Gabinety, pracownie, mieszkania pisarzy i artystów w literaturze XIX-XX wieku

Autorka: Olga Płaszczewska

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 325

Okładka: twarda

Format: 15,5 cm x 23,00 cm

Czyje pracownie w Krakowie odwiedzała Maria Konopnicka? Czemu Stefania Chłędowska z niesmakiem oglądała rekwizyty zgromadzone w atelier Hansa Makarta? Dlaczego Józef Ignacy Kraszewski najchętniej zwiedzał w Paryżu warsztaty polskich artystów? Co mają wspólnego ze sobą Emily Dickinson i św. Teresa z Ávili? Dlaczego powszechne jest przekonanie, że pracownia jest odzwierciedleniem duszy artysty? Czyją twórczość zainspirował opis domu w Auteil Edmonda de Goncourt i dlaczego włoski anglista i miłośnik sztuki Mario Praz uważał się za żyjący eksponat muzealny? Czy wyposażenie dziecięcego pokoju na Manhattanie podlega działaniu horror vacui? Kiedy i z jakiego powodu warsztat artysty staje się przedmiotem refleksji filozoficznej, a kiedy bywa tylko tłem powieściowej akcji? Odpowiedź na te i wiele poważniejszych pytań znajdzie Czytelnik na kartach niniejszej – adresowanej zarówno do specjalistów (literaturoznawców, historyków sztuki, badaczy obyczajów), jak i miłośników dobrej lektury i kolekcjonerów – książki, której głównym tematem są wyobrażenia gabinetów, pracowni i mieszkań pisarzy i artystów w literaturze polskiej i zagranicznej ostatnich dwustu lat.

[Książka Olgi Płaszczewskiej] jest fascynującą rozprawą, a zarazem pasjonującą lekturą, z pogranicza historii sztuki i literatury, wędrówką wzdłuż nieokreślonych, zamglonych granic jakiegoś „no-man’s land”, które nieliczni podejmują się opisać, słowem – pracą poświęconą wizerunkom artysty, pisarza, poety – wizerunkom oglądanym we wnętrzu ich domów, pracowni, gabinetów – pracą z zakresu dziejów literatury, teorii sztuki, krytyki artystycznej, historii sztuki, schlosserowskiej Kunstliteratur, wzbogaconej o wizerunki ludzi pióra. [Jej cel] można opisać następująco: uchwycić funkcje i znaczenia, naszkicować topologię przestrzeni – realnej i fikcyjnej – domu-warsztatu twórcy, wnętrza, będącego czasem zamierzonym, czasem nie, czasem osobliwie wykalkulowanym, czasem nie, obrazem osobowości artysty, symbolicznym zapisem jego duchowej fizjonomiki, ale także prezentacją określonego modelu tworzenia, zarysem filozofii sztuki.

(z recenzji prof. dr. hab. Ryszarda Kasperowicza)

Spis treści:

Wprowadzenie / 9

I. Wokół pracowni malarskiej /27

Dziewiętnastowieczne pracownie artystów w świetle podróżopisarstwa, publicystyki i wspomnień /29

Mit pracowni artysty i teoria Hippolyte'a Taine'a /30

Literackie relacje z rzeczywistych atelier /36

Paryskie wędrówki polskim szlakiem: Józef Ignacy Kraszewski  /36

Atelier i osobowość artysty: Stefania Chłędowska /44

Józefa Chełmońskiego ucieczka w naturę: Pia Górska /55

Skok za ocean: "The Quarterly Illustrator" i letnie pracownie Amerykanów /60

Theatrum wolności twórczej. Pracownia Marii Konopnickiej  /64

Ciekawość i sztuka /81

Atelier artysty w dziewiętnastowiecznej fikcji literackiej: wokół "Dzieła" (L'Oeuvre) Emila Zoli /84

Granice umowności: dom i pracownia /85

Atelier i wnętrze artysty (Zola i Goncourtowie)  /88

Pracownia Frenhofera o problem klęski twórcy /90

Naiwny obserwator i powieść z kluczem /93

Upadek mitu /96

Entropia o niemoc twórcza (Zola, Feliks Czerski, Gabrielle D'Annunzio)  /100

Teatr pokoleniowej porażki /105

Henryk Sienkiewicz. "Lux in tenebris lucet: dopowiedzenie"  /108

II. Gabinet pisarzy /111

Przy biurku /113

Rezydencje "wielkich": Weimar i Mediolan Antoniego Edwarda Odyńca  /124

Salon literacki i dom literata /124

Listy z podróży Antoniego Edwarda Odyńca - świadectwo epoki /126

Itineraria wielbicieli sztuki i literatury: Weimar i Mediolan /127

Uprzywilejowani gości Goethego i Manzoniego /130

Terytorium inicjacji  /134

"Twarzą i twarz" /137

Salon literata /142

Siedziba pisarza jako przedmiot literatury  /146

Dom rzeczywisty, dom opisany  - przypadek "La maison d'un artiste" Edmonda de Goncourt  /146

Sztuka i pamięć w "La Casa della vita" Maria Praza  /171

Domy i gabinety w publicystyce, literaturze wspomnieniowej i fikcji literackiej /198

III. Mieszkanie twórcy jako metafora  /231

Theatrum mentis /233

Między filozofią a krytyką sztuki /236

Wewnętrzna twierdza św. Teresy Wielkiej  /236

Hippolyte Taine i metafora pracowni artysty /242

Giorgio Agamben i studiolo /246

Mieszkania i poezja /248

Cyprian Norwid, Wieczór w pustkach (Fantazja) /249

Między rzeczywistością a wyobraźnią: metaforyka domu w twórczości Emily Dickinson /251

O przedmiotach i pamięci. "Świąteczne nieporządki" Urszuli Kozioł  /273

Metafora mieszkania /273

Zakończenie /279

Bibliografia /291

Nota bibliograficzna /311

Spis ilustracji i ich źródeł /313

Summary  /315

Indeks nazwisk /319