Dawna medycyna Jej tajemnice i potęga. Egipt, Babilonia, Indie, Chiny, Meksyk, Peru

Autor: Jurgen Thorwald

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 304

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami

Fascynująca opowieść o wielkich cywilizacjach i ich wkładzie w rozwój medycyny

Na długo przed Hipokratesem, nad Nilem, między Eufratem i Tygrysem, u stóp meksykańskich wulkanów czy peruwiańskich Kordylierów wybitni lekarze stawiali czoło przeróżnym chorobom i schorzeniom. Stosowali pierwotne formy antybiotyków w leczeniu ran, dokonywali amputacji, zabiegów chirurgicznych i trepanacji czaszki (a to wszystko bez znieczulenia!).

Co więcej, nieobce im były cesarskie cięcie, operacja zaćmy czy przeszczepy skóry, a jedną trzecią znanych i używanych obecnie ziół wykorzystywali lekarze w starożytnym Egipcie. Wydaje się niemożliwe? A jednak!

Jürgen Thorwald z reporterską precyzją ukazuje kunszt antycznych medyków, każdy rozdział rozpoczynając rysem historycznym danej kultury. Książka napisana z pasją, erudycją i wyczuwalnym podziwem dla praojców medycyny prowadzi czytelnika w świat wysoko rozwiniętych cywilizacji Egiptu, Mezopotamii, Indii, Peru, Chin i Meksyku. Prezentuje dorobek badań medyczno-historycznych i przegląd świata medycyny pięciu starożytnych kultur.

Wielki talent narracyjny i żywy język – dzięki nim opowieści Thorwalda czyta się jak wciągający kryminał, a zarazem non-fiction w najlepszym wydaniu.

(opis wydawcy)

Spis treści:

1. SUNU – DAWNI LEKARZE NAD NILEM

Imhotep (ok. 2800 r. p.n.e.) „postać pierwszego lekarza wyłaniającego się z pomroku dziejów” • Tło historyczne i kulturowe • Przekaz Herodota o medycynie w starożytnym Egipcie • Nagrobek lekarza przybocznego Iry • Na dworze królów Cheopsa, Chefrena, Mykerynosa (2723–2663 p.n.e.) • „Okulista pałacowy” • Sekhet-Enanach, lekarz króla Sahure, ok. 2550 r. p.n.e. specjalista od chorób gardła, nosa i uszu • Stan kapłański i powstanie medycyny • Szkoła lekarska w świątyni w Saïs • Naczelny lekarz Uzahor-resinet i Dariusz I • Ogrody z ziołami leczniczymi w Edfu • Balsamowanie a medycyna • Mumie świadkami historii medycyny starożytnego Egiptu • Dr Armand Ruffer • Mumie za ekranem rentgenowskim • Pasja doktora Eliota Smitha • Dr W. C. Boyd, po tysiącleciach, ustala jeszcze grupy krwi zmarłych Egipcjan • Paradentoza • Czarna ospa • Skamieniałe pasożyty wywołujące bilharcjozę • Cud ożywienia pozornie martwych tkanek • Bakcyle dżumy w płucach mumii • Gruźlica u Nesperehapa, kapłana boga Amona • Kamienie żółciowe w kanopach • Ślady zapalenia wyrostka robaczkowego • Marskie nerki i ropnie nerek • Sir Flinders Petrie znajduje kamienie pęcherza moczowego • Skamieniałe naczynia wieńcowe serca • Miażdżyca tętnic u Ramzesa I • Nasuwa się pytanie: czy współczesne tezy o przyczynach powstawania chorób naczyniowych są prawdziwe? • Odźwierny Ruma (II w. p.n.e.) a paraliż dziecięcy • Czy Kleopatra chorowała na tarczycę • Rak w starożytnym Egipcie • Georg Ebers odkrywa medyczny „papirus Ebersa” (powstały ok. 1555 r. p.n.e.) • Wiara w bogów i zaklęcia początkowo maskowały racjonalną treść medyczną • Papirus Edwina Smitha, czyli zmartwychwstanie staroegipskiego podręcznika chirurgii • Tajemnice mózgu • Lekarz Nin-anch-re (III w. p.n.e.) • Leczenie ran i walka z infekcją  • B. Ebbel i odszyfrowanie staroegipskich recept • Cudowny świat leków • Mak, opium, lulek • Królowa Nefretete i mandragora • Jednostki wagi dla leków: ro równa się łyżce stołowej • Powstanie egipskiej farmakopei dzięki importowi z innych krajów i państw • Antymon z Afryki południowej • Dolegliwości biodrowe królowej Puntu • Ołów i rudy miedziowe • Mirra i aloes z Saby • Żaglowce z lekami z Indii • Lekarstwa na Krecie • Apteka lekarza nadwornego Iwti za panowania królów Ramzesa I i Setiego II • Misterium serca i tętna • Ibis uczy przeczyszczania • Pijawki i upusty krwi • Choroby oczu • Dawniejsze środki przeciwko jaglicy • Nowoczesne paralele • Apteka ekskrementów przeczuciem antybiotyków • Leczenie ran za pomocą spleśniałego chleba, drożdży i ziemi • Zapobieganie epidemiom i chorobom wenerycznym • Domy publiczne i haremy • Niewolnice i eunuchowie • Kiła czy rzeżączka • Moskitiery • Higiena i kąpiele w Achet-Aton • Kadzidło, wielki środek przeciwzakażeniowy • Mojżesz i jego prawa higieny • Sir Flinders Petrie odnajduje podręcznik dotyczący chorób kobiecych (ok. 2200 r. p.n.e.) • Rozpoznanie raka podbrzusza • Ciernie akacjowe jako środek antykoncepcyjny • Rozpoznawanie ciąży • Archiwum glinianych tabliczek z Tell el-Amarny • Nebamon i opinia o egipskich lekarzach w starożytnym świecie    /93

