Humanitaryzm i polityka. Pomoc UNRRA dla Polski i polskich uchodźców w latach 1944-1947

Autor: Józef Łaptos

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 511

Oprawa: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

"Doraźna pomoc powojenna miała przy tym stanowić ważny krok na drodze do tworzenia systemu długoterminowej odbudowy i reorganizacji gospodarki światowej. Co więcej, z krytyki rozwiązań stosowanych po I wojnie światowej wyłaniała się nowa koncepcja pomocy, polegająca na bezpłatnych dostawach towarów i surowców niezbędnych do ożywienia gospodarki w krajach, które najwięcej ucierpiały w wyniku wojny i nie dysponowały wymienialną walutą [...]

Międzynarodowego wymiaru nabierała także sprawa uchodźców i wielomilionowej rzeszy ludzi, którzy znaleźli się na obcej ziemi w wyniku deportacji, wysiedleń, zesłań do obozów koncentracyjnych i obozów pracy przymusowej. Zapewnienie im opieki i możliwości powrotu do domu wymagało zorganizowania służb, które byłyby w stanie zapanować nad nieuniknionym i pełnym konsekwencji chaosem, jakiego należało się spodziewać wraz z zakończeniem wojny [...]

Z tych przesłanek zrodziła się UNRRA - United Nations Relief and Rehabilitation Administration - wojenne dziecko Narodów Zjednoczonych, zwiastun nowych lepszych czasów, trwałego pokoju i nowego porządku światowego."

(ze Wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /11

Rozdział I. Great design. UNRRA jako antycypacja nowego ładu międzynarodowego  /21

1. Organizacja i zakres pomocy humanitarnej w okresie międzywojennym  /23

1.1. Akcja pomocowa Hoovera i jej mankamenty  /23

1.2. Dorobek Ligi Narodów w zakresie opieki nad uchodźcami  /28

1.3. Działalność Międzynarodowego Komitetu do spraw Uchodźców (Intergovernmental Committee on Refugees - IGCR)  /34

2. Plany powojennej pomocy współpracy międzynarodowej  /35

2.1. Deklaracja Chrchilla i moralne zobowiązanie niesienia pomocy  /35

2.2. Przygotowawcze prace Międzysojuszniczego Komitetu Powojennych Potrzeb Europy  /39

2.3. Wojenne doświadczenia w zakresie opieki nad uchodźcami. Środkowowschodnia Administracja Pomocy i Odbudowy (Middle-East Relief and Rehabilitation Administration - MERRA)  /41

3. Wizje międzynarodowej organizacji humanitarnej pod przywództwem amerykańskim  /43

3.1. "Nie powinniśmy grać roli Lady Bountiful"  /43

3.2. "Żywność pozwoli wygrać pokój"  /45

3.3. Pierwsze projekty międzynarodowej organizacji pomocowej  /48

4. Negocjacje w ramach kształtującego się kwartetu mocarstw  /50

4.1. Amerykańska odpowiedź na radzieckie memorandum  /50

4.2. Kuluarowe uzgodnienia  /54

4.3. Co ubawiło Litwinowa?  /55

4.4. Przygotowania organizacyjne i decyzje personalne  /58

5. Światowe reakcje na propozycję wielkich mocarstw. Ostatni etap negocjacji dyplomatycznych  /64

5.1. Kanadyjskie ambicje  /64

5.2. Polskie niepokoje  /67

5.3. "Dary mogą czasem drogo kosztować". Obawy Belgii i Holandii  /74

5.4. Europejskie plany Jeana Monneta a francuska racja stanu  /75

6. UNRRA nadzieją milionów ludzi na świecie  /77

6.1. Trudna batalia o pozyskanie zgody Kongresu  /77

6.2. Ceremonia w Waszyngtonie i pierwsze posiedzenie Rady UNRRA  /80

6.3. Aktywność polskiej delegacji  na pierwszej sesji Rady UNRRA  /88

6.4. Prace przygotowawcze. Rekrutacja personelu, kształtowanie struktury, formowanie opinii publicznej  /91

Rozdział II. "Narody Zjednoczone w probówce". Funkcjonowanie obozów dla Displaced Persons pod opieką UNRRA  /97

