Honestas et turpitudo. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku

Redakcja: Ewa Dubas-Urwanowicz, Marta Kupczewska, Karol Łopatecki, Jerzy Urwanowicz

Rok wydania: 2019

Liczba stron: 726

Okładka: twarda 

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

(...) piąty tom studiów poświęconych problematyce magnackiej w XVI-XVIII wieku. Tym razem głównym przedmiotem zainteresowań autorów stały się - szeroko potraktowane - kwestie postaw etycznych, dylematów moralnych czy - respektowanego, bądź nie - systemu wartości wśród magnaterii Rzeczypospolitej doby wczesnonowożytnej. (...)

Część pierwszą otwiera artykuł dotyczący mechanizmów i uwarunkowań związanych z awansem średniozamożnej szlachty do grona magnaterii. Kolejne teksty traktują m.in. o roli majątku i prestiżu; możliwościach uprawiania polityki na własną rękę, przede wszystkim zaś - samodzielnego, bądź fakcyjnego blokowania instytucji państwowych; triadzie: starożytność domu, posiadany majątek i dzierżone urzędy - jako wyznacznikach magnaterii litewskiej, postawie politycznej: regalistycznej bądź opozycyjnej - jako dźwigni do otrzymywania królewszczyzn, niezbędnego składnika fortuny magnackiej (...)

(...) druga część książki odnosi się do tytułowego zagadnienia. Autorzy starają się znaleźć odpowiedź, czy przynależność do magnaterii obligowała do uczciwości, szlachetności, cnoty? Jak traktowane było postępowanie naznaczone złem, moralnie szpetne, haniebne? Wreszcie jak rozległa była przestrzeń pomiędzy sferą postulowaną bądź deklarowaną a rzeczywistością (...)

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /9

I. Możnowładztwo - magnateria - arystokracja w epoce wczesnonowożytnej. Wokół kryteriów i terminologii

Marian Wolski - Drogi i bezdroża średniozamożnej szlachty do stanu magnackiego. Wewnątrzrodzinne uwarunkowania awansu w czasach wczesnonowożytnych  /13

Edward Opaliński - Elity władzy, elity prestiżu czy elity bogactwa?  /31

Jan Dzięgielewski  - Magnaci - członkowie elity posiadający możność skutecznego wpływu na decyzje organów władzy Rzeczypospolitej  /41

Andrzej Rachuba - Magnateria - specyfika litewska  /55

Mariusz Markiewicz - Nieformalne elity w Europie nowożytnej  /75

Dariusz Makiłła - Od możnowładztwa do arystokracji w XVI-XVIII wieku. Casus szwedzki  /85

Krystyna Szelągowska - Szlachta duńska i jej państwo  /103

Paweł Krokosz - Elity rządzące w Rosji w XVI-XVIII w. - wprowadzenie do problematyki /111

Wokół kryteriów i terminologii - dyskusja  /133

II. Wokół postaw etycznych i systemów wartości

Łukasz Godlewski - Interes własny, państwa czy Kościoła? Senatorowie duchowni w walce o zachowanie uprzywilejowanej pozycji Kościoła w latach 1510-1537  /151

Beata Sawicka - Nieobyczajności episkopatu Królestwa Polskiego (w związku z Instrukcją na synod piotrkowski z 1551 roku)  /173

Anna Kamler - Uwagi o edukacji moralnej synów szlacheckich w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej  /189

Marian Chachaj - Kształtowanie etosu młodzieży magnackiej w obcych krajach (XVI-XVII w.)  /203

Jolanta M. Marszalska - Etyczne aspekty działań podejmowanych przez wojewodę krakowskiego Jana Magnusa Tęczyńskiego około zatrzymania rodowej fortuny  /219

Urszula Augustyniak - Konflikt wartości stanowych, patronackich i wyznaniowych w kręgu Radziwiłłów birżańskich w 1. połowie XVII wieku  /231

Mariola Jarczykowa - Ekspresja wartości religijnych przez i wobec Radziwiłłów birżańskich  /255

Tomasz Kempa - Radziwiłłowie nieświescy i birżańscy - solidarność rodowa a kwestia wierności religii  /273

Waldemar Graczyk - Interes Kościoła, interes państwa czy interes rodu na przykładzie aktywności biskupa płockiego Stanisława Łubieńskiego (1574-1640)  /307

Przemysław Gawron - Wydatki hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza na wojnę w Inflantach w latach 1604-1606  /317

Marta Kupczewska - Pomiędzy interesem prywatnym a dobrem publicznym - zaangażowanie wojewody kijowskiego Tomasza Zamoyskiego w organizację i przebieg kampanii chocimskiej 1621 roku  /331

Beata Gryko-Andrejuk - Choroba psychiczna? Relacje Jana Stanisława Sapiehy z rodziną i otoczeniem  /371

Paweł Jusiak - Obraz magnaterii w Pamiętniku Albrychta Stanisława Radziwiłła  /383

Krystyna Szelągowska - Corfitz Ulfeldt - arcyzdrajca, królewski zięć  /409

Jacek Krupa - Nie skandalizowałem się ja nic - świat wartości Andrzeja Chryzostoma Załuskiego  /423

Andrzej Klonder - Mieszczańskie cnoty magnatów - gospodarność, oszczędność, skąpstwo. Refleksje nieco przewrotne  /435

Radosław Lolo - Towarzystwo Jezusowe a magnaci. Fakty i mity  /449

Urszula A. Pawluczuk - Magnateria w życiu religijnym Wilna w XVIII wieku  /463

Andrzej Stroynowski - Od Rybeńki do Panie Kochanku. Zmiana wizerunku magnata w XVIII wieku  /481

Andrzej K. Link-Lenczowski - Magnackie i szlacheckie elity Rzeczypospolitej wobec niektórych kwestii związanych ze stosunkiem do Turków i Tatarów oraz Szwedów i Rosjan w dobie wojny północnej  /505

Jerzy Dygdała - Magnates doby saskiej w świetle gazet pisanych Andrzeja Cichockiego - obraz malowany ciemnymi barwami  /521

Karol Łopatecki - Nie masz w tym nic osobliwego, ożenił się równy z równą. Ślub Jana Klemensa Branickiego z Izabelą Poniatowską - ujęcie prawnomajątkowe   /545

Maria Czeppe - Szkoły pałacowe w  XVIII wieku. Rekonesans  /567

Dariusz Rolnik - Świat niematerialny w życiu aspiranta do stanu magnackiego. O systemie wartości i charakterze ostatniego wojewody podolskiego Leonarda Marcina Świeykowskiego (1721-1793)   /579

Tadeusz Srogosz - Granice wierności. Dylematy rojalisty Józefa Gabriela Stempkowskiego  /597

Bogdan Rok - Życie codzienne Teofili z Radziwiłłów Morawskiej  /625

Bernadetta Manyś - Wileńska pompa funebris Michała Kazimierza Radziwiłła, Rybeńki w świetle Kuriera Litewskiego jako przykład magnackich obchodów uroczystości funeralnych  /639

Adam Kucharski - Życie prywatne magnaterii polskiej w przekazach gazet rękopiśmiennych z epoki stanisławowskiej (1764-1795). Typologia doniesień prasowych  /665

Indeks osób  /685

III. Obchody austriackich świąt wojskowych w Galicji w dobie konstytucyjnej (1867-1914)  /70

IV. Łopuszno 1914-1915: zapomniane boje I wojny światowej w zarysie  /84

Aneksy  .91

Bibliografia  /93

Spis map  /96