podatków  /251

6.2. Legalizacja działań urzędników podatkowych  /253

6.3. Gromadzenie zeznań o charakterze podatkowym  /256

6.4. Uwierzytelnianie taryf i rejestrów podatkowych  /260

6.5. Bezpośredni udział kancelarii w poborze podatków  /263

6.6. Rozliczanie poborców /265

6.7. Obsługa sądownictwa w sprawach podatkowych  /268

6.8. Udział w egzekucji zaległości względem skarbu  /271

Podsumowanie  /273

Rozdział 7. Współudział kancelarii w działaniach dotyczących spraw gospodarczych, społecznych oraz zachowania porządku wewnętrznego  /275

7.0. Uwagi wstępne  /275

7.1. Udział personelu kancelaryjnego w procesie ustalania cen i ujednolicania miar  /275

7.2. Upowszechnianie treści przepisów monetarnych  /277

7.3. Współdziałanie z aparatem celnym  /280

7.4. Przekazywanie treści przepisów regulujących sprawy handlu i transportu  /287

7.5. Udział w działaniach administracyjnych dotyczących porządku publicznego, opieki społecznej, ochrony zdrowia oraz spraw gospodarczych  /293

7.6. Współdziałanie w organizacji dostaw dla wojsk obcych  /300

7.7. Oblatowanie aktu stanu cywilnego  /305

7.8. Aktykowanie dokumentacji dotyczącej poczty, wynagrodzeń za funkcje publiczne, różnych zaświadczeń oraz spraw archiwalnych  /309

Podsumowanie  /310

Rozdział 8. Kancelaria grodzka w systemie obrony państwa /313

8.0. Uwagi wstępne  /313

8.1. Informowanie o zagrożeniach /316

8.2. Udział w przygotowaniach mobilizacyjnych /319

8.3. Kancelaria grodzka w procesie formowania oddziałów wojskowych /323

8.4. Pośredniczenie w przekazywaniu rozkazów działań wojskowych /329

8.5. Legalizacja i usprawniania kwaterunku oraz zaopatrzenia oddziałów wojskowych /336

8.6. Gromadzenie i przechowywanie dokumentacji w sprawach finansowych wojska /340

8.7. Współdziałanie z sądownictwem wojskowym /344

Podsumowanie /354

Rozdział 9. Obsługa kancelaryjna dóbr starościńskich i szlacheckich, Żydów oraz duchowieństwa obrządku wschodniego /357

9.0. Uwagi wstępne /357

9.1. Aktykacja zarządzeń króla i jego urzędników w sprawach gospodarczych starostwa  /357

9.2. Zabezpieczanie dokumentów posiadanych przez chłopów /359

9.3. Uwierzytelnianie chłopskich umów wieczystych i czasowych /360

9.4. Zapis czynności procesowych chłopów z dóbr starościńskich /369

9.5. Dokumentowanie czynności prawnych przez chłopów spoza dóbr starościńskich /372

9.6. Aktykacja czynności prawnych mieszczan chełmskich /377

9.7. Obsługa kancelaryjna społeczności żydowskiej starostwa /380

9.8. Urzędowy zapis czynności prawnych duchowieństwa obrządku wschodniego /385

Podsumowanie /390

Zakończenie /393

Summary  /403

Bibliografia   /409

Załączniki  /427

Wykaz tabel i diagramów /443

Wykaz załączników /445