Europa sięga nad Bałtyk. Polska i Pomorze w kształtowaniu cywilizacji europejskiej (X – XII wiek)

Redakcja: Stanisław Rosik

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 711

Okładka: miękka

Format: 16,0 cm x 24,0 cm

Seria: Scripta Historica Europaea 5

Wydarzenia drugiej i trzeciej dekady XII stulecia przesądziły o trwałym poszerzeniu kręgu średniowiecznej cywilizacji europejskiej o Pomorze. Wówczas jego zachodnią rubież wyznaczały ziemie nad dolną Odrą, a wschodnią – obszary nad dolną Wisłą. W efekcie podbojów Bolesława Krzywoustego tamtejsze społeczności zdecydowały się nie tylko na uznanie polskiej zwierzchności, lecz także na akcesję do kręgu chrześcijaństwa. Grunt pod ten przełom był już w znacznym stopniu przygotowany ze względu na aspiracje tamtejszych elit do uczestnictwa w politycznym kręgu sąsiednich chrześcijańskich monarchii.
Ostatecznie misje św. Ottona z Bambergu w latach 20. XII w. doprowadziły do konwersji najważniejszych ośrodków Pomorza Zachodniego i powstania tam sieci kościołów, które stały się podstawą diecezji pomorskiej z siedzibą w Wolinie utworzonej w 1140 r. W tym czasie również wschodnią część Pomorza objęto ramami organizacji kościelnej, a ściśle wchodzącej w skład metropolii gnieźnieńskiej diecezji kujawskiej z siedzibą we Włocławku. Na przestrzeni XII stulecia chrystianizacja nastąpiła tu przynajmniej na poziomie elit, idąc w parze z włączeniem tego obszaru w struktury polskiej państwowości. W takiej postaci ziszczały się plany ekspansji Piastów nad Bałtyk, podejmowane już od czasów założyciela dynastii, Mieszka I.

(fragment Wprowadzenia)

Spis treści:

Wprowadzenie  /7

1. EUROPA - POLSKA - POMORZE. STRATEGIE BADAWCZE I TRADYCJA HISTORIOGRAFICZNA  /13

I. Strategie badań nad kształtowaniem Europy a problematyka polsko-pomorska (S. Rosik i T. Wiślicz) /15

II. Polska i Pomorze - od słowiańskich plemion do rozejścia dróg - na szlaku narracji historiograficznych (P. Migdalski)  /35

1. Średniowieczna i nowożytna historiografia o relacjach polsko-pomorskich we wczesnym średniowieczu  /38

2. Upolitycznienie obrazu stosunków wczesnośredniowiecznych polsko-pomorskich w długim wieku XIX  /42

3. Wpływ I wojny światowej oraz odbudowa państwa polskiego na postrzeganie relacji polsko--pomorskich we wczesnym średniowieczu /53

4. Polska historiografia o relacjach polsko-pomorskich we wczesnym średniowieczu w okresie Polski Ludowej  /68

5. Odry nie przekraczamy – podzielone badania niemieckie po II wojnie światowej  /86

6. Odchodzenie od mitologii Ziem Odzyskanych w historiografii polskiej po 1989 r. /91

7. Kontynuacja tradycyjnego spojrzenia w historiografii niemieckiej po 1989 r.  /101

8. Uwagi wieńczące  /104

Ekskurs: W sprawie dziejopisarstwa pomorskiego we wczesnym średniowieczu (Wojciech Mrozowicz)  /107

2. POLSKA – POMORZE – BAŁTYK. EKSPANSJA I DOMINACJA  /117

I. Punkt wyjścia: civitates w świecie plemion między Bałtykiem a łukiem Karpat i Sudetów (IX–XI w.)  /119

1. Od świata źródeł do świata plemion (prolegomena) (S. Rosik)  /119

2. Klucz do poznawania cywilizacyjnych przemian w dorzeczu Wisły i Odry we wczesnym średniowieczu: civitas (od Geografa bawarskiego do Kroniki Thietmara) (M. Bláhová i S. Rosik) /123

3. Urbanizacja Pomorza w dobie plemiennej (M. Rębkowski)  /133

II. Obcy na Pomorzu i u pierwszych Piastów (interpretacje znalezisk archeologicznych) (W. Duczko)  /143

1. Pomorze  /144

2. Obcy u wczesnych Piastów w X w.  /151

3. Obcy w Polsce Bolesława Chrobrego  /155

III. „Niebezpieczne związki”. Początki państwa Piastów na tle relacji pomiędzy Interiorem a Pomorzem (S. Moździoch, A. Pleszczyński)  /159

1. Państwo i „wczesne” państwo – teorie i kryteria opisu  /160

2. Terytorium  /166

3. Ludność, jej pochodzenie i wczesna organizacja społeczna  /172

4. W kierunku państwa historycznego  /178

5. Ideologia i władza  /199

Ekskurs: Santok i Milicz jako bramy dla ekspansji Piastów poza wielkopolski matecznik (A. Paroń)  /221