2.   2. ASU – LEKARZE W ASYRII I BABILONII

Najwcześniejsza znana recepta świata to recepta na glinianej tabliczce pewnego lekarza sumeryjskiego  z III w. p.n.e. • Rozwój medycyny Mezopotamii rozpoczyna się w Sumerze • Tło historyczne i kulturowe • Świadectwo Herodota o lekarzach kraju dwurzecza • Jego błędna ocena • 660 tablic medycznych z pismem klinowym w ruinach Niniwy • Od Friedricha Küchlera do R. Campbella Thompsona • „Asyryjskie teksty lekarskie” • Gliniana wizytówka przybocznego lekarza księcia Lagashu Urlugaledina (ok. 2000 lat p.n.e.) • Król Hammurabi (1728–1686 r. p.n.e.) i najwcześniejsze na świecie ustalenie wysokości honorariów lekarskich • Rachunki za zabiegi chirurgiczne i weterynaryjne • Listy lekarskie z dworu króla Assarhaddona (680–669 r. p.n.e.) • Arad-Nana, lekarz przyboczny • Ustalenie związku między reumatyzmem a utratą zębów: przeczucie czy przypadek • Lekarz Mukallim i leczenie królewskich tancerek • Chory król Hamy • Mezopotamscy lekarze w państwie Hetytów • Bezlitosne epidemie w krainie między Eufratem a Tygrysem • Cholera, dezynteria, czerwonka, zapalenie wątroby, zakaźne choroby oczu • Bennu lub trąd • Dżuma w Asdod i szczury • Dlaczego król Sanherib przerwał w 701 r. p.n.e. oblężenie Jerozolimy? • Złośliwa malaria dziesiątkuje jego wojska • Plaga much • Złe warunki higieniczne – wyjątek: łazienka w pałacu w Mari • R. Labat dokonuje tłumaczenia rozpoznania chorób zapisanych pismem klinowym na mezopotamskich tabliczkach: gruźlicy, zapalenia płuc, bronchitu, żółtaczki, udaru, zapalenia ucha środkowego, nieżytu żołądka, skrętu kiszek, kolki żółciowej i hemoroidów • Wszelka wiedza lekarska pochodzi od kapłanów • Przytłaczający wpływ wiary w demony choroby • Skarga chorego króla Assurbanipala skierowana do bogów • Kapłani-wróżbici tłumaczą choroby z układu gwiazd • Początek astronomii, astrologii i nauki o związku gwiazd i ciała człowieka • Wróżby i rozpoznanie choroby na podstawie wyglądu wątroby zwierząt ofiarnych • Walka kapłanów-zaklinaczy z demonami przynoszącymi choroby • Żmudny rozwój medycyny racjonalistycznej • Asu, czyli prawdziwi lekarze • Odkrycie narzędzi chirurgicznych w Niniwie • Trepanowanie czaszki z Lachisz • Operacja zaćmy w Babilonie w XVIII w. p.n.e. • Okulary w Niniwie? • Seks i gwałt • Damskie i męskie prostytutki • Rozwiązłość i perwersja prostytucji świątynnej • Wzmianki o rzeżączce na glinianych tabliczkach • „Gdy z członka mężczyzny wypływa krew i ropa” • Wynalezienie cewnika do leczenia nagminnych chorób wenerycznych • R. Campbell Thompson dokonuje przekładu recept lekarzy mezopotamskich • Odkrycie właściwości rozkurczowych belladony • Konopie z Indii łagodzące ból • Handel lekami między Indiami i Sumerem w III w. p.n.e. • Wierzba i jałowiec • Sprawdzanie działania nieznanych roślin na niewolnikach • Korzeń lukrecji a choroby żołądka • Węglan wapnia przeciwko kamicy nerkowej • Okłady, masaże, czopki doodbytnicze i wlewy • Samuel Noah Kramer i recepty lekarzy sumeryjskich • Znajomość procesów chemicznych w III w. p.n.e. • Pytanie bez odpowiedzi   /157

