Jan Sas-Zubrzycki. Architekt, historyk i teoretyk architektury

Autor: Jerzy Wowczak

Rok wydania: 2017

Liczba stron: 286

Okładka: twarda

Format: 21,0 cm x 30,0 cm

Dostęp do niepublikowanych dotąd materiałów pozwolił autorowi na ukazanie niemal pełnej chronologii życia zawodowego profesora Jana Sas-Zubrzyckiego a także wyrazistego obrazu postaci. Cennym efektem badań są zamieszczone w aneksach wykazy wszystkich dzieł architektonicznych i teoretycznych architekta. Bogaty materiał ilustracyjny – ponad 200 ilustracji zawiera reprezentatywny dla treści książki zbiór zarówno zdjęć archiwalnych jak i współczesnych obiektów projektowanych przez Zubrzyckiego. Znalazły się w książce fotografie dokumentów i rysunków, w tym szkiców projektowych wydobytych na światło przez autora z zakamarków archiwów klasztornych. Szczególnie interesujące są unikatowe zdjęcia rysunków z okresu studiów.

Postać przedstawiona jest w wielu wymiarach jako architekt, teoretyk architektury, działacz społeczny, wykładowca akademicki i wychowawca młodzieży. Przede wszystkim jako romantyk i patriota, który architekturę traktował jako sztukę symboliczną wyrażającą najważniejsze, w tym patriotyczne treści.

Wymienione i opisane w książce dzieła architektoniczne Zubrzyckiego sytuują go wśród największych polskich twórców przełomu wieku, o dorobku porównywalnym z takimi luminarzami architektury jak Teodor Talowski, Józef Pius Dziekoński, Konstanty Wojciechowski czy Sławomir Odrzywolski. Książka przedstawia teorie stylów architektonicznych tworzone przez profesora Zubrzyckiego. Nie tylko funkcjonujące od lat w obiegu naukowym styl nadwiślański i zygmuntowski, ale również ewolucję poglądów z ostatniego okresu życia architekta prowadzącą do teorii słowianofilskiej, spójnej z takimi tendencjami w sztuce II Rzeczypospolitej.
Autor przedstawił również nieznaną dotąd aktywność społeczną i zawodową architekta w strukturach zajmujących się odbudową kraju w czasie I wojny światowej i po odzyskaniu niepodległości.

Nakreślone w książce konflikty występujące w środowisku architektonicznym i konserwatorskim uzupełniają obraz epoki przełomów wieków o racje strony opozycyjnej do głównego nurtu przemian, której przedstawicielem był Jan Sas-Zubrzycki. Ukazują Zubrzyckiego jako wyrazistego obrońcę historyzmu i ewolucyjnych dróg przemian w architekturze, przeciwnika secesji i modernizmu.

Autor przedstawiając twórczą postawę tego dotychczas powszechnie uważanego za spóźnionego o jedno pokolenie architekta epoki historyzmu umożliwił czytelnikom zapoznanie się z racjami architekta. Wykazał, że Zubrzycki nie był architektem schyłku wieku historyzmu, ale aktywnym również w latach międzywojennych twórcą, wchodzącym swoimi dziełami w polemiczny dyskurs z środowiskiem architektów i konserwatorów.

Spis treści: 

Wstęp /9

Źródła i stan badań /11

Część I
Życie i twórczość Jana Sas-Zburzyckiego /21

1. Teoria Jana Sas-Zburzyckiego /23 
2. Młodość, edukacja i początek zawodowej kariery /25 
3. Kraków - architekt i konserwator, urzędnik magistratu /33 
4. W poszukiwaniu narodowej architektury /50 
5. We własnej pracowni - redaktor, niezależny architekt i teoretyk architektury /114
6. Powrót do Lwowa /141 Wykładowca politechniki /153 Lata wojenne - w służbie odbudowy kraju i ochrony zabytków /158 
7. W niepodległej Polsce - w obronie tożsamości kulturowej Polaków /171

Część II
Najważniejsze zagadnienia twórczości Jana Sas-Zburzyckiego /211

1. Przedstawiciel historyzmu i eklektyzmu /213
2. Krytyk secesji i modernizmu /218
3. Idea polskiego stylu narodowego /220
4. W roli konserwatora /225
5. Teoretyk architektury /233
6. Znaczenie twórczości Jana Sas-Zburzyckiego /236

Zakończenie /243

Bibliografia /245

Aneksy /253
Kalendarium życia /255
Spis projektów budynków i budowli /258
Zestawienie projektów ołtarzy i wyposażenia kościołów ujętych w "Diariuszu" /271
Dzieła drukowane i źródła rękopiśmienne /273

Wykaz akronimów oraz skrótów tytułów czasopism /279

Indeks osób /281