Dalej jest noc...Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski Tom I i II

Redakcja: Barbara Engelking, Jan, Grabowski

Rok wydania: 2018

Ilość stron: tom I - 868, tom II - 832, 9 map

Oprawa: miękka

Format: 17,0 cm x 24,5 cm

Dwutomowe wydawnictwo będące podsumowaniem kilkuletniego projektu badawczego realizowanego przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów pt. Strategie przetrwania Żydów podczas okupacji w Generalnym Gubernatorstwie, 1942-1945. Studium wybranych powiatów.

Jedną z najważniejszych konkluzji wynikających z kilku lat badań „żydowskich strategii przetrwania” jest bogactwo obserwacji dotyczących stopnia przedsiębiorczości, własnej inicjatywy Żydów w obliczu Zagłady. Uderzają determinacja, mobilność, odwaga, z jaką ofiary podjęły walkę o życie własne oraz najbliższych. Z chwilą rozpoczęcia akcji likwidacyjnych, kiedy mało kto mógł żywić nadal jakiekolwiek złudzenia co do ostatecznych celów polityki niemieckiej, Żydzi zintensyfikowali desperacką walkę o przetrwanie. Z jednej strony w domach oraz pod domami budowano schowki i bunkry, a w podwójnych ścianach i na strychach urządzano przemyślne kryjówki. Z drugiej – nawiązywano kontakty ze stroną aryjską, których celem było znalezienie pomocy i kryjówki. Tam, gdzie było to możliwe, powstawały siatki przerzutu za granicę, zwłaszcza na Słowację i Węgry.

We wszystkich zbadanych przez nas powiatach najwięcej Żydów szukało pomocy nie w miasteczkach, ale w pobliskich wsiach – w domach swoich sąsiadów. Możliwość przetrwania w ogromnym stopniu zależała od chęci pomocy tychże sąsiadów - chrześcijan, od tego, czy byli w stanie przełamać strach wobec zagrożenia, jakie stanowili dla wspólnoty wiejskiej ukrywający się Żydzi. Nie sprzyjały temu obowiązujące normy grupowe, obecny wszędzie antysemityzm ani mechanizmy konformizmu społecznego. Tym bardziej podziwiać należy tych, którzy potrafili przeciwstawić się nie tylko niemieckim przepisom prawnym, lecz także pisanym i niepisanym regułom życia grupowego.

Wymowa liczb jest nieubłagana: dwóch spośród każdych trzech Żydów poszukujących ratunku – zginęło. Zamieszczone w tomach opracowania dostarczają dowodów wskazujących na znaczną – i większą, aniżeli się to dotychczas wydawało – skalę uczestnictwa Polaków w wyniszczeniu żydowskich współobywateli.

SPIS TREŚCI TOM I:

Barbara Engelking, Jan Grabowski - Wstęp  /11

Tereny badawcze - Kwestie metodologiczne - Baza źródłowa - Polityka niemiecka: lokalna specyfika - Akcje likwidacyjne: ofiary - Sprawcy i ich pomocnicy: Szacunki - Strategie przetrwania - Strategie zakończone niepowodzeniem - Pomagający Żydom - Konkluzje

Barbara Engelking, POWIAT BIELSKI  /45  

Wprowadzenie: Powiat bielski przed drugą wojną światową  /49

Obszar i ludność - Źródła - Żydzi w powiecie Bielsk Podlaski

Powiat bielski pod okupacją sowiecką /60

Życie Żydów pod okupacją sowiecką - Polska konspiracja w okresie okupacji sowieckiej

Powiat bielski pod okupacją niemiecką  /71

Władze niemieckie w Bezirk Białystok i Bielsku Podlaskim - Polska konspiracja w okresie okupacji niemieckiej - Partyzantka sowiecka

Życie Żydów pod okupacją niemiecką  /94

Przebieg akcji eksterminacyjnych w powiecie Bielskim

Strategie przetrwania  /124

Niepowodzenia w poszukiwaniu ratunku - Przeżyli w ukryciu - Przeżyli w partyzantce - Podsumowanie: specyfika powiatu Bielskiego

