Historia z wiedźmami Procesy o czary w ukraińskich województwach Rzeczpospolitej XVII i XVIII wieku

Autor: Kateryna Dysa

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 221

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 16,0 cm x 23,0 cm

Zimą 1753 roku we wsi Szczurowczyki doszło do strasznego wydarzenia. Dzieci Iwana Petrowycza znalazły w chlewie martwego noworodka i pobiegły opowiedzieć tacie o swoim makabrycznym odkryciu. Plotki wskazywały na nowoprzybyłą Jewkę Stanorychę. Tłum ruszył do karczmy, gdzie kobieta zamieszkała.

Kateryna Dysa w książce "Historia z wiedźmami" zajęła się w nowatorski sposób badaniem procesów o czary w dawnych województwach ukraińskich Rzeczpospolitej. Autorka zwraca uwagę na nowe konteksty i zadaje nowe pytania źródłom będącym od dawna przedmiotem badań – takim jak na przykład zgromadzone w wydanej w 1877 książce "Czary. Dokumenty – procesy – badania ukraińskiego archeologa i etnografa Wołodymyra Antonowycza". Dociera także do dokumentów, których nikt przed nią nie badał, takich jak "Księga Czarna Krzemieniecka 1747–1777". Łącznie analizuje 198 przypadków procesów o czary, przede wszystkim z XVII i XVIII wieku. W książce zajmuje się także dyskursami naukowymi wokół czarów i ich związkiem ze współczesnymi debatami na ten temat. Przekonująco dowodzi, że w Ukrainie procesy o czary intensyfikowały się przede wszystkim wtedy, kiedy przedstawiciele władzy czuli się zagrożeni i chcieli skorzystać z sądu jako instytucji mogącej uciszyć niepokornych.


Kateryna Dysa jest profesorem nadzwyczajnym na Wydziale Historii Narodowego Uniwersytetu Akademia Kijowsko-Mohylańska. Była stypendystką Harvardu, Stanforda, Paryża i Oksfordu, a także profesorem wizytującym na Uniwersytecie w Bazylei. Obecnie jest stypendystką Wydziału Historii i All Souls College, która prowadzi badania w Oksfordzie za pośrednictwem British Academy. Jest autorką książki "Ukrainian Witchcraft Trials Volhynia, Podolia and Ruthenia 17th–18th Centuries" (Budapeszt – Nowy Jork, 2020) i autorką licznych artykułów na temat historii czarów, seksualności i medycyny we wczesnonowożytnej Ukrainie. Obecnie pracuje nad projektem dotyczącym wizerunku Kijowa w literaturze podróżniczej od XVIII do początku XX wieku.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Do polskich czytelniczek i czytelników  /7

Wstęp  /9

I. Jak odbywały się procesy o czary?  /23

Podstawy prawne /23

Dowód koronny: tortury i rola kata  /31

W królestwie plotek: rola codziennych kontaktów i reputacji  /38

Kto brał udział w procesach o czary?  /45

II. Wyobrażenia elit cerkiewnych na temat diabła, demonów i czarownic  /51

Przedstawienia diabła i jego wojowników   /53

Pierwiastek demoniczny w utworach ukraińskich autorów prawosławnych  /57

Cechy charakterystyczne opętania i egzorcyzmów  /68

Pakt z diabłem  /76

Demonizacja sąsiadów, oponentów i wrogów  /81

III. Za kurtyną oskarżeń albo anatomia procesów o czary  /89

Spokojne sąsiedztwo  /89

Rodzina i czary  /103

Czary w spadku  /104

Oskarżenia w rodzinie  /110

Wsparcie rodziny  /114

Konkurencja i czary /119

Niezbezpieczna bliskość: stosunki między panem i sługą  /124

Zaczarowanie pana: procesy o rzucanie czarów na osoby o wyższym statusie społecznym  /125

Przykłady lojalności wobec pana w sprawach o czary  /132

Subtelne sprawy miłosne  /135

Czary i medycyna: umiejętność odbierania i przywracania zdrowia  /142

Czarowanie bydła i psucie urodzaju  /155

Czarownicy i magia powszednia  /161

Osoby praktykujące magię lokalnie  /161

Magia codzienna  /171

IV. Dzieciobójstwo i czary w Szczurowczykach  /177

Dzieciobójstwo w Szczurowczykach. Jewka Stanorycha  /177

Czarownica. Oryszka Liczmanicha  /183

Nocne loty i spotkania czarownic. Motria Onyszczycha Tkaczycha, Nastia Dzierycka, Handzia Hurkowska, Elżbieta Zawadzka  /186

Wyroki  /189

Zamiast wniosków: rehabilitacja magiczności we współczesnym świecie  /192

Bibliografia  /199

Indeks /215