1. Lokalizacja  /223

2. Początki  /226

3. Kontakty dalekosiężne: świadectwa archeologiczne/228

4. Kontekst historyczny  /234

5. Podsumowanie  /238

IV. Oś Gniezno - Kołobrzeg  na przełomie tysiącleci. Pierwocimy chrystianizacji ziem pomorskich  /241

1. Pod piastowską władzą nad Bałtykiem u schyłku X w. Św. Wojciech w Gyddanyzc (S. Rosik)  /241

2. W dobie Ottońskiej renovatio imperii Romanorum: Gniezno roku 1000 i Aecclesia Salsae Cholbergiensis (S. Rosik)  /252

3. Chrześcijaństwo na Pomorzu z perspektywy archeologii (X–XI w.) (M. Rębkowski)  /268

V. Polska Piastów a narodziny Pomorza (S. Rosik)  /281

3. POMORZE – POLSKA – EUROPA. W POSZUKIWANIU WŁASNEJ DROGI  /293

I. Pomorze w przestrzeni komunikacyjnej Intermarium (A. Paroń)  /295

1. Intermarium: naturalne przesłanki komunikacji  /298

2. „Centrum”  /301

3. „Peryferie”  /309

4. Podsumowanie  /319

II. Pomorze w strefie polskiej ekspancji w dobie Bolesława Krzywoustego. Podbój i chrystianizacja  /321

1. Przestrzeń przełomu chrystianizacyjnego: miasta a władza książęca na Pomorzu (XI–XII w.) (M. Rębkowski) /324

2. Przestrzeń chrystianizacyjnego przełomu w kontekście sąsiadów: społeczności pomorskie w kręgu pogańskiej „międzynarodówki” (S. Rosik)  /327

3. Pierwsze pomorskie podboje w dobie Krzywoustego (w świecie Galla Anonima) (S. Rosik)  /336

4. Przełomowe podboje (S. Rosik)  /345

5. Przestrzenie misyjne w kręgu ekspansji Krzywoustego (S. Rosik)  /356

6. Społeczne przesłanki podjęcia misji na Pomorzu (przykład księstwa Warcisława I) (.S Rosik)  /360

7. Działalność misyjna św. Ottona z Bambergu na Pomorzu Zachodnim (S. Rosik) /365

8. Reakcje pogańskie w miastach u ujścia Odry i przełom chrystianizacyjny na Pomorzu (S. Rosik)  /377

9. Postępy chrystianizacji: misje biskupa Ottona z Bambergu na Pomorzu Zachodnim i ich konsekwencje (M. Rębkowski)  /381

10. Koniec XII–1. poł. XIII w. – ku parafiom (M. Rębkowski)  /388

Ekskurs: Polskie walki z Pomorzanami w kronice Anonima zwanego Gallem (D. von Güttner-Sporzyński)  /393

III. Początki kościoła na Pomorzu (M. R. Pauk)  /403

1. Polska organizacja kościelna w dobie podboju i chrystianizacji Pomorza  /403

2. Pierwsze biskupstwo pomorskie: biskupi kujawscy między aktywnością misyjną a dworem książęcym  /415

3. Geneza biskupstwa na Pomorzu Zachodnim  /424

4. Que beati Petri iuris existit – zagadnienie egzempcji biskupstwa pomorskiego  /430

5. Organizacja i funkcjonowanie struktur kościelnych na Pomorzu Zachodnim  /437

6. Podstawy materialne władzy biskupiej na Pomorzu Zachodnim  /443

7. Wolin – Kamień: zagadnienie translacji katedry biskupiej  /449

8. Verus fidei Christiane venerator – książęta i Kościół zachodniopomorski w XII w.  /458

IV. Pomorze w kręgu polityki międzynarodowej (XII w.) (Z. Dalewski)  /471

1. Pomorze w strukturach monarchii piastowskiej  /471

2. Między Polską a Rzeszą /479

3. Zjazd w Merseburgu (1135)  /492

4. Nowe sojusze  /502

5. Krucjata połabska  /513

6. Nowe wyzwania  /526

7. Pomorskie królestwo?  /535

Ekskurs: Granica polsko-pomorska w XII w. (P. Migdalski)  /545

Ekskurs: Kasztelanowie zachodniopomorscy w XII w. – wokół problemu polskich wpływów ustrojowych (M. R. Pauk)  /551

V. Odkrywanie i postrzeganie Pomorza przez autorów łacińskich do schyłku XII w. (A. Pleszczyński)  /561

Gens Pomeranorum na scenie dziejów. W sprawie adopcji Pomorzan do wspólnej pamięci kręgu łacińskiej Christianitas (XI–XII w.) (S. Rosik)  /581

Konkluzje  /589

Bibliografia  /603

Indeks postaci historycznych, mitycznych, biblijnych i legendarnych  /695

Wykaz ilustracji  /703

Wykaz map  /705