Zakończenie: Powiat bielski w latach 1944-1945  /173

Alicja Skibińska, POWIAT BIŁGORAJSKI  /191

Przed i po 1939 r. - światy równoległe  /195

Powiat w okresie przedwojennym

1939 - 1941 - przetrwanie  ./204

Kampania wrześniowa - Powiat w okresie okupacji - Przesiedlenia - Niemiecka administracja i policja - Życie codzienne Żydów i praca przymusowa - Obóz pracy

1941/1942 - zmiany  /235

Zapowiedź Zagłady - Pierwsze miesiące 1942 r.

Sprawcy i ich pomocnicy  /246

Żandarmeria i Gestapo - Policja ukraińska - Policja Polska, tzw. granatowi - Cywilni "pomagierzy"

1942 - Zagłada  /262

Przebieg tzw. akcji likwidacyjnych - Geografia Zagłady - Liczba ofiar

1942-1944 - strategie przeżycia  /304

Opór i ucieczki - Ukrywanie się we wsiach - Grupy leśne

1944-1946  - żydowska nieobecność  /359

Aneks  /372

Jan Grabowski, POWIAT WĘGROWSKI  /383

Wstęp  /387

Początki  /389

Ludność żydowska powiatu węgrowskiego - Powiat węgrowski w okresie międzywojennym

Pierwsze wojenne lata, wrzesień 1939 - lato 1942 r.  /396

Migracje ludności - W przededniu eksterminacji - spisy ludności żydowskiej

Żydzi Węgrowa i powiatu węgrowskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939 - 1942  /402

Życie w gettach, samopomoc żydowska - Dokumentacja sądów niemieckich i polskich z lat 1939-1942 jako nowe źródło do poznania dziejów węgrowskich Żydów

Liquidierungsaktion Wengrow - akcja likwidacyjna Węgrowa  /416

Jom Kipur, 22 września 1942 r. - Strażacy i granatowi policjanci podczas akcji w Węgrowie - Rola elit - Wyłapywanie Żydów - Epilog w sądzie

Powiat węgrowski po akcjach / 458

Węgrów po akcji, wrzesień - październik 1942 r. - Getto wtórne (Restghetto Wengrow), październik 1942 r. - 30 kwietnia 1943 r. - Ostateczna likwidacja getta, 30 kwietnia 1943 r. - Treblinka - "Mała Treblinka"

Strategie przerwania 1942-1944. Szacunki i liczby  /483

Między aryjską stroną a gettem wtórnym - Najgorsza z możliwych opcji: miasto Węgrów. O trudnościach z ratowaniem - W Ziomakach u Ratyńskiego czyli znów o tym, jak trudno było ratować - Na aryjskich papierach

Rola polskiej policji granatowej w "ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej" na terenie powiatu węgrowskiego  /500

Na posterunku w Grębkowie - Na posterunku w Łochowie - Polnische Kriminalpolizei, Aussenstelle Wengrow

Polskie Państwo Podziemne a Żydzi w powiecie węgrowskim  /518

Jeńcy sowieccy, czyli "rosyjscy niewolnicy"  /524

Ratujący Żydów  /526

Po wyzwoleniu  /534

Aneks  /539

Jean - Charles Szurek, POWIAT ŁUKOWSKI  /547

Źródła  /551

Żydzi w Łukowie przed 1939 r. - krótkie wprowadzenie  /553

Skutki polityki nazistowskiej na terenie dystryktu lubelskiego  /562

Prześladowania Żydów z Łukowa, praca przymusowa, pomoc socjalna  /571

Getto w Łukowie i Rada Żydowska w 1942 r.  /571

Likwidacja getta w Łukowie i innych gett  /578

Los Żydów z Kocka - Żydzi ze Stoczka Łukowskiego

Próby ocalenia  /587

Na czym polega dobra strategia przeżycia? - Statystyki - Partyzantka, podjęcie walki zbrojnej - Zmiana tożsamości na aryjską, zmiana nazwiska - Tułaczka, ukrywanie się u chłopów

