Historia starożytnych Greków Tom III Okres hellenistyczny

Autorzy: Ewa Wipszycka, Benedetto Bravo

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 780

Okładka: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Uwaga! Okładka posiada nieznaczne zagięcia

Wydanie II

 

Trzeci, kolejny tom Historii starożytnych Greków, otwiera opowieść o wyprawie Aleksandra Wielkiego, daleko na wschód rozszerzającej świat, w którym Grecy znaleźli miejsce dla siebie, swoich miast i swojej kultury; narrację zamyka powstanie na jego obszarach nowego, rzymskiego już ładu, kiedy to o losach ludów decydowali nie hellenistyczni władcy, lecz politycy i cesarze przebywający w Rzymie nad Tybrem.

Dwa wielkie tematy powracają w tym tomie nieustannie: relacje między Grekami a ludami Wschodu oraz ich cywilizacjami, a także kolejne starcia z agresywną, ekspansywną i brutalną republiką rzymską. O ile jednak w pierwszym wypadku Grecy odnieśli widoczne zwycięstwo, ponieważ z cywilizacji faraońskiego Egiptu, z cywilizacji Babilonii, Syrii czy Anatolii pozostało niewiele, to konfrontacja z Rzymem tylko pozornie zakończyła się klęską Hellady, w istocie zaś wyszła ona z tego starcia zwycięsko: oto monarchie hellenistyczne wprawdzie nie potrafiły się obronić, ale Rzym wchłonął tę cywilizację i kontynuował jej dorobek aż po kres antycznego świata.

Tekst o Aleksandrze ukazuje się po raz pierwszy, część poświęcona hellenizmowi została gruntownie przepracowana w stosunku do poprzedniej edycji tomu (1992 r.). Minionych 20 lat zmieniło wiele w poglądach uczonych na epokę: przyczyniły się do tego nowo udostępnione źródła (nie tylko archeologiczne, także wiele papirusów i inskrypcji), nowe metody badań i opracowywania ich wyników. Konieczność powtórnego przemyślenia całości dzieła, a także ujęcia wielu kwestii w nowy sposób sprawiła nam, mimo pewnych trudności, również bardzo wiele satysfakcji. Pragnęliśmy podzielić się nią z Czytelnikami, pokazując, jak i dlaczego obraz hellenizmu ulega przekształceniom, staje się coraz bogatszy, pełniejszy, bardziej przekonująco i sugestywnie przemawia do współczesnego odbiorcy.

Spis treści:

