Intelektualiści w średniowieczu

Autor: Jacques Le Goff

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 321

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm  20,5 cm

Tą dość wczesną (1957) książką Jacques Le Goff (1924–2014), francuski klasyk historii średniowiecza, wzbudził spore kontrowersje, zwłaszcza wśród historyków i filozofów chrześcijańskich. Dokonał tu – jak zwykle we frapujący sposób – opisu pewnej formacji społecznej, która narodziła się jego zdaniem w XII–XIII wieku wraz z rozwojem miast i podziału pracy. To intelektualiści, których trzeba wyraźnie odróżniać od szerszej kategorii inteligencji. Specyfiką tej jej podgrupy jest określony rodzaj pracy umysłowej: połączenie nauczania z badaniami, które dziś uznalibyśmy za naukowe, i z pracą nad metodyką nauczania. Naturalnym środowiskiem intelektualistów były korporacje uniwersyteckie, które zaczęły powstawać w XIII wieku. Rewolucyjna zmiana polegała na przeniesieniu życia umysłowego z klasztoru do miasta i na narodzinach nowej drogi do władzy – przez egzamin (edukację). Cały ów proces musiał powodować napięcia i konflikty, których dramatyczny przebieg ta opowieść o życiu średniowiecznych intelektualistów eksponuje od strony społecznej i personalnej – jak w przypadku tragicznego losu Abelarda. Jako myśliciele z natury rzeczy starali się oni wybić na niezależność, ale jako chrześcijanie podlegali zewnętrznym i wewnętrznym ograniczeniom: władzy kościelnej i własnych przekonań. Le Goff doprowadza swoją historię do czasów odrodzenia, gdy chrześcijańskiego intelektualistę zastąpił intelektualista o innej formacji: humanista.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Kilka uwag autora do wydania polskiego  /9

Przedmowa do wydania francuskiego  /15

Wprowadzenie  /35

Część pierwsza

Wiek XII. Narodziny intelektualistów w XII wieku   .43

Czy istniał renesans karoliński?  /46

Nowoczesność w XII wieku. Starożytni i nowocześni   /50

Wkład grecko-arabski  /57

Tłumacze   /59

Paryż: Babilon czy Jerozolima?  /67

Goliardzi   /73

Włóczęga intelektualna  /74

Immoralizm   /77

Krytyka społeczeństwa   /82

Abelard  /90

Heloiza   /94

Kobieta i małżeństwo w XII wieku  /96

Nowe walki   /100

Święty Bernard i Abelard  /104

Logik  /106

Moralista  /107

Humanista  /110

Chartres i jego duch  /111

Naturalizm w Chartres   /115

Humanizm w Chartres   /117

Człowiek-mikrokosmos   /122

Warsztat i homo faber   /126

Osoby   /128

Promieniowanie   /131

Pracownik umysłowy i warsztat miejski   /131

Badanie i nauczanie   /134

Narzędzia  /135

Część druga

Wiek XIII. Dojrzałość i jej problemy

Profil XIII wieku   /139

W walce z władzami kościelnymi   /142

W walce z władzami świeckimi   /145

Poparcie i kontrola papiestwa  /147

Wewnętrzne sprzeczności korporacji uniwersyteckiej  /150

Ustrój korporacji uniwersyteckiej  /153

Organizacja studiów   /157

Programy   /159

Egzaminy   /161

Klimat moralny i religijny  /164

Uniwersytecka pobożność  /165

Narzędzia pracy   /168

Książka jako narzędzie pracy  /171

Metoda: scholastyka   /175

Słownictwo  /175

Dialektyka  /176

Autorytet  /177

Rozum: teologia jako nauka  /179

Ćwiczenia: quaestio, disputatio, quodlibet   /180

Sprzeczności - z czego żyć? Wynagrodzenie czy beneficjum?  /185

Spór duchowieństwa zakonnego ze świeckim   /191

Sprzeczności w łonie scholastyki: ryzyko naśladowania starożytnych  /202

Pokusy naturalizmu  /206

Trudna równowaga wiary i rozumu: arystotelizm i awerroizm   /209

Związki między rozumem a doświadczeniem   /222

Związki między teorią a praktyką   /223

Część trzecia

Od akademika do humanisty

Zmierzch średniowiecza  /231

Ewolucja sfery materialnej ludzi uniwersytetu   /235

Ku arystokracji dziedzicznej  /240

Kolegia i arystokratyzacja uniwersytetów   /246

Ewolucja scholastyki  /249

Rozbrat rozumu i wiary  /250

Granice wiedzy eksperymentalnej   /253

Antyintelektualizm   /256

Narodowy charakter uniwersytetów: nowa geografia uniwersytecka  /261

Uniwersytety a polityka  /268

Pierwszy uniwersytet narodowy: Praga  /276

Paryż: blaski i cienie polityki uniwersyteckiej   /278

Skostnienie scholastyki  /284

Uniwersytety otwierają się na humanizm   /288

Powrót do poezji i mistyki   /293

Wokół Arystotelesa: powrót do pięknego wysłowienia  /297

Humanista arystokratyczny  /300

Powrót na wieś  /305

Rozbrat wiedzy i nauczania  /309

Bibliografia   /313

Najważniejsze daty   /317