Jasło w autonomii galicyjskiej. Miasto i jego przestrzeń

Autor: Andrzej Laskowski

Rok wydania: 2007

Ilość stron: 264

Oprawa: twarda

Format: 20,5 cm x 30,0 cm

Książka napisana przez historyka sztuki, który w tym tomie koncentruje się jednak przede wszystkim na kwestiach historycznych i urbanistycznych. Jaśle w zakresie legislacji i w samej jego przestrzeni. Publikacja opowiada o czasach, w których miasto przeżywało niespotykany w swych dziejach ani wcześniej ani później okres rozwoju. Bez książki Andrzeja Laskowskiego w dzisiejszym Jaśle trudno odnaleźć ślady historycznej zabudowy, bowiem na przełomie 1944 i 1945 r. miasto zostało niemal całkowicie zniszczone przez Niemców. Niniejszy tom to bogata w detale, atrakcyjnie wydana, ilustrowana rozprawa napisana pięknym językiem przez człowieka kochającego swoje rodzinne miasto na tyle, by poświęcić się badaniu jego przeszłości i ocalić od zapomnienia to, co – wydawać by się mogło – bezpowrotnie minęło. Stanowi nie tylko źródło wiedzy o konkretnym mieście, ale też wiarygodny materiał do badań porównawczych prowadzonych w odniesieniu do innych ośrodków miejskich o zbliżonej skali – zawiera cenny materiał ikonograficzny (reprodukowany zarówno w czerni-bieli, jak i w kolorze) oraz szczegółową dokumentację bibliograficzną popartą tabelarycznymi zestawieniami a okraszoną zbiorem dawnych opisów miasta. Publikację zamykają indeksy i obszerne, niemieckojęzyczne streszczenie. Do książki dołączone są reprodukcje planów także w dużym formacie – pod opaską.

Spis treści:

Od Autora  /7

Wstęp /9

Rozdział I. Stan badań i podstawa źródłowa pracy /13

1. Stan badań nad dziejami Jasła w okresie autonomii galicyjskiej /13

2. Stan badań nad rozwojem przestrzennym Jasła ze szczególnym uwzględnieniem okresu autonomii galicyjskiej /16

3. Stan badań nad rozwojem przestrzennym innych miast galicyjskich w okresie autonomii /18

4. Podstawa źródłowa pracy /20

5. Perspektywy dalszych poszukiwań badawczych  /22

Rozdział II. Jasło i jego okolice do połowy XIX wieku (ze szczególnym uwzględnieniem ery przedautonomicznej) /25

1. Wprowadzenie /25

2. Zarys dziejów Jasła od średniowiecza do I rozbioru Polski  /25

3. Jasło w okresie przedautonomicznym  /28

W obliczu zmian administracyjnych - Ludność i gospodarka - W obliczu klęsk żywiołowych i epidemii - Narodziny przemysłu - Sytuacja oświaty, życie kulturalne - Oznaki ożywienia politycznego - Zabudowa miasta i jej twórcy

Rozdział III. Jasło w okresie autonomii galicyjskiej   /41

1. Ramy prawne funkcjonowania miast galicyjskich w dobie autonomii  /41

2. Władze samorządowe Jasła i lokalni reprezentanci rządu /43

3. Status Jasła i stopniowy wzrost jego rangi w regionie /44

4. Ludność  /50

5. Sytuacja ekonomiczna gminy /52

6. Znaczenie rolnictwa, handlu i rzemiosła w życiu miast  /54

7. Miasto a przemysł /55

8. Instytucje finansowe /58

9. Oświata jako priorytetowe zadanie gminy /58

10. Aktywność Kościoła /61

11. Wzrost zorganizowanej aktywności społecznej jaślan /63

12. Przejawy aktywności politycznej /65

13. Życie artystyczne i przejawy działalności kulturalnej /65

14. Miasto areną ważnych wydarzeń /68

15. Jasła drogi do nowoczesności /71

Rozdział IV. Między teorią a praktyką. Wpływ regulacji prawnych na kształtowanie zabudowy Jasła  /75

1. Wprowadzenie /75

2. Ustawa budowlana dla większości miast /76

Dążenia do wprowadzenia planu regulacyjnego - Proces regulacji ulic - Proces parcelacji gruntów - Otwieranie i urządzanie nowych dróg i ulic - Położenie budynków - Poszczególne etapy procesu inwestycyjnego - Wygląd elewacji - Postępowanie względem budynków grożących zawaleniem

