Dzieje miast praskich do początku XV wieku

Autor: Mateusz Goliński

Rok wydania: 2018

Ilość stron: 476

Oprawa: miękka

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Chociaż badania związków Czech i Polski, a także dziejów naszych południowych sąsiadów, mają pradawną metrykę, w Polsce nie należą do najintensywniejszych. Kilka wybitnych wyjątków jedynie potwierdza tę regułę. Trudno bowiem uznać, że badania nad średniowiecznymi Czechami przeżywają rozkwit. Brakuje choćby nowej syntezy dziejów Czech, która miała ukazać się w zasłużonej serii Ossolineum. Ta sama uwaga dotyczy Pragi. Znajomość dziejów tej metropolii w Polsce jest odwrotnie proporcjonalna do zainteresowania i sympatii, jaką nie tylko historycy, ale i polscy turyści darzą stolicę Czech. Dwie historie Pragi wydane w Polsce (autorstwa czeskich historyków – Josefa Janačka i Karela Krejčiego) nie mają charakteru wnikliwych prac naukowych, mimo kompetencji zwłaszcza tego pierwszego uczonego. Uwzględnianie Pragi w badaniach porównawczych (np. Jerzego Piekalskiego) przybliża jej dzieje. Jednak w historiografii polskiej brakowało do tej pory profesjonalnej historii tego bardzo ważnego i zarazem pięknego miasta.

Książka profesora Mateusza Golińskiego, wybitnego znawcy dziejów miast i mieszczaństwa Europy Środkowej, wypełnia tę dotkliwą lukę. Autor napisał historię Pragi od jej zarania do początków XV wieku, gdy część niemieckiego mieszczaństwa zaczęła emigrować z tego miasta do Niemiec. Książka łączy elementy syntezy (...) z monografią. Rys ogólny i chronologicznie prowadzona narracja zostały podzielone problemowo, i to na wiele zagadnień. Autor nierzadko omawia szczegółowo ważne i sporne kwestie, odnośnie do których wyraża własne stanowisko. Widocznym dążeniem Golińskiego jest próba jak najpełniejszego ujęcia dziejów Pragi. Stąd mnogość zagadnień omówionych w książce. Autor położył nacisk na podział przestrzenno-prawny miasta. Praga, podobnie jak wiele dużych ośrodków w średniowieczu, składała się z kilku jednostek przestrzennych – odrębnych pod względem prawnym. Ten podział stał się podstawą konstrukcji książki.

(Z recenzji dr. hab. Grzegorza Myśliwskiego)

Spis treści:

Wstęp  /9

WPROWADZENIE  /11

Położenie - uwarunkowania osadnicze  /11

Zaplecze  /13

Praski Hrad  /14

Wyszehrad  /17

PODGRODZIE  /19

Podgrodzie - zaplecze gospodarcze grodu  /19

Podgrodzie praskie i osada wyszehradzka - skupiska osadnictwa protomiejskiego  /23

Podgrodzie oczami archeologów  /28

Podgrodzie - włości monarsze, możnowładcze i klasztorne  /32

Żydzi   /36

Niemcy i ich osady  /39

Osadnictwo romańskie i kupcy  /44

Kościoły na podgrodziu  /46

Domy murowane  /50

NARODZINY MIASTA PRASKIEGO  /55

Początki reformy komunalnej - powstanie Starego Miasta  /55

Nowe fundacje klasztorne  /59

Kwestia przesunięcia skupiska niemieckiego  /66

Nowe Miasto przy Świętym Gawle  /71

Chronologia powstania gmin(y) i murów  a wojna domowa  /76

Kwestia ewentualnego zjednoczenia gmin i nowomiejska zabudowa  /80

KSZTAŁTOWANIE SPECYFIKI STAREGO (WIĘKSZEGO) MIASTA  /85

Zmiany w krajobrazie kulturowym  /85

Sieć parafialna - stabilizacja czy zmiany?  /90

Parafie a aspiracje mieszczańskie  /93

Dzielnica żydowska /99

Ośrodek wymiany handlowej między Wschodem, Zachodem i Południem w XIII wieku  /103

