Elementy kulturowe lasostepu pontyjskiego we wczesnej epoce żelaza na Niżu Polskim w świetle materiałów ceramicznych...

Monografia ma na celu interpretację procesu przemian kulturowych we wczesnym okresie epoki żelaza na obszarze Niżu Polskiego. Pisząc o procesie przeobrażeń kultury, autor ma na myśli te jej aspekty, które podlegają identyfikacji z punktu widzenia prahistoryka. Dla objętego badaniami zestawu danych, pochodzących z dużych osiedli pradziejowych, ten zakres ogranicza się do zachowanych reliktów ich zabudowy oraz pozostawionych przez mieszkańców przedmiotów – zniszczonych lub zagubionych. Ten ograniczony asortyment pozostałości – w rozumieniu definicji źródła stanowiący dobór „negatywny” – wpływa na czynności analityczne. Realizując najnowsze postulaty metodyczne, dotyczące możliwości wykorzystania źródeł materialnych w narracji historycznej, w pracy wykorzystano oryginalne propozycje ich systematyki opierając się na nowych (wcześniej nieopracowanych) ich zespołach. Akceptując takie podejście, nie zanegowano dotychczasowych osiągnięć interpretacyjnych w prahistorii, lecz uzupełniono je o aktualne uogólnienia i obserwacje.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Od autora  /7

Zagadnienia wstępne   /9

1. Schyłek epoki brązu i początki epoki żelaza na Niżu Polskim. Klasyczny zapis systematyki wczesnożelaznych społeczeństw łużyckich pól popielnicowych   /25

1.1. Etap schyłku późnej epoki brązu: łużyckie pola popielnicowe w ramach kręgu kultur pól popielnicowych (HaB1-HaC1)   /25

1.1.1. Chronologia schyłku epoki brązu: ujęcia "klasyczne"   /26

1.1.2. Podział taksonomiczny schyłku epoki brązu na Niżu Polskim: ujęcia "klasyczne"   /28

1.1.3. Wnioski  /31

1.2. Wczesna epoka żelaza (HaC-HaD - HaC1-2-HaD1-3)    /32

1.2.1. Podział chronologiczny epoki. Ujęcia "klasyczne"   /33

1.2.2. Podział chronologiczny. Taksonomia ceramiki - ujęcia "klasyczne"   /36

1.2.3. Koncepcje redefinicji "klasycznych" podziałów taksonomicznych  /38

1.2.4. Chronologia bezwzględna schyłku epoki żelaza   /40

2. "Klucz ceramiczny" w programie efektywizacji systematyki zjawisk kulturowych wczesnego okresu epoki żelaza   /43

2.1. Założenia metody symboliczno-strukturalnej specyfikacji cech ceramiki naczyniowej  /45

2.1.1. Cechy technologiczne naczyń   /46

2.1.2. Cechy morfologiczne naczyń  /54

2.1.2.1. Typy makromorfologiczne naczyń   /54

2.1.2.2. Cechy mikromorfologiczne naczyń   /62

2.1.3. Cechy zdobnictwa naczyń   /63

2.2. Periodyzacja zespołów łużyckich pól popielnicowych w świetle zróżnicowania ceramiki naczyniowej - wstęp do identyfikacji cech funkcjonalnych   /66

2.2.1. Zróżnicowanie technologiczne. Uwagi o wykorzystaniu cech technologii w klasyfikacji funkcjonalnej źródeł ceramicznych  /67

2.2.1.1. Wielkość i rodzaj domieszki schudzającej (cecha aa i ab)   /68

2.2.1.2. Grubość ścianki naczynia (cecha ba) - jako cecha funkcjonalna  /69

2.2.2.3. Sposób wykonania ścianki zewnętrznej naczynia (cecha bb)   /70

2.2.2. Zróżnicowanie morfologiczne. Uwagi o możliwościach interpretacji funkcjonalnej grup naczyń   /71

2.2.2.1. Kryteria oceny funkcji naczynia  /71

2.2.2.2. Ocena funkcjonalna typów naczyń łużyckich pól popielnicowych we wczesnym okresie epoki żelaza   /77

2.2.3. Zróżnicowanie stylistyczne. Uwagi o funkcji stylistyki w datowaniu materiałów łużyckich pól popielnicowych   /91

2.2.3.1. Cechy jakościowe w datowaniu stylistycznym   /91

2.2.3.2. Cechy jakościowo-ilościowe w datowaniu stylistycznym   /95

2.3. Zarys periodyzacji esencjalnej na podstawie analizy ceramiki naczyniowej   /97

3. Chronologia radiowęglowa kompleksów ceramicznych  /101

3.1. Identyfikacja zespołów jednoczasowych. Zespoły datowane  /102

3.2. Podział wczesnej epoki żelaza na podstawie chronologii radiowęglowej   /113

3.3. Próby datowania zespołów jednoczasowych na pomocą metody 14C  /120

3.4. Wykorzystanie chronologii 14C do badania dynamiki zmiany kulturowej   /120

4. Identyfikatory pontyjskich wzorców kulturowych na skali cech egzogennych  /123

4.1. Dotychczasowe próby identyfikacji pontyjsko-wschodnioeuropejskich wzorców kulturowych przez pryzmat tradycji archeologii starowyżynnej  /124

4.2. Nowy nurt "niżowej" prospekcji związany z perspektywą badań osad łużyckich pól popielnicowych  /137

4.2.1. Elementy wschodnie w perspektywie osiedli obronnych   /137

4.2.2. Perspektywa niżowa pakietów pontyjskich wzorców kulturowych w kontekście osad otwartych   /142

5. Podstawy systematyki cech pontyjskich wzorców kulturowych w strefie Niżu Polskiego (perspektywa "odbiorcy")   /148

5.1. Poświadczenia osadnicze identyfikacji pontyjskich wzorców kulturowych   /149

5.2. Struktura źródeł ruchomych dokumentujących pontyjskie wzorce kulturowe   /162

5.3. Poświadczenia gospodarcze - źródła osteologiczne  /168

6. Charakterystyka czynników inspirujących cyrkulację elementów kulturowych ze strefy lasostepowej na Niż Polski   /170

6.1. Kontakt przez pryzmat środowiska naturalnego  /171

6.2. Kontakty w świetle kultury materialnej  /172

6.2.1. Kontakty Zachód-Wschód. Etap epoki brązu. Geneza zjawiska w dobie łużyckich pół popielnicowych  /172

6.2.2. Kontakty Wschód-Zachód. Etap wczesnej epoki żelaza   /173

6.2.2.1. Tło kulturowe. Strefa wyjściowa elementów kulturowych na obszarze lasostepu pontyjskiego  /174

6.2.2.2. Chronologia kontaktów w świetle analiz 14C  /178

Zakończenie   /179

Wykaz cytowanej literatury   /181

Tablice   /207

Ceramic materials as cultural elements on the Polish Lowland: Early Iron Age Pontic forest steppe 650-520/470 BC. Summary   /241

Aneks. Wyniki analiz fizykochemicznych i petrograficznych oraz SEM-EDS  - CD-ROM