Podsumowanie  /612

Aneks  /614

Anna Zapalec, POWIAT ZŁOCZOWSKI  /623

Źródła i literatura  /627

Obszar badań  /632

Uwarunkowania geograficzne - Ludność - Stosunki narodowościowe

Sytuacja ludności żydowskiej w okresie okupacji sowieckiej 1939-1941  /643

Wybuch wojny - Charakterystyka okupacji sowieckiej - Represje wobec ludności

Represje w pierwszym okresie okupacji niemieckiej  /650

Pogrom Żydów w Złoczowie w lipcu 1941 r. - Mordowanie Żydów w okresie niemieckiej administracji wojskowej - Pierwsze niemieckie represje wobec Żydów po utworzeniu administracji cywilnej w powiecie złoczowskim

Żydowskie sposoby przetrwania w okresie od sierpnia 1941 do sierpnia  1942 r.  /681

Łapówki i opłaty za ocalenie - Instytucje pomocowe i opiekuńcze - Zmiana tożsamości

Niemieckie akcje likwidacyjne na terenie powiatu złoczowskiego  /687

Pierwsza deportacja - Druga akcja deportacyjna - Likwidacja getta 

Sposoby ratowania się Żydów w okresie niemieckich akcji deportacyjnych  /699

Skrytki i miejsca trudno dostępne - Ucieczki z transportów - Próby szukania ratunku we wsiach wśród polskich i ukraińskich sąsiadów - Ucieczki do lasu - Warsztaty rzemieślnicze w Złoczowie

Wyłapywanie Żydów po likwidacji getta  /707

Likwidacja obozów pracy. Strategie przetrwania więźniów  /710

Plany ucieczek i próby konspiracji w obozach pracy - Kilka metrów pod ziemią. Bunkry i schrony

Żydowskie strategie przetrwania w okresie "polowania na Żydów"  /719

Możliwości ukrywania się w oddziałach partyzanckich - Bunkry w lasach - Ukrywanie się w gospodarstwach chłopskich i wśród nieżydowskich mieszkańców miasteczek - Wędrowanie - Inne strategie: na aryjskich papierach, wyjazd na roboty przymusowe, ucieczka poza granice powiatu

Postawy Polaków i Ukraińców wobec zagłady Żydów złoczowskich  /740

Statystyki i konkluzje   /747

INDEKSY

Indeks osobowy  /765

Indeks geograficzny  /835

Wykaz skrótów  /859

SPIS TREŚCI TOM II:

Dariusz Libionka, POWIAT MIECHOWSKI  /11

Wstęp  /15

Literatura i źródła

Polacy i Żydzi - historia  /19

Historia osadnictwa żydowskiego do 1918 r. - Sytuacja ludności żydowskiej w okresie międzywojennym

Kreishauptmannschaft Miechow  /37

Władze cywilne - Struktury policyjne - Żandarmeria - Policja Polska (granatowa) - Sonderdienst - Baudienst

Sytuacja Żydów w pierwszym okresie okupacji  /46

Liczby - Pierwsze szykany i represje - Judenraty - Żydowska Samopomoc Społeczna - Żydowska Służba Porządkowa - Uchodźcy - Praca przymusowa - Getto w Miechowie oraz dzielnice żydowskie w Wolbromiu i Działoszycach - Sytuacja na wsi - Codzienny terror

"Akcje przesiedleńcze"  /64

Preludium - Pierwszy etap wysiedleń (28 sierpnia - 7 września 1942 r.) - Druga akcja wysiedleńcza (8-11 listopada 1942 r.) - Rola Baudienstu w akcjach likwidacyjnych w powiecie miechowskim - rekapitulacja

Strategie przetrwania  /108

Ucieczki poza granice powiatu - Próby ratunku na wsi - Uratowani w miasteczkach i majątkach ziemskich

