Dzieje Brandenburgii-Prus na progu czasów nowożytnych (1500-1701)

Redakcja: Bogdan Wachowiak, współpraca Andrzej Kamieński

Rok wydania: 2001

Liczba stron: 714

Okładka: twarda

Format: 17,0  cm x 24,0 cm

Stan bardzo dobry minus

"Cesarz Karol IV, który zmarł w 1378 r., wbrew postanowieniom wydanej przez siebie Złotej bulli z 1346 r. w sprawie niepodzielności wszystkich terytoriów związanych z uprawnieniami elektorskimi, a do nich także należała Marchia Brandenburska, w swym testamencie zapisał Nową Marchię swemu młodszemu synowi Janowi, natomiast starszemu, Zygmuntowi, pozostałe posiadłości. Obaj traktowali otrzymane terytoria przede wszystkim jako źródło dochodów. Zauważyć należy, że Zygmunt po elekcji na króla węgierskiego (1387) oddał swój dział w zastaw margrabiemu morawskiemu Jodokowi. W 1397 r. dział został zamieniony w dziedziczne nadanie, natomiast Nową Marchię, przejętą po śmierci brata Jana w 1396 r., mimo wcześniej zawartej (14 lutego 1402) transakcji o sprzedaży Polsce, oddał jeszcze w tym samym roku za sumę 63,2 tys. florenów węgierskich Zakonowi Krzyżackiemu, zastrzegając sobie prawo wykupu. W okresie panowania dwóch ostatnich Luksemburgów i margrabiego Jodoki upadek władzy centralnej, anarchia feudalna i kryzys społeczno-gospodarczy osiągnąć w Marchii Brandenburskiej swoją kulminację."

(fragment Rozdział I. Brandenburgia i Prusy w średniowieczu, 1. Główne linie rozwoju Brandenburgii do początków XV wieku)

Spis treści:

Przedmowa  /15

Wprowadzenie

Rozdział I. Brandenburgia i Prusy w średniowieczu 

1. Główne linie rozwoju Brandenburgii do początków XV wieku  /25

2. Konsolidacja Marchii Brandenburskiej pod rządami pierwszych Hohenzollernów  /30

3. Charakterystyka rozwoju i upadku państwa zakonnego w Prusach  /39

Rozdział II. Charakterystyka stanu badań i źródeł do dziejów Brandenburgii-Prus w wiekach XVI i XVII

1. Uwag wstępne i publikacje o charakterze ogólnym  /44

2. Literatura i źródło do dziejów politycznych  /52

3. Dzieje prawnoustrojowe w historiografii  /62

4. Stan badań nad dziejami gospodarczymi i społecznymi  /66

5. Literatura i źródła do dziejów reformacji i Kościoła  /71

6. Literatura dotycząca problematyki stosunków kulturalnych  /73

OKRES I. Brandenburgia i Prusy w dobie reformacji (od początku XVI wieku do roku 1618)

Rozdział I. Pozycja Brandenburgii w Rzeszy i jej udział w życiu politycznym Europy

1. Sytuacja polityczna Brandenburgii w Rzeszy na początku XVI wieku  /83

2. Stosunki Brandenburgii z Polską Jagiellonów oraz Zakonem Krzyżackim i Księstwem Pruskim  /89

3. Stosunki z Księstwem Pomorskim do 1571 roku  /93

4. Brandenburgia wobec wojen polityczno-religijnych na obszarze Rzeszy  /99

5. Polityka elektorów brandenburskich wobec cesarza po 1571 roku. Zabiegi o spadek nadreński  /104

6. Stosunki Brandenburgii z książętami Rzeszy i państwami ościennymi  /111

Rozdział II. Przemiany społeczno-gospodarcze i ustrojowe wsi brandenburskiej

1. Wieś brandenburska w początku XVI wieku i przesłanki przemian w stosunkach rolnych  /116

2. Struktura ludności wiejskiej  /122

3. Zmiany w podziale i organizacji własności ziemskiej  /126

4. Gospodarka chłopska i pogorszenie sytuacji społecznoprawnej chłopów marchijskich  /132

5. Rozbudowa folwarku pańszczyźnianego  /136

6. Inne działy gospodarki wiejskiej: rzemiosło, leśnictwo i rybołówstwo  /139

7. Wieś brandenburska a układ stosunków w Prusach Książęcych i w Europie Środkowej  /141

Rozdział III. Rozwój miast marchijskich w warunkach ustroju folwarczno-pańszczyźnianego

