Dzierżyńszczyzna 1932–1937. Rejon skazany na likwidację

Autor: Anatol Wialiki

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 224

Okładka: twarda

Format: 16,0 cm x 24,0 cm

Książka autorstwa historyka białoruskiego Anatola Wialikiego prezentuje badaczom polskim niedostępne i nieznane szerzej dokumenty z archiwów białoruskich, pozwalające z innej perspektywy spojrzeć na dzieje „polskiego eksperymentu” na sowieckiej Białorusi. Przekrojowa analiza polityki sowieckiej wobec Polaków obywateli sowieckich na przykładzie Dzierżyńskiego Narodowościowego Rejonu Polskiego zawiera liczne oryginalne ustalenia i tezy, choć poszczególne ujęcia interpretacyjne autora należy uznać za dyskusyjne i odbiegające od stanowisk wypracowanych przez historiografię polską. 

Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Polacy w Rosji i Związku Sowieckim”.

Spis treści:

Słowo wstępne od wydawcy  /9

Nota edytorska  /11

Wprowadzenie /13

Część 1. Polacy w sowieckiej Białorusi: "sowietyzacja Polaków jest jednym z najważniejszych zadań"  /15

KP(b)B i polski wektor w polityce narodowościowej w latach dwudziestych i trzydziestych XX w.  /17

Polska autonomia narodowo-kulturalna w BSSR w latach 1924-1937  /17

Polacy i/lub Białorusini katolicy. Kto i jak był uznawany za Polaka na Białorusi w latach dwudziestych  /38

Polacy w KP(b)B: nomenklatura czy nowa klasa polska?  /45

Część 2. Polacy w kampaniach społeczno-politycznych lat dwudziestych i trzydziestych XX w.  /58

"Reakcyjna ostoja Watykanu"  /61

Właściciele polscy: "wysiedlić za granice Białorusi"  /70

Jubileologia. 11 lipca 1920 r. świętem narodowym wyzwolenia Białorusi od "okupacji białopolskiej"  /77

Część 3. Dzierżyńszczyzna - fiasko "triumfu leninowsko-stalinowskiej polityki narodowościowej" /89

Kojdanowszczyzna u progu powstania Dzierżyńszczyzny. Lata 1925-1932  /91

"Wzięcie rodzin według załączonych list"  /114

1934 r. "Rejon polski trzeba likwidować"  /132

"Polska pułapka". Operacja polska NKWD z lat 1937-1938  /140

Zakończenie  /145

Dokumenty  /147

Nr 1. 1928, styczeń, Mińsk - Raport studenta Komunistycznego Uniwersytetu Mniejszości Narodowych Zachodu [?] Wójcika o potrzebie utworzenia narodowościowego sowietu polskiego na terenie narejkowskiego sowietu wiejskiego  /148

Nr 2. 1930, luty 13, Moskwa - Notatka Józefa Meerzona, zastępcy kierownika Wydziału Organizacyjno-Instruktorskiego KC WKP(b), dla KC KP(b)B, o stanie pracy wśród ludności polskiej BSSR  /149

Nr 3. 1931, kwiecień, Kojdanów - Ściśle tajny list naczelnika NKWD rejonu kojdanowskiego do Jewielewskiego, sekretarza kojdanowskiego RK KP(b)B, w sprawie wydalenia z rejonu kułaków  /150

Nr 4. 1931, maj 29, Kojdanów - Informacja kojdanowskiego RK KP(b)B o wysiedleniu kułaków z rejonu  /151

Nr 5. 1931, maj 31 - czerwiec 9, Mińsk - Materiał z badania przeprowadzonego w rejonie kojdanowskim i uździeńskim na temat możliwości zorganizowania polskiego rejonu narodowościowego  /152

Nr 6. 1931, czerwiec 27, Dzierżyńsk - Uchwała biura kojdanowskiego RK KP(b)B w sprawie organizacji czterech polskich narodowościowych sowietów wiejskich na obszarze rejonu kojdanowskiego  /153

Nr 7. 1931, lipiec 10, Dzierżyńsk - Wyciąg z protokołu nr 11 posiedzenia prezydium kojdanowskiego RKW dotyczącego utworzenia narejkowskiego narodowościowego polskiego sowietu wiejskiego  /154

Nr 8. 1931, lipiec 22, Głuszyńce - List nauczyciela Piotra Biriuka do Komisji Narodowościowej CKW BSSR w sprawie utworzenia narejkowskiego i  połoniewskiego polskiego rejonu narodowościowego  /155

Nr 9. 1932, luty 21, Mińsk - Ściśle tajne memorandum sekretarza KC KP(b)B Nikołaja Gikały O organizacji w BSSR polskiego rejonu narodowościowego przesłane do sekrearza KC WKP(b) Łazara Kaganowicza  /156