Wykaz skrótów  /15

Wstęp  /21

Część I. Aleksander Wielki  /27

Wstęp  /29

Źródła  /30

1. Dzieciństwo i młodość Aleksandra  /37

2. Pierwsze miesiące rządów  /38

3. Przed wyprawa˛ na Persję  /40

4. Początki wyprawy  /42

5. Pierwsze dni wyprawy w Azji Mniejszej. Bitwa nad Granikiem (334 r.)   /46

6. Kampania na zachodnich wybrzeżach Azji Mniejszej  /47

7. Polityka wobec poleis Azji Mniejszej  /47

8. Kampania na południu Azji Mniejszej   /48

9. Kontrofensywa Dariusza. Bitwa pod Issos (333 r.)  /50

10. Sytuacja po bitwie pod Issos  /52

11. Wojna w Fenicji  /53

12. Aleksander w Egipcie  /54

13. Kampania roku 331. Bitwa pod Gaugamelą  /55

14. Opanowanie Babilonii i Persydy. Pożar pałacu w Persepolis  /56

15. Śmierć Dariusza /57

16. Nowa sytuacja po śmierci Dariusza. Źródła napięć i konfliktów   /59

17. Wojna we wschodnim Iranie  /61

18. Kryzys w dowództwie armii. Usunięcie grupy Parmeniona   /62

19. Podbój północno-wschodniego Iranu /64

20. Konflikty między Aleksandrem a jego otoczeniem. Zabo´jstwo Klejtosa 66

21. Konflikty między Aleksandrem a jego otoczeniem. Sprawa prosky´nesis 67

22. Początek wyprawy do Indii  /70

23. Działania wojenne na terenie Indii  /71

24. Wyprawa do Indii: bilans działań wojennych i administracyjnych   /73

25. Powrót  Aleksandra z Indii  /74

26. Sytuacja w państwie Aleksandra pod koniec 325 r. Zmiany w kręgu elity rządzącej  /75

27. Bunt i reformy /77

28. Grecja w latach 334-323   /79

29. Macedonia w latach 334-323 /81

30. Organizacja imperium Aleksandra  /82

31. Armia Aleksandra  /84

32. Sprawy dyskusyjne: kolos na glinianych nogach – Persja Achemenidów /86

33. Sprawy dyskusyjne: czego pragnął Aleksander?  /88

34. Sprawy dyskusyjne: śmierć Aleksandra  /91

35. Sprawy dyskusyjne: kult Aleksandra za jego życia  /93

Bibliografia  /102

Część II. Epoka hellenistyczna  /105

Wstęp  /107

Źrodła literackie  /113

Inskrypcje  /119

Bibliografia  /121

I. Historia polityczna lat 323-272  /122

1. Początek nowej epoki. Warunki kompromisu po śmierci Aleksandra   /122

2. Logika nowych czasów. Warunki i cele wojen   /123

3. Rewolty Greków  /125

4. Do spotkania w Triparadejsos (320 r.)  /126

5. Wydarzenia lat 320-316  /127

6. Wolność dla miast greckich   /129

7. Wojna z Antygonem Jednookim (316-301). „Rok królów” (306-304) 131

8. Demetrios Poliorketes. Fortuna i klęska  /132

9. Wzrost potęgi Lizymacha. Jego śmierć (281 r.)  /133

10. Inwazja Celtów (280-279)   /134

11. Epir. Początki kariery Pyrrusa (298/7-275)  /135

12. Działania wojenne Pyrrusa w Macedonii i Grecji /138

13. Rzut oka na dalsze dzieje hellenizmu  /139

Bibliografia  /142

II. Charakterystyka monarchii hellenistycznej  /143

1. Król  /143

2. Miejsce wojny i zwycięstwa w ideologii monarchii  /144

3. Królewskie cnoty  /145

4. Epitety władców  /146

5. Król a bogactwo  /146

6. Sprawy dyskusyjne: personalistyczna wizja historii politycznej hellenizmu  /148

7. Królewska elita  /152

8. Hellenistyczni królowie a wschodni poddani i wschodnie wzory królewskiej ideologii /153

Bibliografia  /155

III. Sztuka wojenna w świecie hellenistycznym  /156

Wstęp. Małe wojny  /156

1. Liczebność armii królewskich. Duża armia w marszu  /159

2. Najemnicy  /161

3. Typy oddziałów  /164

4. Słonie  /169

5. Taktyka czasów hellenistycznych: wielkie bitwy  /170

6. Armie hellenistyczne w walce z Rzymianami  /172

7. Sztuka oblężnicza  /174

8. Wojna na morzu  /179

Bibliografia  /184

IV. Macedonia i Grecja właściwa  /185

Źródła  /185

1. Ludność i zasoby Macedonii  /186

2. Organizacja państwa macedońskiego  /187

3. Sprawy dyskusyjne: charakter monarchii macedońskiej /188

4. Sytuacja zewnętrzna Macedonii: granica północna  /191

5. Sytuacja zewnętrzna Macedonii: Tessalia  /192