1. Pierwsze doświadczenia UNRRA w opiece nad displaced persons  /98

1.1. "Displaced Person"- tytuł do opieki i dachu nad głową  /98

1.2. "Gdy Europejczycy byli uchodźcami w Afryce". Przejmowanie przez UNRRA obozów dla uchodźców w czasie wojny  /106

2. Europejskie wyzwania. Początki działalności UNRRA na terenie okupowanych Niemiec i Austrii /112

2.1. Problem dipisów w polityce władz wojskowych  /112

2.2. "Szalona radość" wyzwolonych i próby opanowania powojennego chaosu  /119

2.3. Przymusowa repatriacja obywateli radzieckich i jej konsekwencje  /126

2.4. "Zrozumieć Innego" Militarna wizja pomocy humanitarnej  /138

2.5. Formowanie ekip UNRRA w Granville i Jullouville  /141

2.6. Konfrontacja z obozową rzeczywistością  /148

3. Problemy narodowościowe w zarządzaniu obozami  /152

3.1. Wspólnoty ponadnarodowe czy małe ojczyzny?  /152

3.2. W gorsecie stereotypów  /155

3.3. Kształtowanie się tożsamości narodowej Żydów w obozach pod opieką UNRRA  /158

3.4. Oktrojowany samorząd obozów pod opieką UNRRA  /173

4. Holistyczny wymiar działań UNRRA w operacji "Displaced Persons"  /178

4.1. "Pierwsi, którzy byli dla nas mili". Znaczenie empatii  w opiece nad dipisami  /178

4.2. Paternalistyczne zapędy  /181

5. UNRRA na drodze przywracania ludziom godności  /182

5.1. Poszerzanie pojęcia i praktyki rehabilitacji  /182

5.2. Pomoc dzieciom w odzyskiwaniu radości życia  /183

5.3. Terapeutyczne walory edukacji szkolnej  /189

5.4. Efemeryczny urok spełnionego marzenia - Uniwersytet UNRRA w Monachium  /194

Rozdział III. Polscy dipisi pod opieką UNRRA  /201

1. "Polityczny dynamit grożący wybuchem". Dylematy związane z objęciem opieką UNRA polskich dipisów poza Europą  /202

1.1. Obozy pod zarządem brytyjskim  /202

1.2. Obiekcje Kwatery Głównej UNRRA  /207

1.3. Warunkowe przejęcie opieki nad Polakami w obozach poza Europą  /211

2. "Little Poland" w archipelagu obozów na terenie Niemiec i Austrii pod zarządem UNRRA  /213

2.1. Początki organizowania się polskich wspólnot  /213

2.2. "Podwójnie szczęśliwi". Dipisi w polskiej enklawie strefy brytyjskiej   /217

2.3. Durzyn (Wildflecken) stolicą polskich dipisów w strefie amerykańskiej  /222

2.4. Chez les amis francais. Dipisi polscy w strefie francuskiej  /228

3. UNRRA wobec problemów egzystencjalnych polskich dipisów  /234

3.1. Opieka medyczna i opieka socjalna  /234

3.2. Współpraca z organizacjami dobroczynnymi  /240

3.3. UNRRA w roli zastępczej matki  /242

3.4. Poszukiwanie zrabowanych dzieł sztuki  /245

4. Rehabilitacja kulturalno-oświatowa w działalności UNRRA wobec Polaków  /260

4.1. Poczucie zagrożenia dla oświaty wyniesione z wojny  /260

4.2. Uczniowie i studenci w programie rehabilitacyjnym UNRRA  /262

4.3. Harcerze polscy w obozach UNRRA  /268

4.4. "Zimna wojna" w zarządzaniu oświatą na terenie Niemiec  /269

5. Działalność kulturalna UNRRA na rzecz Polaków  /275

5.1. Potrzeby kulturalne "wykorzenionych"  /275

5.2. Rozkwit prasy obozowej w poszczególnych strefach okupacyjnych  /276

6. Od krucjaty humanitarnej do krucjaty repatriacyjnej  /283

6.1. Zmiana strategii władz okupacyjnych i UNRRA wobec dipisów  /283

6.2. Etapy presji repatriacyjnej. Polacy - disputed persons  /285

6.3. "Lilie Salomona", przestępcy i antykomuniści. Polacy - displeased persons /289