1. Charakterystyka urbanizacji Brandenburgii i ogólne warunki rozwoju miast  /143

2. Rzemiosło i wytwórczość miejska  /147

3. Rynek lokalny, udział miast marchijskich w wymianie handlowej  /153

4. Władcy brandenburscy i miasta marchijskie, ich ustrój  /160

5. Struktura społeczna mieszkańców miast i konflikty wewnętrzne  /163

6. Miasta marchijskie na tle sytuacji ośrodków miejskich krajów sąsiednich  /166

Rozdział IV. Reformacja i życie religijne w Brandenburgii

1. Podłoże i początki ruchu reformacyjnego  /168

2. Zwycięstwo reformacji w Marchii Brandenburskiej i Nowej Marchii w latach 1535-1540  /176

3. Organizacja Kościoła luterańskiego w Marchii Brandenburskiej  /183

4. Sekularyzacja dóbr kościelnych  /186

5. Stosunki religijno-kościelne w drugiej połowie XVI i na początku XVII wieku. Przejście na kalwinizm elektora Jana Zygmunta  /190

Rozdział V. Geneza państwa brandenbursko-pruskiego

1. Państwo krzyżackie w Prusach po pokoju toruńskim i jego sekularyzacja  /194

2. Ustrój terytorialny i polityczny Prus Książęcych w XVI wieku  /203

3. Główne linie rozwoju społeczno-gospodarczego Prus Książęcych w XVI wieku  /212

4. Dopuszczenie elektorskiej linii Hohenzollernów  do sukcesji w Księstwie Pruskim w latach 1563-1569  /215

5. Przekazanie w 1577 roku przez Polskę kurateli nad księciem pruskim margrabiemu ansbachskiemu Jerzemu Fryderykowi i jego rządy  /223

6. Przejęcie administracji w Księstwie Pruskim przez elektorów brandenburskich Joachima Fryderyka  (1605) i Jana Zygmunta (1609)  /230

Rozdział VI. Brandenburskie państwo terytorialne i jego ustrój

1. Status społecznoprawny Brandenburgii w Rzeszy, walka z rozbojem szlachty i umocnienie spoistości wewnętrznej państwa  /241

2. Podziały wewnętrzne Brandenburgii w latach 1535-1571. Układ w Gera z roku 1598 w sprawie dziedziczenia władzy  /246

3. Organy centralne i władze terytorialne Brandenburgii i Nowej Marchii  /250

4. Stany, ich instytucje  rola w państwie  /255

5. Organizacja sił zbrojnych  /261

6. Skarbowość brandenburska  /264

Rozdział VII. Kultura i sztuka okresu renesansu

1. Wpływ humanizmu i nowych prądów religijnych na rozwój szkolnictwa brandenburskiego  /266

2. Kultura umysłowa, drukarstwo i biblioteki  /275

3. Historiografia i piśmiennictwo  /283

4. Kultura materialna i obyczajowa mieszkańców Brandenburgii  /288

5. Architektura renesansowa  /294

6. Sztuka renesansowa w Brandenburgii  /304

OKRES II. Powstanie i konsolidacja państwa brandenbursko-pruskiego (1618-1701)

Rozdział I. Przejęcie lenna pruskiego przez Hohenzollernów brandenburskich

1. Sytuacja polityczna Brandenburgii i wewnętrzna w Prusach Książęcych w momencie śmierci księcia pruskiego Albrechta Fryderyka Hohenzollerna  /315

2. Przebieg zabiegów elektora Jana Zygmunta i jego następcy Jerzego Wilhelma o przejęcie Prus Książęcych w dziedziczne władanie  /318

3. Prusy Książęce pod rządami elektora Jerzego Wilhelma  /324

4. Umocnienie władzy elektorów brandenburskich w Prusach Książęcych w początkowym okresie rządów Fryderyka Wilhelma  /331

Rozdział II. Polityka Brandenburgii-Prus w latach wojny trzydziestoletniej

1. Neutralność Brandenburgii w początkowym okresie wojny trzydziestoletniej  /334

2. Brandenburgia w duńskim okresie wojny trzydziestoletniej. Sojusz z cesarzem  /337

3. Polityka Brandenburgii w pierwszej połowie lat trzydziestych XVII wieku  /341

4. Brandenburgia w konflikcie ze Szwecją. Sprawa sukcesji w Księstwie Pomorskim  /347

5. Pokój westfalski i jego znaczenie dla Brandenburgii  /351

Rozdział III. Uwolnienie Hohenzollernów od zależności lennej w Prusach (1657/1660) i polityka zagraniczna Brandenburgii-Prus w latach 1661-1701