6. Poleis i ´ethne Grecji właściwej z macedońskiej perspektywy  /193

7. Sytuacja społeczna w Grecji właściwej w III w.  /194

8. Poleis Grecji właściwej: Ateny  /197

9. Poczatki panowania Antygona Gonatasa (272 r.)   /201

10. Konflikt macedońsko-ptolemejski. Wojna chremonidejska (268/7? – 262?)  /201

11. Uzurpacja Aleksandra, syna Kraterosa (253/2-245)  /203

12. Poleis Grecji właściwej: Związek Etolski  /204

13. Powstanie Związku Achajskiego (280 r.) i początki kariery Aratosa (251 r.)  /209

14. Organizacja Związku Achajskiego  /210

15. Kryzys w Sparcie. Reformy Agisa IV  /213

16. Panowanie Demetriosa II (239-229)  /215

17. Rzymianie na terenie Illirii. I wojna illiryjska (229-228) /216

18. Początki panowania Antygona Dosona (229 r.)   /219

19. Sytuacja na Peloponezie w przededniu wojny Związku Achajskiego ze Spartą  /219

20. Sparta. Rządy Kleomenesa III   /220

21. Wojna Związku Achajskiego ze Sparta˛  /221

22. Antygon Doson na Peloponezie. Powstanie symmachii Hellenów   /223

23. Początki panowania Filipa V (221 r.). Wojna sprzymierzeńcza (220-217)  /224

24. II wojna illiryjska (219 r.)   /225

25. I wojna macedońska (215-205)  /225

26. Działania Filipa V w Azji Mniejszej  /227

27. Sprawy dyskusyjne: charakter i cele polityki Rzymu na Półwyspie Bałkańskim /228

28. II wojna macedońska (200-196)  /233

29. Organizacja Grecji przez Tytusa Kwinkcjusza Flaminina /235

30. Sprawa Nabisa   / 236

31. Wojna Etolów i Antiocha III Wielkiego przeciw Rzymowi (192-189)   /237

32. Koniec panowania Filipa V (179 r.)  /238

33. Panowanie Perseusza. III wojna macedońska (171-168) /239

34. Organizacja Macedonii i Grecji po III wojnie macedońskiej   /240

35. Powstanie Andriskosa (149-148). Macedonia prowincją (146 r.)  /242

36. Wojna achajska (146 r.)   /243

37. Objęcie Grecji właściwej systemem prowincjonalnym  /244

38. Sprawy dyskusyjne: problemy demograficzne Grecji późnohellenistycznej  /245

39. Kryzys i odrodzenie. Grecja w wiekach I p.n.e. i I n.e.  /248

Bibliografia  /250

V. Grecy na Zachodzie /252

1. Wielka Grecja. Sytuacja u progu III w. /252

2. Wyprawa Pyrrusa  /254

3. Sycylia. Charakterystyka sytuacji  /255

4. Tyrania Agathoklesa  /257

5. Pyrrus na Sycylii  /259

6. Sycylia wobec rzymskiej ekspansji  /260

7. Massalia  /261

Bibliografia  /262

VI. Państwo Ptolemeuszów /263

Uwagi wstępne  /263

Źródła  /263

1. Kraj  /270

2. Ludność  /275

3. Nil i Morze Czerwone. Transport  /276

4. Panowanie Ptolemeusza I Sotera (323-282)  /276

5. Panowanie Ptolemeusza II Filadelfa (285-246)  /279

6. Panowanie Ptolemeusza III Euergetesa (246-222)  /283

7. Panowanie Ptolemeusza IV Filopatora (222/1-205)   /285

8. Panowanie Ptolemeusza V Epifanesa (205-180) /289

9. Stosunki z Rzymem za pierwszych pięciu Ptolemeuszów  /290

10. Sprawy dyskusyjne: cele zewnętrznej polityki Ptolemeuszów  /291

11. Armia  /295

12. Flota  /297

13. Struktura administracyjna Egiptu. Poleis. Jednostki podziału. Urzędnicy   /298

14. System eksploatacji ziemi. Kto uprawiał ziemie˛ w Egipcie?  /301

15. Pobór podatków  /304

16. Polityka monetarna Ptolemeuszów  /305

17. Sprawy dyskusyjne: rola państwa w ekonomice  /308

18. Świątynie i kapłani  /312

19. Sprawy dyskusyjne: miejsce Greków w ptolemejskim Egipcie  /317

20. Sprawy dyskusyjne: stosunki między Egipcjanami a Grekami  /322

21. Aleksandria  /331

22. Aleksandria jako ośrodek kultury  /334

23. Sytuacja w pierwszych latach po śmierci Ptolemeusza V Epifanesa  /336

24. Wojna z Antiochem IV Epifanesem  /336

25. Panowanie Ptolemeusza VI Filometora (180-145; z przerwa˛ w latach: 176-170)  /338

26. Panowanie Ptolemeusza VIII Fyskona i obu Kleopatr (II i III) ..... 340

27. Wydarzenia lat 116-81/0  /342

