Historia polskiego szaleństwa, t. 1: Słońce wśród czarnego nieba. Studium melancholii

Autorka: Mira Marcinów

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 552

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

W 10-rocznicę napisania „Historii polskiego szaleństwa”, książki będącej pierwszą próbą stworzenia archeologii polskiego szaleństwa, publikujemy jej drugie wydanie.

Księgi polskich obłąkanych XIX stulecia nie ma. Gdyby jednak istniała, trzeba by jej szukać gdzieś pomiędzy Liber chamorum, spisem luźnych ludzi czy katalogiem przypłotnic. Mieszkańcom szalonych kamienic, czubkom, smutnodurnym, ludziom zadumowym należałoby się jednak szczególne miejsce w tym konglomeracie wykluczonych. Historia polskiego szaleństwa w XIX wieku jest bowiem historią bezprecedensowej medykalizacji. Wiek XIX uznał prawo do choroby umysłowej, ale to wiek XX i XXI całkowicie utożsamił szalonego z „chorym na szaleństwo”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Prolog    /5 

Parę słów na drugie wydanie    /7 

Podziękowania    /9 

Część I 

Homo psychologicus i polski statek szaleńców 

1. Polska myśl psychiatryczna w XIX wieku - spóźnione echo myśli zachodniej?   /19 

Homo psycho(pato)logicus    /20 

Polska psychiatria XIX wieku – terra incognita?    /23 

Cel i projekt    /24 

2. Historia pojęć, historia idei, historia intelektualna    /27

3. Historia psychopatologii i pomijane konteksty    /37

Zmagania z formą psychologiczną    39

Z dziejów psychiatrii europejskiej    /42

Historia polskiego szaleństwa   /47

Część II

Studium melancholii.

Historia dziewiętnastowiecznej zadumy w Polsce

1. Uwagi wstępne o współczesnej (historii) melancholii    /61

Melancholia w historii kultury Zachodu    /67

Acedia, czyli tszczyca   / 70

Frasobliwy człowiek renesansu    /73

Barokowy taniec melancholii    /75

Chory na melancholię – wiek XVIII i XIX    /78

2. Polska psychopatologia zadumy – terminologia, czyli semantyka melancholijna   /83

3. Przypadki ludzi zadumowych – syntaksa melancholijna   /89

Po czym rozpoznać smutnodur? (Perzyna, 1793)    /89

Znaki melankolii (Linde, 1809)   /92

Przypadki ponurowatych – Dorota S., Joanna O. i Kunegunda J. (Frydrych, 1845)   /93

Jak rozpoznać pisma melancholijne? (Łowicki, 1846)    /96

Po co melancholik pisze?    /97

Za czym melancholik tęskni?    /97

Zamyślone melancholijne dzieci     /98

Piersiowobrzuszni i brzuszni melancholicy   /99

Podbrzuszne melancholiczki     /99

W czym przejawia się melancholijność trupa? (Maleszewski, 1846)    /101

Przypadek zmiennej zadumy (Rolle, 1864)    /102

Jak przejawia się melancholia cataleptica (Chomętowski, 1870)    /103

Ludwik L. – melancholik z depresją w sferze woli (Chomętowski, 1871)    /104

Objawy posępnicy (Munkiewicz, 1871)    /106

Jak przejawia się ból umysłowy w zadumie? (Blumenstok, 1872)    /107

Batalia dyskursów: oświadczenie zadumowego i medyka sądowego    /107

Tęsknica w zadumie   /108

Przypadek wybuchu zadumowego    /110

Wino i kąpiele natryskowe – mierniki melancholii    /110

Rozmowa z człowiekiem zadumowym    /111

Dalsze losy Tomasza Ostafina    /112

„Zabiłem albo zraniłem ojca” – przypadek zadumy Ignacego Mazurkiewicza (Kralczyński, 1872)   /113

Listy chorego na zadumę    /114

Obserwacja i gawędka z zadumowym   /116

„Śledziennictwo, a nawet pewne stopnie zadumy” w przebiegu malarii (Oettinger, 1873)    /117

Chory na zadumę „dumki duma” (Rasp, 1873)    /118

Człowiek zadumowy może oskarżyć żonę o zdradę i nie uznać swoich dzieci (Rolle, 1873)   /119