3. Przepisy przeciwpożarowe /88

4. Utrzymanie dróg /94

5. Utrzymanie czystości w mieście  /96

6. Gospodarka odpadami /101

7. Numerowanie domów i oznaczanie granic miejscowości  /101

8. Ograniczenie budowlane wynikające z sąsiedztwa kolei  /102

9. Inicjatywy lokalne mające wpływ na funkcjonowanie miejscowego rynku budowlanego /104

10. Działalność organów doradczych /104

Komisja budowlana - Komisja do spraw regulacji miasta - Komisja do spraw upiększenia miasta Jasła - Inne komisje mające związek z działalnością budowlaną w mieście

Rozdział V. Rozwój przestrzenny miasta w okresie autonomii galicyjskiej /109

1. Przegląd materiałów stanowiących punkt wyjścia do analiz urbanistycznych /109

Uwagi wstępne - Mapy o charakterze ogólnym - Mapy kompleksowe miasta o charakterze szczegółowym - Mapy i plany ilustrujące wybrane fragmenty miasta - Inne materiały kartograficzne o charakterze pomocniczym - Materiały uzupełniające (ikonografia historyczna, fotografie, źródła tekstowe)

2. Struktura przestrzenna Jasła w okresie przedautonomicznym /116

Topografia - Sieć drożna - Rozmieszczenie zabudowy - Zieleń w mieście - Przemiany przestrzenne od schyłku XVIII w. do połowy XIX w.

3. Zasięg terytorialny miasta w okresie autonomii galicyjskiej i próby jego powiększenia /123

4. Kierunki ekspansji terytorialnej zabudowy Jasła w okresie autonomii galicyjskiej w świetle źródeł kartograficznych wraz z propozycją periodyzacji /125

Uwagi wstępne - Do roku 1871 - okres głębokiej stagnacji - Lata 1871-1900 - okres wykorzystanych szans - Lata 1900-1912 - okres inwestycyjnego boomu i twórczej kontynuacji - Po roku 1912 - okres słabnącej prosperity

5. Kluczowe zjawiska charakteryzujące rozwój przestrzenny Jasła w okresie autonomii galicyjskiej /139

Transformacja południowej części miasta pod wpływem pojawienia się kolei - Utworzenie nowego centrum miasta - Dawne centrum (Rynek) w nowej sytuacji urbanistycznej - Zagęszczenie zabudowy w centralnej części miasta połączone z zacieraniem historycznych układów i podziałów gruntu - Wypieranie modelu miasta rolniczego - Plan regulacji miasta - Koncentracja zabudowy przy głównych ciągach komunikacyjnych - Powstanie enklaw zabudowy willowej - Kształtowanie terenów zielonych w mieści (Park miejski, Nekropolie, Ogrody klasztorne, Zieleń na Rynku, Skwer przy ul. Mickiewicza, Ogród przyszpitalny, Ogródki przyszkolne, Ogródki kolejowe, Ogrody przydomowe, Aleja kasztanowa na stoku Górki Klasztornej, Zbiorniki i cieki wodne) - Koncentracja obiektów szkolnych na południowy zachód od ścisłego centrum miasta - Stare i nowe formy prowadzenia handlu - Powstanie stref przemysłowych

6. Rejestr niewykorzystanych szans  /182

Miasto tyłem do rzek(i) - Bezskuteczne starania o rozbudowę połączeń kolejowych - Dążenia do budowy mostu na Wisłoce - Zaniechanie inwestycji na Górce Klasztornej - Ostateczna likwidacja zespołu klasztornego oo. karmelitów - Próby założenia nowego cmentarza - Próby stworzenia ogrodu jordanowskiego - Niezrealizowana wizja wzorcowego szpitala na prowincji

Podsumowanie  /191

Aneks I. Opisy wyglądu Jasła w okresie zaborów  /197

Aneks II. Zestawienia tabelaryczne /205

Aneks III. Wybrane lokalne regulacje prawne dotyczące spraw budowlanych i urbanistycznych w Jaśle w okresie autonomii galicyjskiej /217

Wykaz wykorzystanych źródeł i opracowań /223

Spis ilustracji  /247

Summary  /251

Indeks nazwisk  /255

Indeks miejscowości i nazw miejscowych związanych z Jasłem /263