3. WAIDJA – MĘDRCY DAWNYCH INDII

Mohendżodaro, Harappa i nowa ocena staroindyjskiej  medycyny • Tło historyczne i kulturowe • Ariowie • Urządzenia higieniczne nad Indusem (III w. p.n.e.) • Kąpielisko w Mohendżodaro • Wczesne doniesienia o malarii, trądzie, cholerze, artretyzmie, durze, żółtaczce i newralgii • Bogowie, demony i prawdziwi lekarze • Kusztha i soma, czyli początki indyjskiego ziołolecznictwa • Chirurdzy wędrowni z plemion aryjskich (II w. p.n.e.) • „Sztuczne oczy” i protezy kończyn dolnych • Miasto Takszasila (I w. p.n.e.) • Szkoła medyczna • Atreja i jego uczniowie • Podręcznik medycyny Czaraka-Samhita • Kim był Czaraka? • Spór o jego pochodzenie i wiek • Benares nad Gangesem • Suśruta i podręcznik chirurgii Suśruta-Samhita: nowy spór o powstanie i wiek • Grecja i Indie • Studia anatomiczne na zwłokach • Budzące grozę metody • Wyobrażenia dawniejszych lekarzy indyjskich o fizjologii • Rauwolfia jako środek obniżający ciśnienie krwi, prezent starożytnych Indii dla potomnych • 500 leków Czaraka  • Indyjski pionierski okres chirurgii • Odkrycie możliwości peracji zaćmy • Genialne narzędzia • Sztuczne nosy, czyli narodziny chirurgii plastycznej • Indyjskie operacje kamicy pęcherza i ich droga do świata starożytnego i średniowiecznego • Szycie ran • Chirurgia brzucha • Szczypce mrówek jako klamry chirurgiczne • Szkoły chirurgiczne • Nauka na fantomach (lalkach), pęcherzach zwierząt, bambusach, melonach, zwierzętach • Ginekologia • Wiedza o rozwoju płodu w łonie matki • Cesarskie cięcie • Joga jako nauka • Przyczyny indyjskich osiągnięć pionierskich • Budda i lekarze • Szpitale na Cejlonie (427 r. p.n.e.) • Założenie szpitala przez króla Asiokę • Obowiązki staroindyjskich lekarzy a przysięga Hipokratesa   /201

4. LEKARZE DAWNYCH CHIN

Tło historyczne i kulturowe • Mędrcy z czasów Zhou i Han • Franz Hübotter i historia medycyny chińskiej • Smak setek ziół i początek chińskiego ziołolecznictwa • Shenong beneao • Cesarz Shenong (między 2838 a 2698 r. p.n.e.) • Cesarz Huangdi i jego minister Chi Bo (między 2698 a 2598 r. p.n.e.) • Neijing, nauka o wnętrzu • Opisy chorób na kościach wróżebnych z epoki Shang (1766-1028 r. p.n.e.) • Choroby zakaźne i epidemie • Bogowie, demony i zaklęcia • Szamani • Lekarze nadworni dynastii Zhou • Roczne uposażenia od 600 do 1000 miar ryżu • 293 lekarzy nadwornych z epoki Han (206 r. p.n.e. do 220 r. n.e.) • Anatomia i fizjologia • Wspaniałe konstrukcje i absolutne błądzenie • Yin i yang rządzące wszystkim siły • Układ współczulny i przywspółczulny • Starochiński lekarz Bian Que • Neijing i diagnoza na podstawie tętna • Spekulacja i rzeczywistość • Początek akupunktury • Obszary Heada • Dawni lekarze chińscy a leki • Czasy nowożytne odkrywają skuteczność efedryny • Rtęć • Ziele przeciw malarii • Wątroba wieprzowa w walce z anemią • Długo skrywane tajemnice korzenia żeń-szeń • Ospa • Chińczycy prekursorami immunizacji • Brak chirurgii • Hua To jedyny chirurg (190-265 r. n.e.) • Uśmierzanie bólu • Chińczyk czy cudzoziemiec  /225