6.4. Polacy rekinami czarnego rynku?  /297

6.5. "UNRRA wprost szaleje". Spadek prestiżu organizacji humanitarnej w oczach polskich wysiedleńców  /303

6.6. Operacja "Marchewka" i jej rezonans w środowisku polskich dipisów  /309

Rozdział IV. UNRRA na zimnowojennym froncie. Ekonomiczny i humanitarny zakres pomocy dla powojennej Polski  /317

1. Liczenie strat i przygotowania do akcji pomocowej w Polsce  /319

1.1. Straty ludnościowe i zniszczenia materialne  /319

1.2. Ile zależało od Kremla? Trudności w kształtowaniu planów pomocy UNRRA w okresie walki o władzę w Polsce  /325

1.3. Długa droga misji UNRRA do Polski  /333

2. Pierwsze dostawy towarów do Polski i początki działalności misji UNRRA  /337

2.1. Konstanca - Odessa - Gdańsk i Gdynia  /337

2.2 Misja Mienszikowa i podpisanie umowy między UNRRA a Tymczasowym Rządem Jedności Narodowej  /340

2.3. Korekty planów dostaw dla Polski  /343

3. Zakres i możliwości działania misji UNRRA w Polsce  /346

3.1. Personel i struktura organizacyjna  /346

3.2. Współpraca Misji UNRRA z władzami polskimi  /352

4. Próby upolitycznienia działalności UNRRA  /357

4.1. Kryzys żywnościowy w świecie i jego polityczny rezonans  /357

4.2. Wkład Gomułki do interpretacji hasła "żywność bronią polityczną"  /360

4.3. "Chłopiec z papierosami". Amerykańskie ataki na działalność UNRRA w Polsce  /366

5. Pomoc UNRRA dla polskiego rolnictwa  /381

5.1. Stan rolnictwa po zakończeniu wojny  /381

5.2. Konie i morscy kowboje  /386

5.3. Bydło, trzoda chlewna i drób  /395

5.4. "Traktory zdobędą wiosnę"  397

5.5. Usługi i zróżnicowane formy pomocy dla rolnictwa  /404

6. Odbudowa przemysłu  /408

6.1. Znaczenie doraźnej pomocy UNRRA dla uruchomienia polskiego przemysłu  /408

6.2. Surowce i zaopatrzenie głównych gałęzi gospodarki  /411

6.3. Dyskretny urok lokomotyw  /414

6.4. "Kochane kanady" na polskich drogach  /419

6.5. UNRRA wobec zimnowojennej dywersji na rynku części zamiennych  /421

7. Społeczne obszary działania misji UNRRA  /426

7.1. Pomoc dla repatriantów  /426

7.2. Humanitaryzm nieskażony zimną wojną. Pomoc dla służby zdrowia  /432

7.3. Współpraca Misji UNRRA z organizacjami charytatywnymi  /440

7.4. "Ciocia UNRRA" w oczach Polaków  /448

7.5. "W Unrę odziani"  /463

Zakończenie  /469

Aneks 1. Umowa ustanawiająca Administrację Zjednoczonych Narodów dla Spraw Pomocy i Zagospodarowania, podpisana w Waszyngtonie dn. 9 listopada 1943 r.  /475

Aneks 2. Umowa między Organizacją Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Zagospodarowania a Rządem Polskim  /482

Aneks 3. Państwa członkowskie UNRRA  /488

Aneks 4. Przeciętna zawartość 1 paczki żywnościowej CARE  /489

Aneks 5. Szacunkowe dane dotyczące pomocy ze strony organizacji dobroczynnych współpracujących z UNRRA w Polsce  /490

Bibliografia  /493

Archiwalia  /493

Dokumenty drukowane  /493

Dokumenty UNRRA  /494

Pamiętniki, biografie, diariusze  /495

Nieopublikowane rozprawy doktorskie  /496

Opracowania  /496