Prawo gości i dom kupców obcych  /106

Immunitety podatkowe  /109

Mennica i kapitał florencki  /110

Debiut mieszczaństwa w życiu politycznym kraju  /114

Rządy prawa czy prawo odwetu?  /116

Gmina a organy władz miejskich  /119

Wielki głód  /126

Kancelaria, urzędy i służby miejskie  /127

Prawo praskie - prawo norymberskie  /133

POCZĄTKI NOWEGO (MNIEJSZEGO) MIASTA  /137

Nowe założenie miejskie  /137

Nowomiejskie fundacje  /139

Jurysdykcja i samorząd nowomiejski  /142

KRYZYS SYSTEMU UWARUNKOWAŃ ZEWNĘTRZNYCH  /147

W wirze walk o władzę w królestwie (1306-1310)  /147

Relacje z monarchą i bunt jako próba powrotu do gry politycznej  /156

UKSZTAŁTOWANA WSPÓLNOTA STAROMIEJSKA I JEJ PROBLEMY  /165

Napięcia religijne  /165

Wierni a spór w obrębie duchowieństwa  /167

Nowe kościoły i klasztory  /169

Fundacje i patronat mieszczański  /173

Niejednoznaczność polityki miejskiej Jana Luksemburskiego  /179

Ratusz i rozwój instytucji samorządu  /186

Źródła i cele finansowania samorządu  /195

Pacyfikacja czy dyscyplinowanie?  /198

Urządzenia handlowe i porządek w przestrzeni miejskiej  /201

Zamykanie procesu przeobrażeń przestrzennych Starego Miasta  /207

GOSPODARKA STEROWANA PRZYWILEJAMI  /211

Handel i rzemiosło przez pryzmat statutów i przywilejów. Problem cechów i bractw  /211

Prawo składu - w sieci wielkiego handlu   /222

Rzeka a prawo składu na drewno, surowce budowlane  /226

Partnerzy handlowi prażan, przywileje i przeszkody  /228

NOWE MIASTO  /239

Założenie Nowego Miasta  /239

Realizacja nowomiejskiego planu  /243

Wielki program fundacyjny Karola IV i jego kontynuatorzy  /247

Rajcy i próba zjednoczenia miast praskich  /252

Koncepcja funkcji gospodarczych Nowego Miasta  /256

Dalsze tendencje w parcelacji terenów nowomiejskich  /259

Wyszehrad  /261

LEWOBRZEŻNY ZESPÓŁ OSADNICZY  /263

Mniejsze Miasto - zmiany w ustroju i poszerzenie jurysdykcji  /263

Hradczany  /268

Przedmieścia "w mieście"  /271

Gotycki zamek jako dominanta krajobrazu  /275

ZEWNĘTRZNE UWARUNKOWANIA W FUNKCJONOWANIU METROPOLII /281

Miasta praskie  w systemie politycznym, prawnym i finansowym monarchii  /281

Miejskie siedziby rodziny panującej  /290

Szlachta w mieście  /295

Most Karola  /297

Uniwersytet i szkolnictwo miejskie  /300

Sieć kościelna i duchowieństwo  /307

SPOŁECZNOŚĆ MIEJSKA  /317

Zaplecze wiejskie i migracyjne. Cechy charakterystyczne społeczności wielkomiejskiej  /317

Własność ziemska a feudalizacja patrycjatu, ambicje ponad stan  /325

Przesilenia w stosunkach chrześcijańsko-żydowskich  /333

Pomiędzy starą i nową pobożnością  /340

Domy i czynsze  /344

Podział kwartalny i organizacja militarna Większego Miasta  /348

Niekończące się działania porządkowe  /354

PROCESY ZMIAN  /357

Od Jerozolimy do Betlejem - nowa pobożność a radykalni kaznodzieje  /357

Bohemizacja  /365

Ewolucja ustroju władz miejskich i praktyka ich działania  /370

Praska sceneria kryzysów panowania Wacława IV  /382

Dekret kutnohorski  /390

Wykaz skrótów bibliograficznych  /397

Bibliografia  /399

Spis tabel  /439

Spis rycin  /439

Indeks osobowy  /449

Indeks geograficzny  /467