Jan z Głogowa. Wprowadzenie do Traktatu o sferze Johna z Holywood

Studium, tekst łaciński, komentarz i przekład Robert K. Zawadzki

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 444

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Seria: Biblioteka Długosza

Ponad 500 lat po ostatniej edycji jedno z najważniejszych dzieł Jana z Głogowa ukazuje się po raz pierwszy w wydaniu krytycznym, w polskim przekładzie i z komentarzem. Gwiazdy, planety orbity, a nawet wieści o odkryciu Nowego Świata i pochodzeniu Poncjusza Piłata - Introductorium compendiosum to przekrojowa, humanistyczna opowieść o Ziemi oraz kosmosie z czasów, gdy wszechświat zdawał się być znacznie mniejszy i przytulniejszy niż dziś, a drogą teoretycznych dywagacji trzeba było rozważać wszystkie naukowe zagadnienia, także te, które są dla nas oczywiste, gdyż stały się wiadome dzięki teleskopom i kosmicznym podróżom.

Współcześnie postać i prace Głogowczyka są nieco zapomniane przede wszystkim z dwóch powodów - po pierwsze był on zwolennikiem, odrzuconej przez naukę i spektakularnie zakwestionowanej przez jego ucznia Mikołaja Kopernika, geocentrycznej teorii wszechświata; po drugie Jan w swoich pracach korzystał z ówcześnie powszechnie używanego języka nauki, dzisiaj znanego jedynie elitarnemu gronu badaczy, czyli łaciny. Obecnie Głogowczyk może odzyskać niesłusznie zapomniane miejsce w panteonie wybitnych polskich humanistów za sprawą ostatniej publikacji doświadczonego tłumacza języków starożytnych oraz znawcy antycznej i europejskiej literatury Roberta K. Zawadzkiego

(z recenzji prof. dr hab. I. Kaczor)

Spis treści:

CZĘŚĆ I

Słowo wstępne /9

1. Ogólna charakterystyka dzieła Introductorium compendiosum in "Tractatum sphaerae materialis" Joannis de Sacrobusto Jana z Głogowa  /11

Teoria geocentryczna. Uniwersytet Krakowski  /13

Introductorium compendiosum jako komentarz do Traktatu o sferze  /21

Przegląd treści rozprawy Introductorium compendiosum  /27

Wstęp dzieła  /30

Część zasadnicza dzieła  /32

2. Humanistyczne fascynacje średniowiecznego astronoma  /45

3. Mity  /59

4. Wątki i postaci biblijne  /71

Modlitewne zwroty  /71

Jerozolima  /73

Piekło  /75

Postaci biblijne  /77

Konkluzja /79

5. Wątki anegdotyczne i osobliwe /81

6. Śmierć Pańska i zaćmienie Słońca /87

Definicje zaćmienia Słońca i Ewangelie  /87

Zaćmienie Słońca i śmierć Pańska. Interpretacja Jana z Głogowa /88

Inne cudowne zjawiska astronomiczne  /92

Konkluzja /95

7. Wątki iberyjskie /97

8. Pojęcie czasu  /105

Wszystkie zjawiska astronomiczne odbywają się w czasie. Wielkość wszechświata  /106

Miary czasu  /108

Zegar mechaniczny. Dzień naturalny, dzień sztuczny  /109

Dzień najdłuższy, dzień najkrótszy, dzień przestępny, zrównanie dnia z nocą  /113

Długość ludzkiego życia. Astrologia  /117

Wnioski /121

9. Wnioski końcowe  /123

Nota edytorska  /125

Bibliografia  /127

Nota bibliograficzna  /135

CZĘŚĆ II

Introductorium compendiosum in "Tractatum sphaerae materialis" Joannis de Sacrobusto  /137

Epigramma ad Lectorem  /139

Argumentum in dicenda  /141

[Capitulum primum]  /147

Titulus  /147

Sequitur textus /149

Quae sit forma mundi et quomodo tota machina mundi dividitur in duas partes  /158

Quod caelum movetur ab oriente in occidentem iterum rediens in orientem  /165

Quod caelum sit rotundum et quae causae rotunditatis caeli  /166

De forma et dispositione elementi terrae et quod ipsa terra est rotundae figurae  /170

De forma elementi aquae et quod aqua in sua sphaera est rotundae figurae /173

Quod terra sit centrum mundi et in medio mundi  /174

Quod terra centrum universi existens sit in medio omnium immobilis et quibus ex causis  /176

