Historia Żydów w Starożytności od Thotmesa do Mahometa

Autor: Łukasz Niesiołowski-Spano, Krystyna Stebnicka

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 490

Okładka: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

To unikatowe opracowanie dziejów Żydów w szerokim zakresie chronologicznym obejmującym ponad dwa tysiące lat – od czasów gdy w Kanaanie uformowała się niewielka społeczność określana mianem Izraela, aż do podbojów arabskich w VII w. n.e. Opierając się na wszechstronnej bazie źródłowej, w tym na najnowszych badaniach archeologicznych, autorzy w zwartym wykładzie przedstawiają historię polityczną Żydów, rozwój ich kultury i zmiany religijne zachodzące na przestrzeni wieków. W pierwszej część podręcznika przedstawiono historię Izraela i Żydów od czasów najdawniejszych do chwili upadku państwa Hasmoneuszy. W drugiej części omówiono okres panowania rzymskiego, kiedy Żydzi, pozbawieni własnej państwowości, żyli w państwie klienckim wobec Rzymu, a następnie w rzymskiej prowincji. Tu też pokazano zmiany zachodzące w świecie żydowskim w dobie chrystianizacji państwa. Historia Żydów w starożytności. Od Thotmesa do Mahometa to opracowanie, któremu towarzyszą liczne fragmenty źródeł historycznych, nierzadko po raz pierwszy przetłumaczone na język polski, a także objaśnienia dotyczące kultury, tradycji, religii oraz instytucji Żydów w różnych epokach historycznych. Dodatkowymi walorami poznawczym podręcznika są mapy i ilustracje oraz odrębna bibliografia towarzysząca każdemu z rozdziałów. Poza niezwykle szerokim horyzontem czasowym, publikacja wyróżnia się także wyjątkowym ujęciem tematu. Prezentowany w niej wykład nie przypomina tradycyjnych „biblijnych” historii Izraela, został bowiem – gdy tylko było to możliwe – oparty na źródłach pozabiblijnych konfrontowanych z narracją Biblii. W wielu miejscach autorzy odrzucają wersje wydarzeń przedstawione w Piśmie jako niezgodne z faktami historycznymi. W myśl tej koncepcji metodologicznej, nakazującej w miarę możliwości ujmować dzieje Żydów w kontekście zewnętrznym, ramy chronologiczne podręcznika wyznaczają egipski faraon i arabski prorok ¬– Thotmes III i Mahomet – zamiast postaci znanych przede wszystkim z narracji żydowskich.

Spis treści:

Wprowadzenie (Łukasz Niesiołowsi-Spanò, Krystyna Stebnicka) /9

Część I. Kanaan, Izrael i Żydzi od epoki brązu do nadejścia Rzymian (Łukasz Niesiołowski-Spanò)

Rozdział 1. Od Thotmesa do Szeszonqa (XV–X w.). Kanaan w późnej epoce brązu i wczesnej epoce żelaza   /19

1.1. Mieszkańcy Palestyny późnej epoki brązu – specyfika populacji  / 19

1.2. Epoka zależności od Egiptu; sytuacja wewnętrzna Palestyny     /25

1.3. Archiwum z Amarny – obraz Kanaanu     /41

1.4. Ugarit – przykład kananejskiego królestwa późnej epoki brązu  / 45

1.5. Zmiany osadnicze. Etnogeneza Izraela     /49

1.6. Migracje. Pojawienie się Aramejczyków, inwazja Ludów Morza   /60

Bibliografia   /78

Rozdział 2. Od Szeszonqa do Nabuchodonozora (X–VI w.). Epoka monarchii: Izrael i Juda     /81

2.1. Władza charyzmatyczna i „państwo plemienne”, czyli zanim powstała monarchia /81

2.2. Wokół Izraela: Fenicjanie, Aramejczycy, Gilead, Ammon, Moab, Edom /102

2.3. Izrael przedkrólewski /104

2.4. Izrael Omrydów – początki nowoczesnej monarchii /107

2.5. W cieniu Damaszku – Palestyna wobec presji aramejskiej w 2 połowie IX w. /121

2.6. Juda – początki państwowości    /124

2.7. W cieniu Asyrii – VIII w.     /130

2.8. Pax Assyriaca w Judzie (ok. 700–630)  /149

2.9. Palestyna 640–604 r. Powrót Egipcjan  /163

2.10. Religia: jahwizm jako religia dynastii; kult; profetyzm    /168

Bibliografia  /174

Rozdział 3. Od Nabuchodonozora do Artakserksesa (VI–V w.). Niewola babilońska i wczesna epoka perska  /177

