Góra Zamkowa w Wyszogrodzie. Mazowiecki ośrodek władzy na przestrzeni dziejów

Autorzy: Tomasz Olszacki, Artur Różański

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 284

Oprawa: twarda

Format: 20,5 cm x 26,5 cm

Seria: Zamki Niżu Polskiego

"Eksponowane, wyniesione nad doliny potężnych rzek: Dunaju, Wełtawy i Dniepru, dominujące nad szeroką okolicą potężne warowne ośrodki nazywane przez Słowian "wysokimi grodami": węgierski Visegrad, czeski Wysehrad i ukraiński Wyszhorod, od wczesnego średniowiecza należały do najważniejszych miejsc władzy  w państwie, zajmujących poczesną pozycję wśród rezydencji monarszych, owych "sedes regni principales". Lokalizowane w miejscach "z natury obronnych" kontrolowały one lądowe i wodne szlaki handlowe, przeprawy rzeczne, a bliskość Nieba sakralizowała władzę przebywających tam dynastów. Te same funkcje, treści topograficzne i symboliczne legły u genezy nadwiślańskiego Wyszogrodu, czy też - jak postaramy się wykazać na łamach tego opracowania - Wyszogrodów, dwóch kolejno użytkowanych warownych centrów zarządu, ulokowanych na fragmentach wysoczyzny odciętych z jednej strony naturalnymi parwami, a z drugiej stromymi nadrzecznymi skarpami. Choć rola, jaką przypadło odegrać w dziejach mazowieckiemu Wyszogrodowi, była nieporównywalnie skromniejsza niż wymienionych wyżej "wysokich grodów", to jednak nie ma wątpliwości, że spełniał on tożsame zadania, acz o regionalnym zasięgu, a miarą godności i pozycji starego, wyniesionego nad szeroko rozlane nurty Wisły książęcego grodu stało się utrzymanie jego stołecznej dominanty jako centrum zarządu najmniejszej, ale osobnej, ziemi w granicach województwa mazowieckiego. Już po inkorporacji ostatnich niepodległych skrawków Mazowsza stał się też Wyszogród imponującym "kamieniem milowym" dla rzesz szlachty spławiających zboże w dobie największej prosperity gospodarki folwarcznej. W dłuższy czas po minięciu Warszawy oczom zmierzających w stronę Gdańska z monotonnego krajobrazu wyłaniał się masyw pradawnego czerwińskiego opactwa, a chwilę później wznoszący się wysoko tuż nad ich głowami, położony na winnicach zamek i rozłożone u jego stóp miasto z ruchliwą przeprawą i unoszącymi się w nurcie licznymi młynami łodnymi"

(fragm. Wstępu)

Spis treści:

Wstęp  /7

1. Geograficzne położenie Wyszogrodu  /11

2. Osadnictwo średniowieczne i nowożytne w rejonie Wyszogrodu w świetle źródeł pisanych i badań archeologicznych  /21

3. Zarys dziejów ośrodków władzy na tle dziejów Ziemi Wyszogrodzkiej

3.1. Ośrodki władzy w VII-XIII wieku  /41

3.2. Zamek w XIV-XVIII wieku  /67

4. Zamek w świetle analiz kameralnych i wyników dawnych badań terenowych  /85

5. Dyspozycja przestrzenna zamku w świetle archiwalnych źródeł pisanych i nowożytnych materiałów kartograficznych  /95

6. Badania archeologiczno-architektoniczne i nieinwazyjne  /113

6.1. Wykopy 3 i 3a/2014  /115

6.2. Wykopy 4 i 4a/2014  /123

6.3. Wykopy 5/2014 i 6/2014  /139

6.4. Wykop 7/2014  /157

6.5. Badania nieinwazyjne  /161

7. Analiza materiałów zabytkowych pozyskanych w 2014 roku  /167

8. Zamek w Wyszogrodzie w świetle badań terenowych na tle porównawczym  /193

8.1. Drewniano-ziemny zamek książęcy (około 2 ćwierć XIII - 3 ćwierć XIV wieku)  /193

8.2. Murowany zamek książęcy (4 ćwierć XIV - początek XVI wieku)  /204

8.3. Późny zamek książęcy i zamek starościński (1 ćwierć XVI - połowa XVIII wieku)  /220

Teksty źródłowe  /231

Zamiast zakończenia  /237

Analiza materiałów faunistycznych (M. Makowiecka, D. Makowiecki)  /241

Bibliografia  /257

Summary  /273