28. Sprawy dyskusyjne: czy istniał testament przekazujący Egipt Rzymowi?  /343

29. Panowanie Ptolemeusza XII Auletesa (80-51; z przerwą w latach: 58-55)   /347

30. Panowanie Kleopatry VII. Okres początkowy do śmierci Cezara: lata 51-44  /349

31. Panowanie Kleopatry VII: lata 44-30  /350

32. Sprawy dyskusyjne: ocena postaci i polityki Kleopatry VII  /352

33. Sprawy dyskusyjne: stan Egiptu za czasów Kleopatry VII  /358

34. Sprawy dyskusyjne: czynniki, które zadecydowały o upadku monarchii Ptolemeuszów  /360

35. Nowy porządek /362

Bibliografia  /365

VII. Państwo Seleukidów  /368

Źródła  /368

1. Kształtowanie się terytorium państwa Seleukidów   /371

2. Charakterystyka geograficzna państwa Seleukidów  /372

3. Stolice Seleukidów  /380

4. Panowanie Antiocha I Sotera (281-261)   /380

5. Panowanie Antiocha II Theosa (261-246)  /382

6. III wojna syryjska, zwana także wojną laodikejską (246-241)   /382

7. „Wojna bratobójcza” /383

8. Seleukidzki Wschód w wieku III  /384

9. Pierwsze secesje. Andragoras w Partii  /392

10. Uniezależnienie się Baktrii. Problem Persydy  /393

11. Seleukos III Soter (226-223). Początki panowania Antiocha III Wielkiego (223-220)  /394

12. IV wojna syryjska (219-217)  /395

13. Operacje Antiocha III w Azji Mniejszej /395

14. Wyprawa Antiocha III na Wschód (212-205/4)  /396

15. V wojna syryjska (202-200)  /398

16. Działania Antiocha III w Azji Mniejszej i Grecji. Wojna z Rzymem  /399

17. Pokój w Apamei (188 r.) i jego konsekwencje  /400

18. Dalsze losy państwa baktryjskiego  /401

19. Seleukos IV Filopator (192-175)  /402

20. Początki panowania Antiocha IV Epifanesa (175-164/3)  /403

21. VI wojna syryjska (170-168)  /403

22. Konflikt z Żydami /404

23. Koniec panowania Antiocha IV (165-164/3)  /404

24. Panowanie Demetriosa I Sotera (164/3-151/0)   /405

25. Panowanie Demetriosa II Nikatora (147-126/5)  /406

26. Ostatnie 60 lat dziejów dynastii (123-63)  /408

27. Procesy rozkładu monarchii  /408

28. Struktura polityczna państwa Seleukidów  /410

29. Urzędnicy. Elita dworska  /411

30. Dochody  /412

31. Działalność kolonizacyjna  /413

32. Niegreckie miasta monarchii Seleukidów  /418

33. Armia  /419

34. Sprawy dyskusyjne: struktura własności ziemskiej  /422

35. Sprawy dyskusyjne: chłopi królewscy  /429

36. Sprawy dyskusyjne: zasięg wpływów kultury greckiej w centrum państwa Seleukidów (Syria, Celesyria, Cylicja)  /431

37. Sprawy dyskusyjne: zasięg wpływów kultury greckiej na seleukidzkim Wschodzie  /434

38. Sprawy dyskusyjne: monarchia Seleukidów – państwo macedońsko-greckie czy orientalne?  /444

39. Syria rzymska  /446

Bibliografia  /448

VIII. Żydzi  /450

Źródła /450

1. Stosunki etniczne w Palestynie  /451

2. Diaspora  /454

3. Stosunki gospodarcze i społeczne w żydowskich społecznościach Palestyny hellenistycznej  /455

4. Polityka obcych władców wobec Judei  /456

5. Proces hellenizacji Żydów  /457

6. Początek seleukidzkiego panowania  /459

7. Antioch IV Epifanes a Żydzi  /462

8. Sprawy dyskusyjne: motywy działania Antiocha IV  /464

9. Powstanie Machabeuszów  /468

10. Narodziny niezależnego państwa żydowskiego  /470

11. Rzym a Judea /470

12. Religia żydowska czasów hellenistycznych  /473

13. Świątynia i synagogi. „Uczeni w Piśmie”  /476

14. Ugrupowania religijne („sekty”)  /478

15. Życie religijne diaspory. Powstanie Septuaginty  /481

16. Partykularyzm kontra uniwersalizm  /485

17. Sprawy dyskusyjne: jeszcze raz Żydzi a grecka cywilizacja  /486

Bibliografia /491

IX. Azja Mniejsza i przyległe do niej terytoria północno-wschodnie  /493

Wstęp  /493

1. Poleis zachodniej Azji Mniejszej  /496

• Rodos  497
• Milet i Efez   /499
• Kyzikos  /500
• Byzantion  /500
• Herakleja Pontyjska  /500
• Synopa  /501