Przypadek zadumy jako obłędu małości (LaskiewiczFriedensfeld, 1878)    /119

Zaduma z odrętwieniem umysłowym (Opolski, 1880)   /120

Jak objawia się posępnica? (Erlicki, 1897)    /121

Posępność z trwogą przysercową w godzinach porannych (Lewald, 1897)    /122

Typy posępności     /122

Objawy melancholii w pierwszej polskiej monografii zadumy (Nartowski, 1900)     /123

Zaburzenia duchowe w zadumie    /124

Stadia zadumy    /124

Odmiany zadumy    /125

Podsumowanie przypadków ludzi zadumowych    /126

Tabela symptomów    /128

4. Uwarunkowania melancholijne   /135

Miłość własna skłania do boleści (Minasowicz, 1771)    /136

Nieodporni na smutnodur (Perzyna, 1793)    /137

Ponurowata na skutek namiętności (Frydrych, 1845)    /138

Chorowitość nerwu sympatycznego przyczyną pism melancholijnych (Łowicki, 1846)    /140

Podręcznikowe wzmianki o przyczynach melancholii (Janikowski, 1864; Rolle, 1864)   /142

Powody zadumy u przestępców    /144

Somatyczne bądź psychiczne uwarunkowania zadumy (Chomętowski, 1870, 1873; Munkiewicz, 1871)   /144

Niejasne przyczyny zadumy Tomasza Ostafina (Blumenstok, 1872)    /145

Dlaczego Ignacy Mazurkiewicz zabił swego ojca? (Kralczyński, 1872)    /146

Przyczyny zadumy potencjalnych samobójców (Rasp, 1873; Laskiewicz, 1878)    /147

Wzruszenia moralne powodem posępnicy (Lewald, 1897)    /148

Nostalgia i inne zmartwienia zwiększające ryzyko zadumy (Nartowski, 1900)     /149

Podsumowanie uwarunkowań melancholijnych    /150

Etiologia zadumy    /151

5. Lekarstwo na zadumę – pragmatyka melancholijna    /157

Podróż – lekarstwem na smutnodur. Powrót – remedium na domarad (Perzyna, 1793)    /157

Podręcznikowe sposoby na ponurowatość – dobry i zły policjant (Frydrych, 1845; Rolle, 1864)   /160

Czarna żółć wchłonięta przez czarny atrament – leczenie pisaniem (Łowicki, 1846)     /162

Duże dawki i elektrowstrząsy (Maleszewski, 1846, 1851, 1862)    /164

Terapia jedzeniem, zimnymi okładami i elektrycznością – leczenie melancholijnego ciała (Chomętowski, 1870, 1873)    /165

Sześć pijawek za ucho i prąd przerywany – o uleczeniu z posępnicy (Munkiewicz, 1871)   /166

Natryski na niebezpiecznego zadumanego (Blumenstok, 1872)    /167

Chemiczne wypędzanie zadumy (Oettinger, 1873; Sawicki, 1874)   /168

Leczenie z dala od radoœci (Erlicki, 1897)   /169

Makowcem i pytaniem, czyli terapia melancholijnych samobójców (Lewald, 1897)    /170

Leczenie „napomnieniem chorego, dobrym przykładem, poleceniem czyszczenia ust wodą do płukania” (Nartowski, 1900)    /172

Podsumowanie – remedia na zadumę    /173

Terapia zadumy   /174

6. Na zakończenie studium polskiej zadumy    /179

Odpowiedzi na pytania badawcze – nowe problemy   /180

Jakich jeszcze terminów używano, dotykając tematu melancholii?    /181

Przykłady, przyczyny, objawy i leczenie melancholii   /183

Podmiotowość melancholika i nowe pytania       /184

Bezpośrednie odpowiedzi na podstawowe pytanie: czym właściwie była melancholia?    /185

Portret dziewiętnastowiecznego Polaka melancholika    /187

Polska romantyzacja zadumy i przedstawienia melancholii w sztuce dziewiętnastowiecznej   /190