3.1. Chaldejczycy w Babilonii     /178

3.2. Upadek Asyrii i podboje Chaldejczyków    / 178

3.3. Juda od bitwy pod Karkemisz (605) do zniszczenia Jerozolimy (586) /182

3.4. Judejczycy w Babilonii – od Nabuchodonozora II do Cyrusa    /189

3.5. Religia bez kultu? Przemiany w życiu duchowym. Nowe kryteria tożsamości    /193

3.6. Podboje perskie, struktura imperium, znaczenie języka aramejskiego  /200

3.7. Powroty z niewoli – od Cyrusa do Artakserksesa I  /202

Bibliografia  /215

Rozdział 4. Od Artakserksesa do Pompejusza (V-I w.). Epoka perska i hellenistyczna  /217

4.1. Prowincja Jehud  /217

4.2. Samaria i Samarytanie  /232

4.3. Żydowscy osadnicy w Egipcie – Elefantyna   /235

4.4. Rozwój literatury biblijnej; rola języka hebrajskiego  /236

4.5. Kampania Aleksandra Macedońskiego i upadek Persji  /239

 4.6. Pod rządami Ptolemeuszy    /240

4.7. Pod rządami Seleukidów   /247

4.8. Rebelia Machabeuszy   /250

4.9. Niezależne państwo żydowskie: od arcykapłanów do królów   /257

4.10. Przemiany religijne  /264

Bibliografia  /274

Część II. ŻYDZI W ŚWIECIE RZYMSKIM (Krystyna Stebnicka)   /277

Rozdział 5. Od Pompejusza do śmierci Heroda Wielkiego (63–4 p.n.e.)  /279

5.1. Od Pompejusza do Juliusza Cezara  /279

5.2. Dojście do władzy Heroda Wielkiego    /282

 5.3. Państwo Heroda Wielkiego    /283

 5.4. Świątynia Heroda  /291

Bibliografia  /294

Rozdział 6. Od śmierci Heroda Wielkiego do stłumienia pierwszego powstania przeciwko Rzymianom   /295

6.1. Od królestwa do rzymskiej prowincji     /295

6.2. Tetrarchie Heroda Filipa (4 p.n.e.–33/34 n.e.) i Heroda Antypasa (4 p.n.e.–39 n.e.). Państwo Agryppy  I     /301

 6.3. Prowincja Judea od 44 r. do wybuchu powstania przeciwko Rzymianom   /302

6.4. Powstanie przeciwko Rzymianom  /305           

Bibliografia  /307

Rozdział 7. Od zakończenia pierwszego powstania do stłumienia powstania Bar Kochby (70–135)    /309

7.1. Między powstaniami /309

7.2. Powstanie Bar Kochby /315

7.3. Kolonia Aelia Capitolina /323

Bibliografia /326

Rozdział 8. Od upadku powstania Bar Kochby do panowania Konstantyna (II-III w.) /329

8.1. Rzym i żydowscy mieszkańcy imperium w II–III w.  /329

8.2. Prowincja Syria Palaestina    /331

8.3. Hellenizacja Palestyny  /334

8.4. Środowiska rabiniczne w II-III w.  /340

8.5. Żydowski patriarcha w III w.   /342

Bibliografia   /347

Rozdział 9 . Diaspora żydowska okresu wczesnego cesarstwa   /349

9.1. Żydzi w świecie miast imperium  /349

9.2. Żydowska wspólnota  /352

9.3. Synagoga i jej funkcje w diasporze  /355

9.4. Konflikty żydowsko-greckie w diasporze   /361

Bibliografia  /366

Rozdział 10. Wiek przełomu – od panowania Konstantyna do zniesienia instytucji patriarchatu  /367

10.1. Relacje żydowsko-chrześcijańskie  /367

10.2. Palestyna jako prowincja /371

10.3. Akcja chrystianizacyjna – budowa pierwszych kościołów w Palestynie   /375

10.4. Konstantyn i Żydzi  /380

10.5. Polityka następców Konstantyna wobec Żydów (do panowania Teodozjusza II)   /384

10.6. Patriarchat żydowski i środowiska religijne w Palestynie     /392

10.7. Diaspora żydowska w imperium chrześcijańskim  /395

Bibliografia  /398

Rozdział 11. Żydzi w państwie chrześcijańskim od upadku patriarchatu do inwazji perskiej (V–VI w.)  /399

11.1. Prowincja Palestyna i grupy ludności  /399

11.2. Ustawodawstwo Justyniana    /411

11.3. Samarytanie   /415

11.4. Żydzi poza granicami państwa bizantyńskiego   /419

Bibliografia  /424

Rozdział 12. Żydzi w czasach wielkich przemian VII w. /427

12.1. Najazd Persów  /427

 12.2. Podbój arabski  /432

 12.3. Żydzi i Arabowie  /436

Bibliografia  /436

Wykaz skrótów stosowanych w tekście   /438

Hipotetyczny czas powstania omawianych utworów i ksiąg  /441

Indeks autorów starożytnych   /443

Indeks osób   /445

Indeks nazw geograficznych i etnicznych  /457

Spis map   /468

Źródła ilustracji  /470

Ilustracje kolorowe    /471