De quantitae terrae et eius ambitu in stadiis /178

Capitulum secundum de circulis, ex quibus aphaera materialis componatur et illia supercaelestis, quae per istam imaginatur, componi inteliigitur  /185

Secundus circulus maior in sphaera est zodiacus, qui habet tria nomina  /190

Nunc dicendum est consequenter de duibus coluris, quorum unus distinguit solstitia et alter aequinoctia  /199

Iam dicendum est de aliis duobus circulis maioribus, scilicet de meridoano et horizonte. Et primo de meridiano  /203

Iam determinandum est de quattuor circulis minoribus, ex quibus sphaera materialis componitur et illia caelestis, quae per istam designatur, componi intelligitur  /207

Capitulum tertium: de ortu et occasu signorum, de diversitate dierum et noctium et de divisione climatum  /215

Nune de ortu et occasu signorumsecundum intentionem et sententias astronomorumest dicendum  /223

Nune adiungendae sunt ascensiones signorum, quantum ad propositium nostrum sufficit, tam in sphaera recta quam obliqua  /231

Iam dicendum est de varietatibus, quae accidunt hominibus habitantibus in mundo respectu diversarum zenith in caelo et secundum diversa climata mundi  /242

Nunc dicendum est de climatibus septem mundi  /254

Capitulum quartum et ultimum de motibus et circulis planetarum et de causis exlipsium Solis et Lunae /261

Auctor finaliter determinat de eclipsi Solis et Lunae et primo de eclipsi Lunae, quo modo et qualiter contingit /269

CZĘŚĆ III

Zwięzłe wprowadzenie do Traktatu o sferze materialnej Jana z Holywood  /277

Epigram dla Czytelnika  /279

Słowo wstępne /281

[Rozdział pierwszy]  /287

Tytuł  /287

Następuje tekst  /289

O tym jaka jest forma świata i o tym, w jaki sposób cała konstrukcja świata dzieli się na dwie części  /298

O tym, że niebo przemieszcza się ze wschodu na zachód i powraca ponownie na wschód /305

O tym, że niebo jest okrągłe i jakie są przyczyny okrągłości nieba  /306

O konstrukcji i umiejscowieniu ziemskiego żywiołu oraz o tym, że sama Ziemia ma kształt okrągły   /311

O formie żywiołu wodnego i o tym, że woda w swej sferze ma kształt okrągły  /314

O tym, że Ziemia stanowi centrum świata i znajduje się w centrum świata  /315

O tym, że Ziemia, stanowiąc centrum kosmosu, nieruchomo tkwi w środku wszystkich bytów i o przyczynach tego  /318

O wielkości Ziemi i jej obwodzie liczonym w stadiach  /320

Rozdział drugi o kręgach, z jakich składa się sfera materialna oraz owa sfera nadniebna, której wygląd i strukturę poznajemy na podstawie tej pierwszej  /327

Drugim kręgiem większym na sferze jest zodiak, który ma trzy nazwy /222

Wnikliwie omówić należy dwa kolury,  których jeden przecina punkty przesilenia letniego, a drugi punkty równonocne /342

Czas powiedzieć o innych dwóch kręgach większych, to jest o południku i horyzoncie. Najpierw powiemy o południku  /347

Czas omówić cztery kręgi mniejsze, z których składa się sfera materialna, a także owa sfera niebieska, którą, jak wiadomo,  ta pierwsza określa i tworzy  /352

Rozdział trzeci: o wschodach i zachodach znaków niebieskich, o różnej długości dni i nocy oraz o rodzajach sfer klimatycznych  /360

A teraz opowiemy o wschodach i zachodach znaków niebieskich zgodnie z tym, co na ten temat wyrzekli astronomowie /369

A teraz opowiemy o różnych warunkach życiowych ludzi, które zmieniają się w zależności od położenia zenitu na niebie i oddziaływania klimatu ziemskiego  /390

A teraz opowiemy o siedmiu rodzajach klimatu panującego na świecie /403

Rozdział czwarty i ostatni - o ruchach i obrotach planet, a także o przyczynach zaćmień Słońca i Księżyca  /412

Autor na koniec omawia zjawisko zaćmienia Słońca i Księżyca, najpierw rozprawia o zaćmieniu Księżyca, w jaki sposób i jak cudownie ten fenomen się dokonuje /421

Summary. Jan of Glogów - An Introduction to John`s of Holywood Tractatus de sphaera (A Study, Latin, Text, Commentary and Translation)  /429

Indeksy  /433