Hiberna. Studium z dziejów skarbowości w dawnej Polsce

Nowy podatek miał w systemie skarbowości dawnej Rzeczypospolitej doniosłe znaczenie, gdyż był jednym z nielicznych stałych dochodów państwowych a przeznaczony na potrzeby wojska przyczyniał się do wzmocnienia siły obronnej państwa. Podkreślić przy tym wypada, że nowo wprowadzona danina nie była zamianą pewnych świadczeń w naturze, składanych uprzednio przez dobra królewskie i duchowne na rzecz wojska, na opłatę pieniężną, jak to dotąd w literaturze niesłusznie przyjmowano. Skoro bowiem dobra królewskie i duchowne nie miały poprzednio obowiązku wyżywiania wojska podczas zimowych leży, względnie dostarczania wojsku w tym czasie jakichś specjalnych stacji w naturze, to tym samym odpada podstawa do twierdzenia, jakoby nowy podatek wstąpił w miejsce świadczeń składanych uprzednio w naturze na rzecz wojska (od wydawcy).

Spis treści:

Rozdział I

Geneza hiberny

Zanik znaczenia pospolitego ruszenia, utworzenie wojska kwarcianego, rozmieszczanie wojska na zimowych leżach, sprawa prowiantowania wojska na tych leżach, akcja celem uruchomienia potrzebnych na to środków, stanowisko sejmików w tej sprawie, zasady przyszłej reformy, uchwalenie specjalnego na ten cel podatku, jego nazwa  /5

Rozdział II

Dobra opodatkowane hiberną

Nałożenie hiberny na dobra królewskie i duchowne, wyłączenie spod hiberny ekonomii królewskich, podobnie wójtostw w królewszczyznach  /19

Rozdział III

Stosunek stanu duchownego do hiberny

Akcja duchowieństwa przeciw nowemu ciężarowi, motywy tej akcji, uchwalenie subsidium charitativum w miejsce hiberny, znaczenie tej reformy i jej skutki w zakresie poboru podatku  /23

Rozdział IV

Stanowisko szlachty wobec hiberny

Wyjęcie dóbr szlacheckich spod hiberny, naruszanie tego przepisu w praktyce, skargi szlachty na nadużycia w tym kierunku, dobrowolne wydanie hiberny z dóbr szlacheckich  /31

Rozdział V

Zasady wybierania hiberny

Podstawa wybierania hiberny - łany po wsiach i osiadłości po miastach, stąd odmienny charakter hiberny wybieranej na wsi i w miastach, płatnicy hiberny i ich kategorie, wysokość hiberny  /37

Rozdział VI

Taryfy hibernowe

Znaczenie taryf, brak początkowo specjalnych taryf hibernowych, zastępcze w tym okresie taryfy łanowego, ujemne tego skutki, ułożenie specjalnej taryfy hibernowej, próby koekwacji hiberny, reformy Czartoryskich, taryfy na Litwie  /43

Rozdział VII

Pobór hiberny i jej podział między wojsko

Zależność podziału hiberny między wojsko od sposobu jej wybierania, poborcy sejmikowi, oddanie poboru hiberny w ręce wojska, skutki praktyczne nowego systemu poboru, ustanowienie dystrybutorów hibernowych, powrót do poborców sejmikowych, utworzenie komisji hibernowych, jej charakter i skład osobowy, sposób wyznaczania komisarzy hibernowych, zadania komisji hibernowej, stanowisko szlachty wobec komisji hibernowych, reforma sejmu niemego, trwała repartycja hiberny, omówienie systemu wybierania hiberny, charakterystyczne cechy tego systemu, rola posiadaczy królewszczyzn przy ściąganiu hiberny od płatników, koszta wybierania hiberny, postępowanie
wobec retentorów, wybieranie hiberny z dóbr duchownych, czas płacenia hiberny  /59