5. LEKARZE DAWNEGO MEKSYKU

• Tło historyczne i kulturowe • „Chore” rzeźby gliniane z Nayarit, Colima i Jalisco • Abner L. Weisman i jego zbiory • Gruźlica? • Krzywica w dawnym Meksyku • Rzeżączka czy kiła • Figurka kobiety po cesarskim cięciu • Kiła i zapalenie nerek • Wojownik Majów z guzem oka • Rozszczep nosa, figurka z kraju Olmeków • Medycyna Azteków jest tylko ostatnim etapem rozwoju medycyny w Meksyku • Badania Hiszpanów nad medycyną Azteków • Nicolas Monerdes i Francisco Hernandez • Historia naturalna Nowego Świata • 1200 leków Azteków • Czary, zaklinanie i ofiary z ludzi obok rozumnej medycyny • Ortopedia • Operacja na migdałach • Dieta • Gorące kąpiele i masaże • Ludzki włos jako nić chirurgiczna • Sarsaparilla • Peyotl i inne środki odurzające i narkotyczne • Zastosowanie tytoniu i kauczuku w medycynie • Możliwość wpływów medycyny Azteków na lekarzy kultury wczesnomeksykańskiej • Olman, kraj kauczuku • Kakako • Powrót do Olmeków • Początek poszukiwań    /249

6. LEKARZE DAWNEGO PERU

• Tło historyczne i kulturowe • Od Inków do Mochica wczesnego okresu • Pierwsze tysiąclecie przed naszą erą • Garncarstwo Mochica, bezprzykładny zbiór obrazów życia dawnych mieszkańców Peru • Obrazy życia i cierpień • Diagnoza na podstawie wyrobów ceramicznych • Ślepota • Mięsaki twarzy • Rudolf Virchow a sprawa trądu w dawnym Peru • Jaminez de la Espada • Tajemnica uty: Julio Tello i Edmondo Eacomel • Udar • Peruwiańska verruga a problem kiły • Lekarz Mochica przy łożu chorego • Taniec demonów • Medycyna Inków jako ostatni wytwór długotrwałego rozwoju medycyny w Peru • Poma de Ayala i nauka leczenia • Wypędzanie demonów choroby w Cuzco • Pora deszczowa i epidemie • Grzech a choroba • Ofiary królów inkaskich z dzieci • Racjonalna medycyna Inków • Hampi-camayok – „Właściciele medycyny” i cyrulicy • „Colla huayu” – wędrowny aptekarz • Nowoczesne badania nad leczniczymi ziołami Inków • Chacco – glinka • Siarka

• Antyseptyczne właściwości mactellu • Quina-guina • Koka i jej tajemnice • Spojrzenia na okres wcześniejszy: koka w dawnym państwie Mochica • „Prezent” dla ery nowożytnej • Dowody istnienia chirurgii w wyrobach ceramicznych Mochica • Amputacje • Pytania i tajemnice • Położnictwo na malowidłach • E. G. Squier • Największe misterium: trepanacja • Znaleziska czaszek ze śladami dokonanych trepanacji • Doświadczenie Paula Broca • Dowody, że operacje czaszek we wczesnym okresie peruwiańskim były wykonywane na osobach żyjących • Przeżycie po operacji i wyleczenie • Tello i Mac Curdy • Kamień i brąz • Ceramika z Mochica ukazująca sposób operowania • Wykopane czaszki z bawełnianymi opatrunkami • Francisco Grana z Limy operuje w 1962 r. posługując się dawnymi narzędziami • Powodzenie operacji • Spojrzenie wstecz  /275

Posłowie  /277

Źródła i literatura  /279

Źródła fotografii  /296