Dwór a wieś folwarczna w Poznańskiem w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku

Autor: Stanisław Borowiak

Rok wydania: 2020

Liczba stron: 755

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Praca doktorska powstała pod kierunkiem prof. Witolda Molika ukazuje rzadko poruszany we współczesnej literaturze przedmiotu problem relacji pomiędzy dworem a zamieszkiwaną przez robotników rolnych wsią folwarczną, których ewolucja, widoczna zwłaszcza na przełomie wieków pod wpływem procesów wywołanych nasileniem wychodźstwa zarobkowego do zachodnich obszarów Rzeszy niemieckiej, stanowi jedno z najważniejszych zagadnień dziejów społecznych tego okresu w Poznańskiem.

"Krytyczne wykorzystanie źródeł różnej proweniencji, zastosowanie szerokiego kwestionariusza pytań badawczych, pracowitość, dociekliwość i innowacyjność autora zaowocowały fundamentalną monografią, która z pewnością zajmie trwałe miejsce w historiografii dziejów ziemiaństwa. Przynosi ona zasługujące na uznanie opracowanie kluczowego problemu relacji między dworem a wsią w Poznańskiem w okresie pouwłaszczeniowym."

(fragment Przedmowy)

Spis treści:

Przedmowa (Witold Molik)  /9

Podziękowania /15

Wstęp  /17

1. Badania nad relacjami pomiędzy dworem a wsią w Poznańskiem  /17

2. Uzasadnienie wyboru tematu  /22

3. Cel pracy  /23

4. Zakres rzeczowy, chronologiczny i terytorialny  /23

5. Źródła i literatura przedmiotu  /26

6. Konstrukcja pracy  /30

ROZDZIAŁ I. Ziemianie i robotnicy rolni w Poznańskiem w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /33

1. Poznańskie w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /33

2. Reformy uwłaszczeniowe i ich konsekwencje  /37

3. Postęp rolniczy w Poznańskiem w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku   /39

4. Wychodźstwo zarobkowe i ruchy migracyjne w Poznańskiem w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /44

5. Ziemiaństwo i wielka własność ziemska w Poznańskiem w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /45

6. Wieś chłopska i chłopstwo posiadające po uwłaszczeniu  /60

7. Wieś folwarczna i jej mieszkańcy w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /64

 ROZDZIAŁ II. „WIEJSKA KWESTIA ROBOCZA” w poglądach i działalności społeczno-politycznej ziemian Poznańskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku   /75

1. U progu epoki: kwestia robotnicza na wsi w publicystyce i działalności organizacji rolniczych w latach pięćdziesiątych XIX wieku  /75

a. Kwestia robotnicza na wsi w pracach organizacji rolniczych  /81

b. Główne nurty w dyskusjach ziemian nad kwestią robotniczą w rolnictwie  /92 

2. Ziemianie wobec kwestii robotniczej na wsi od początku lat sześćdziesiątych do połowy lat dziewięćdziesiątych XIX wieku  /101

a. Centralne organizacje rolnicze wobec kwestii robotniczej w rolnictwie  /101

b. Ziemiańskie dyskusje nad organizacją pracy i systemami wynagrodzeń robotników rolnych  /117

c. Ziemianie wobec kwestii „gospodarstwa w gospodarstwie”  /134

d. Poglądy ziemian na położenie socjalne robotników rolnych  /139

e. Reakcje ziemian na rozwój emigracji sezonowej i zamorskiej w drugiej połowie XIX wieku  /150 

f. Ziemianie wobec kwestii ubezpieczeń emerytalnych i inwalidzkich dla robotników rolnych   /169

3. W obliczu masowego wychodźstwa ze wsi: ewolucja stanowiska ziemian wobec kwestii robotniczej w rolnictwie od końca XIX wieku do roku 1918   /174

a. Ziemianie w poszukiwaniu dróg zahamowania odpływu siły roboczej ze wsi  /176

b. Poglądy ziemian na napływ robotników sezonowych i rozwój kolonizacji wewnętrznej jako drogi rozwiązania problemu braku siły roboczej na wsi  /192

c. Ewolucja poglądów ziemian na kwestię socjalną na wsi folwarcznej  /206

d. Nowe nurty w ziemiańskich dyskusjach nad organizacją pracy w gospodarstwach folwarcznych   /224

e. Niemieckie i polskie organizacje rolnicze wobec nowych wyzwań w kwestii robotniczej na wsi  /233

4. Ziemianie wobec kwestii robotniczej na wsi w latach I wojny światowej  /264

ROZDZIAŁ III. Warunki pracy w majątkach ziemskich Poznańskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /279

1. Zatrudnianie w majątku  /279

a. Zawieranie kontraktów  /288

b. Formy i warunki kontraktów pracy  /295

c. Czas trwania zatrudnienia w majątku  /319

2. Praca w majątku  /325 

a. Czas pracy  /325

b. Organizacja, kontrola i wydajność pracy   /360

c. Bezpieczeństwo pracy  /374

3. Relacje międzyludzkie i konflikty  /388

a. Uwarunkowania i ewolucja relacji międzyludzkich na folwarku  /388

b. Spory, konflikty i opór  /399

c. Kary i represje  /413

ROZDZIAŁ IV. Kształtowanie się wysokości płac w majątkach ziemskich Poznańskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku  /429

1. W latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XIX wieku  /433

a. Płace czeladzi   /433

b. Płace deputantów  /438

c. Płace komorników   /455

d. Place robotników dniówkowych i akordowych   /467

2. Od „grynderki” po kryzys agrarny (od początku lat siedemdziesiątych do połowy lat dziewięćdziesiątych XIX wieku)   /469

a. Płace czeladzi  /471

b. Płace deputantów   /475

c. Płace komorników   /491

d. Place robotników dniówkowych i akordowych  /496

3. W czasach masowej emigracji do Niemiec i rolniczej koniunktury (od połowy lat dziewięćdziesiątych XIX wieku do wybuchu I wojny światowej)  /498

a. Płace czeladzi  /498

b. Płace deputantów  /508

c. Płace robotników dniówkowych  /546

d. Płace robotników wolnych i sezonowych   /549

4. W okresie I wojny światowej (1914–1918)  /554

ROZDZIAŁ V. Warunki socjalno-bytowe robotników w majątkach ziemskich Poznańskiego w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku   /573

1. Mieszkania robotników rolnych    /573

a. Budynki mieszkalne robotników rolnych w trzeciej ćwierci XIX wieku   /577 

b. Zmiany w budownictwie folwarcznym i mieszkaniach robotniczych w ostatniej ćwierci XIX wieku  /603

c. Poprawa warunków mieszkaniowych robotników na początku XX wieku   /620

2. Wsparcie robotników przez dwór w chorobie, starości i nieszczęściu  /637

a. Opieka lekarska   /637

b. Wsparcie w starości i niedołęstwie   /651

c. Pomoc okolicznościowa, wypadki losowe, nagrody i gratyfikacje  /669

3. Działalność oświatowa i kulturalna wśród robotników   /678

a. Ochronki i edukacja dzieci robotniczych   /678

b. Od karczem po sale wiejskie i składy ludowe  /684

c. Od wieńca do gwiazdki   /688

Zakończenie  /697 

Bibliografia   /703

Indeks osób  /725

Spis ilustracji, rysunków i tabel  /737

Der  Gutshof und sein  Dorf in der Provinz Posen in der Zweiten Halfte des 19. und am Beginn des 20. Jahrhunderts. Zusammenfassung   /749