Melancholia a histeria    /196

Koda: „Ostatnie stare ryby melancholii”10    /199

Epilog    /203

Źródła do historii dziewiętnastowiecznego szaleństwa w Polsce

1. Żona, matka, histeryczka    /207

Beniamin Rosenblum, Kobieta, miłość i małżeństwo (1884)    /207

R. Wnorowski, Ciąża urojona. Przypadek histerii (1884)    /212

Henryk Łuczkiewicz, Urywki higieniczne i lekarskie. O chorobie nerwowej „histerią” zwanej (1884) /214

A. Poradnia, Szczególny symptom historyzmu u kobiety (1852)    /223

2. Kobieca końska seksualność   / 227

Leon Blumenstok, Sprawozdanie sądowo-lekarskie o stanie cielesnym i umysłowym Barbary Ubrykównej (1870)    /227

Bartłomiej Frydrych, O ponurowatości (1845)    /246

Władysław Gajkiewicz, O spazmie skaczącym (1892)    /253

Władysław Gajkiewicz, Przypadek tzw. „obrzęku histerycznego” (1893)    /262

3. Histeria u kobiety, kota i kanarka    /268

Henryk Higier, Histeria u kota i kanarka (1898)    /268

Stanisław Michalski, Historia choroby Szprincy Henniger (1885/1886) /271

J. Rompalski, Asthma nervosum hystericum (1850) /273

Konstanty Stróżewski, Symptomatologia histerii u Izraelitów polskich (1897)    /278

Czesław Wroczyński, Niemota trwająca 72 godziny jako objaw histerii (1884)    /285

Ludwik Eliasz Bregman, O wymiotach kałowych w histerii (1900)    /286

L. Hirt, Histerycznych drgawek w szkole wiejskiej epidemia (1893)    /286

4. Matkobójstwo    /286

Gustaw Neusser, Kilka słów o oddziale dla umysłowo chorych w Szpitalu œw. Ducha w Krakowie (1870)    /288

Michał Zawadzki, Matkobójstwo spełnione pod wpływem obłędu chwilowego (1883)    /292

5. O oziębłości    /296

A. C., O oziębłości mężczyzn w wieku naszym dla płci pięknej (1819)    /296

Leon Wachholz, O przewrotnym popędzie płciowym (1892)   /302

6. Męska histeria   /315

A. Peyer, Zaburzenia nerwowe kiszek na tle neurastenii (płciowej) u mężczyzn, streścił Henryk Pacanowski (1893)    /315

Albert Rosenthal, Hipochondria w dziedzinie zboczeń umysłowych (1884)    /319

7. Uzdrowieni przez wyobraźnię    /326

Jan Władysław Dawid, Uzdrowieni przez wyobraźnię (1886)    /326

Adam Wizel, W sprawie sanatoriów dla niezamożnych chorych nerwowych (1890)   /351

Wilhelm Lubelski, Kilka słów o leczeniu złudzeń zmysłowych za pomocą szaleju wielkiego (1859)   /359

8. Dzieciobójstwo    /365

Leon Grabowski, Obłęd w bólach porodowych (1853)   /365

Dr Berger, Dzieciobójstwo popełnione z zadumy (1862)   /367

Adam Helbich, Dochodzenie sądowo-lekarskie w sprawie Elżbiety K. (1869)   /370

Romuald Pląskowski, Zabójstwo własnego dziecka przez uduszenie, czy było rozmyślne, czy w obłąkaniu spełnione? W sprawie przeciwko Franciszce B. o dzieciobójstwo obwinionej (1870)   /378

Cazeneuve, Niezwykły przypadek dzieciobójstwa (1893)   /387

9. Kastracja kobiet nerwowych   / 390

Antoni Józef Rolle, Patologia i terapia spazmów z Valleixa (1856)   /390

Stanisław Kondratowicz, O pozornej kastracji kobiety (1881)   /394

Alfred Sokołowski, Przypadek porażenia kończyn dolnych natury histerycznej u mężczyzny (1883)   /401

10. Psychiczna wielooosobowość człowieka    /405

Ludwik Perzyna, O wadzie zdawania się. De hallucinatione (1793)    /405

Antoni Złotnicki, Psychiczna wieloosobowość człowieka (1890)   /420

Źródła tekstów   /421

Przypisy    /423

Literatura przedmiotu    /429

Indeks osób  /461