2. Państwo Attalidów  /501

• Początki i obszar /501
• Panowanie Eumenesa I (263-241) i Attalosa I (241-197) /502
• Pergamon w sojuszu z Rzymem  /503
• Attalos III. Rewolta Aristonika  /505
• Powstanie prowincji Azji  /506
• Sprawy dyskusyjne: charakter powstania Aristonika  /507
• Sprawy dyskusyjne: motywy, jakimi kierował się Attalos III przy sporządzaniu testamentu /511
• Attalidzi a miasta greckie /513
• Pergamon jako ośrodek kultury  /514

3. Galaci /515

4. Bitynia  /516

5. Pont  /517

• Kraj /517
• Początki dynastii i jej charakter  /518
• Pierwsi wielcy władcy /519
• Początki panowania Mitrydatesa VI Eupatora (112-63)  /520
• Zamiary Mitrydatesa VI i jego zasoby  /521
• I wojna mitrydatejska (89-85)  /522
• II i III wojna mitrydatejska (83-82, 74-63) /526
• Koniec panowania Mitrydatesa VI /527

6. Kappadocja  /528

7. Armenia /529

8. Państwa położone nad Eufratem: Melitena, Sofena, Kommagena, Osroena   /531

9. Piraci w Cylicji /533

10. Początki rzymskiego panowania w Azji Mniejszej. Organizacja prowincji  /535

11. System poboru podatków  /537

12. Porównanie panowania władców hellenistycznych i Rzymu   /540

13. Represje po wojnach Rzymu z Mitrydatesem VI  /541

14. Nowy porządek zaprowadzony przez Pompejusza /542

15. Czasy wojen domowych (lata czterdzieste i trzydzieste I w.) /543

16. Azja Mniejsza w czasach wczesnego cesarstwa /545

Bibliografia /547

X. Miasta greckie /549

1. Aspekty urbanistyczne. Architektura /549

2. Relacje między poleis a królami. Kryzys poleis  /556

3. Finanse poleis  /561

4. Aspekty gospodarcze i społeczne  /564

5. Instytucje polityczne hellenistycznych miast  /565

6. Poleis i ich dobroczyńcy (euerge´tai). Nowa elita czasów późnego hellenizmu  /569

7. Greckie poleis pod rzymskim panowaniem  /572

8. Edukacja w hellenistycznych poleis   574

9. Efebia  /579

10. Uczestnicy ćwiczeń w gimnazjonie (poza efebami)  /580

11. Wychowanie fizyczne. Zawody  /581

Bibliografia  /584

XI. Kultura grecka okresu hellenistycznego  /586

Wprowadzenie  /586

1. Retoryka  /588

2. Historiografia  /590

• Timajos  /594
• Polibiusz  /595
• Posejdonios  /596

3. Filozofia /597

• Stoicyzm /599
• Epikureizm  /602
• Szkoła platońska i sceptycyzm /605
• Szkoła perypatetyczna  /606

4. Nauki /607

Matematyka oraz badania nad przyroda˛ „podksiężycową” i nad „niebem” /608

Badania filologiczne i antykwaryczne  /614

5. Komedia Nowa  /618

6. Epigram, elegia, epos i inne formy poezji  /621

• Epigramy  /622
• Kallimach  /624
• Aratos  /626
• Teokryt  /627
• Apollonios Rodyjski  /631
• Epigoni  /632

7. Zmiany zachodzące w kulturze greckiej od końca II w.  /633

Bibliografia  /636

XII. Religia /638

1. Uwagi wstępne  /638

2. Religia tradycyjna  /640

3. Nowe zjawiska w wierzeniach epoki hellenistycznej. Charakterystyka ogólna  /642

4. Grecy wobec bóstw wschodnich. Charakterystyka ogólna  /647

5. Kult Sarapisa  /649

6. Kult Izydy  /652

7. Sprawy dyskusyjne: problemy upowszechniania sie˛ kultu bo´stw wschodnich ...... 655

8. Sprawy dyskusyjne: problem kryzysu religii tradycyjnej ...................... 658

9. Kult władców  /661

10. Sprawy dyskusyjne: religijne treści kultu władców  /666

Bibliografia  /671

Spis map  /673

Spis ilustracji w tekście  /674

Spis plansz /678

Indeks  /679