"Polowanie na Żydów" - lokalni sprawcy i ich ofiary  /145

Policja granatowa i Jagdkommando - Mordy dokonane przez funkcjonariuszy z posterunku w Racławicach - Zabójstwa dokonane z udziałem policjantów granatowych na podstawie doprowadzeń i donosów - Mordy bez udziału policji - Zabójstwa ukrywających się na aryjskich papierach i konwertytów 

Kontrowersje wokół represji za pomaganie Żydom  /166

Incydenty w okolicach Pilicy i Kozłowa, listopad 1942 - styczeń 1943 r. - Wyrabianie fałszywych dokumentów w Miechowie i mord w Siedliskach

AK i inne organizacje konspiracyjne wobec ukrywających się Żydów  /177

Mord w Rędzinach-Borku - Morderstwa w okolicach Proszowic - Mordy w okolicach Kazimierzy Wielkiej - Inne przypadki - Mord w Giebułtowie - Działania AK wobec prześladowców Żydów - Tragiczny bilans

Po wojnie  /194

Powroty - Powiat okulski - Powiat pińczowski

Aneks  /204

Ocalali na terenie powiatu - Ocalali poza granicami powiatu - Zamordowani na terenie powiatu - Konkluzja

Karolina Panz, POWIAT NOWOTARSKI  /213

Dwa i pół roku wojny. Charakterystyka powiatu nowotarskiego  /217

Początki eksterminacji bezpośredniej  /244

Enlosung der Judenfrage w powiecie nowotarskim  /256

Żydzi Podhala i ich próby przetrwania  /277

Zwangsarbeitslager fur Juden. Losy żydowskich więźniów podhalańskich obozów pracy - Aryjska strona w Kreis Neumarkt

Polscy mieszkańcy powiatu nowotarskiego wobec Zagłady  /326

Losy podhalańskich konwertytów  /336

Sprawiedliwi z Kreis Neumarkt  /343

Epilog  /356

Tomasz Frydel, POWIAT DĘBIŃSKI  /361

Wprowadzenie  /367

Metodologia - Żakerie galicyjskie - Stosunki polsko-żydowskie przed drugą wojną światową

Druga wojna światowa  /376

Ustanowienie administracji niemieckiej - Volksdeutsche w powiecie mieleckim - Zmiany demograficzne przed akcją "Reinhardt" - Żydzi w powiecie dębickim - Mielec - pierwsze "oczyszczone z Żydów" miasto w GG

Strategie przetrwania przed lipcem 1942 r.  /402

Przetrwanie przez pracę - Strategia przetrwania elit żydowskich: kontakty z Niemcami - Ucieczka do Kongresówki: Żydzi mieleccy w Połańcu

Akcja "Reinhardt": akcje likwidacyjne  /409

Ilu Żydów uciekło przed akcjami likwidacyjnymi?

Strategie przetrwania po akcji "Reinhardt"  /416

Wieś - Strach i terror: denuncjacje a strategie przetrwania - Las - Obóz

Wnioski: strategie przetrwania, dane liczbowe a rodzina /512

Dagmara Swałtek-Niewińska, POWIAT BOCHEŃSKI  /523

Powiat bocheński przed wojną  /527

Żydzi w powiecie od wybuchu wojny do czasu wysiedlenia  /532

Wysiedlenia  /540

Wiadomości o nadchodzącym przesiedleniu - Akacja w powiecie bocheńskim - Getto i obóz pracy w Bochni - druga i trzecia akcji

Strategie przetrwania  /558

Próby ratunku podejmowane w czasie akcji - Zagraniczne dokumenty - Ucieczki z terenu powiatu na Słowację i Węgry - Przetrwanie w obozach - Opór - Bojowa Organizacja Żydowskiej Młodzieży Chalucowej - Ukrywanie na terenie powiatu - Na aryjskich papierach

Polskie oddziały konspiracyjne wobec ukrywających się Żydów  /627

Sytuacja powojenna  /632

Zakończenie  /636

Aneks  /637

BIBLIOGRAFIA  /645

INDEKSY

Indeks osobowy  /725

Indeks geograficzny  /795

Wykaz skrótów  /819

Noty o autorach  /827