Nr 10. 1932, luty, Mińsk - Memorandum sekretarza KC KP(b)B Nikołaja Gikały dla KC WKP(b) o konieczności utworzenia dzierżyńskiego narodowościowego rejonu polskiego  /158

Nr 11. 1934, czerwiec 16, Dzierżyńsk - Decyzja biura dzierżyńskiego RK KP(b)B w sprawie zatwierdzenia decyzji o paszportyzacji  /161

Nr 12. 1934, wrzesień 6, Dzierżyńsk - Ściśle tajna uchwała biura dzierżyńskiego RK KP(b)B i prezydium RKW o budownictwie narodowościowo-szkolnym w rejonie  /162

Nr 13. 1934, grudzień, Mińsk - Wyniki weryfikacji dokumentów partyjnych w rejonie dzierżyńskim  /171

Nr 14. 1935, kwiecień, Mińsk - Uchwała KC KP(b)B o wynikach weryfikacji dokumentów dzierżyńskiej organizacji partyjnej  /173

Nr 15. 1936, styczeń 12, Dzierżyńsk - Uchwała biura dzierżyńskiego RK KP(b)B "O przekształceniu szkół polskich w szkoły białoruskie"  /174

Nr 16. 1936, styczeń 12, Kosiłowicze - Protokół walnego zebrania uczniów kosiłowskiej szkoły białorusko-polskiej  /175

Nr 17. 1936, styczeń 12, Demidowicze - Raport dyrektora demodowskiej NSSZ I. Czernika dla przewodniczącego dzierżyńskiego oddziału Ludowego Komisariatu Oświaty dotyczący likwidacji kompletu polskiego w szkole  /176

Nr 18. 1935, styczeń 23, Dzierżyńsk - Uchwała biura dzierżyńskiego RK KP(b)B "O przekszatałceniu szkół polskich w szkoły białoruskie"  /177

Nr 19. 1936, lipiec 21, Mińsk - Raport przewodniczącego CKW BSSR Aleksandra Czerwiakowa dla KC WKP(b) dotyczący przekształcenia polskiego rejonu narodowościowego w białoruski  /178

Nr 20. 1937, lipiec 17, Moskwa - Artykuł Timofieja Gorbunowa w gazecie "Prawda"  /180

Nr 21. 1937, lipiec 22, Dzierżyńsk - Fragment uchwały biura dzierżyńskiego RK KP(b)B dotyczącej artykułu Harce burżuazyjnych nacjonalistów w gazecie "Prawda"  /181

Nr 22. 1937, lipiec 29, Mińsk - Fragmenty stenogramu plenum KC KP(b)B w sprawie kierownictwa KC KP(b)B  /184

Nr 23. 1937, lipiec, Mińsk - Ściśle tajne memorandum sekretarza KC WKP(b)B Nikołaja Deniskiewicza O pracy kontrwywiadu polskiego w zakresie polonizacji ludności BSSR  /190

Nr 24. 1937, sierpień 2, Dzierżyńsk - Uchwała biura dzierżyńskiego RK KP(b)B w sprawie likwidacji rejonu dzierżyńskiego  /194

Nr 25. 1937, sierpień 6, Mińsk - Wystąpienie przewodniczącego kołchozu Aniszczuka na Ogólnobiałoruskiej Naradzie Kołchoźników /195

Nr 26. 1937, sierpień 12, Lachowicze - List uczniów szkoły lachowickiejw rejonie dzierżyńskim Będziemy wiernymi pomocnikami czerwonych pograniczników  /197

Nr 27. 1937, sierpień 12, Połoniewicze - List uczniów szkoły połoniewickiej w rejonie dzierżyńskim Obiecujemy dobrze uczyć się w naszym języku ojczystym  /198

Nr 28. 1937, sierpień 12, Dzierżyńśk - List od kołchoźników Wyplenić do końca wszystkich szpiegów polskich!  /199

Nr 29. 1937, sierpień 22, Mińsk - Projekt propozycji dla biura KC KP(b)B ma podstawie raportu komisji w sprawie likwidacji rejonu dzierżyńskiego  /200

Nr 30. 1937, sierpień 22, Mińsk - Fragment notatki sprawozdawczej kierownika brygady ds. weryfikacji rejonu dzierżyńskiego Rudenki dla sekretarza KC WKP(b) Gieorgija Malenkowa oraz sekretarzy KC KP(b)B A. Wołkowa i A. Lewickiego dotyczącej środków podjętych w związku z likwidacją rejonu dzierżyńskiego  /202

Nr 31/ 1937, wrzesień 10, Mińsk - Ściśle tajna notatka Borysa Bermana, ludowego komisarza spraw wewnętrznych BSSR, dla sekretarza KC KP(b)B A. Wołkowa o nastrojach ludności BSSR w związku z masowymi aresztowaniami Polaków  /209

Wykaz skrótów i skrótowców  /214

Bibliografia  /217

Indeks osób  /220