1. Brandenburgia i Prusy Książęce  w wojnie polsko-szwedzkiej  /356

2. Traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 roku, postanowienia i ich znaczenie dziejowe  /363

3. Nieudana próba opanowania Szczecina i ujścia Odry. Lębork i Bytów lennem elektorów  .367

4. Polityka zagraniczna elektora Fryderyka Wilhelma po pokoju oliwskim w świetle testamentu politycznego z 1667 roku - założenia i praktyka  /374

5. Fryderyk Wilhelm  w walce z koalicją francusko-szwedzką. Fiasko planów Jana III Sobieskiego w sprawie Prus Książęcych  /379

6. Polityka brandenburska pod koniec rządów Fryderyka Wilhelma i w początkowym okresie panowania elektora Fryderyka III. Koronacja w 1701 roku  /388

Rozdział IV. Stosunki ustrojowe i budowa absolutyzmu w Brandenburgii-Prusach

1. Odmienności ustrojowe części składowych władztwa Hohenzollernów brandenburskich i pierwsze próby reform (do roku 1648)  /397

a. Marchia Brandenburska  /397

b. Księstwo Kleve i hrabstwo Mark  /400

c. Prusy Książęce  /404

d. Pomorze Zachodnie  /407

2. Przesłanki polityczne, społeczno-ekonomiczne i ideologiczne absolutyzmu w Brandenburgii-Prusach  /411

3. Rozbudowa i umocnienie centralnej administracji w Brandenburgii-Prusach  /415

4. Stała armia i jej wzrastająca rola w państwie brandenbursko-pruskim  /418

5. Reformy gospodarczo-finansowe  /426

6. Procesy unifikacji politycznej, ustrojowej i ideologicznej państwa brandenbursko-pruskiego  /430

Rozdział V. Wieś brandenbursko-pomorsko-pruska w dobie kryzysu i odbudowy gospodarczej

1. Skutki demograficzne i ekonomiczne wojen oraz inne czynniki kształtujące sytuację wsi Brandenburgii-Prus  /444

2. Główne kierunki odbudowy wsi i skutki społeczno-gospodarcze  /451

3. Rozwój gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w poszczególnych typach własności i terytoriach państwa  /457

4. Gospodarka chłopów i ich sytuacja społeczno-gospodarcza  /464

5. Stan gospodarki rolnej  /471

Rozdział VI. Miasta po wojnie trzydziestoletniej w warunkach polityki merkantylnej 

1. Czynniki kształtujące rozwój ekonomiczny miast  /476

2. Stan wytwórczości rzemieślniczo-przemysłowej w miastach w drugiej połowie XVII wieku  /481

3. Nowe gałęzie wytwórczości i początki przemysłu manufakturowego  /487

4. Handel wewnętrzny i zagraniczny miast brandenbursko-pruskich  /492

5. Stosunki społeczne, ustrój i administracja w miastach  /505

Rozdział VII. Stosunki wyznaniowe w państwie brandenbursko-pruskim i polityka religijna Hohenzollernów w XVII wieku

1. Przejście  elektorskiej linii Hohenzollernów na kalwinizm i wpływ tego wydarzenia na rozwój stosunków wyznaniowych  /509

2. Ewangelicy  /510

3. Katolicy  /522

4. Antytrynitarzem waldesi i Żydzi  /529

Rozdział VIII. Kultura i sztuka w okresie wczesnego baroku

1. Szkolnictwo  /533

2. Twórczość naukowa i literacka  /550

3. Drukarstwo i prasa  /559

4. Biblioteki  /567

5. Teatr  /571

6. Muzyka  /578

7. Kultura materialna i obyczajowa  /589

8. Architektura wczesnego baroku /598

9. Sztuka wczesnego baroku  /609

ZAKOŃCZENIE. Główne linie rozwoju Brandenburgii-Prus w XVI i XVII wieku  /623

Wykaz skrótów   /645

Indeks osobowy  /648

Indeks geograficzny  /672

Wykaz ilustracji  /686

Tablice genealogiczne  /692

Streszczenie w j. niemieckim  /699