Czy Europa narodziła się w średniowieczu?

Autor: Jacques Le Goff

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 479

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

„Europa się tworzy”, napisał Jacques Le Goff (1924–2014), światowej sławy francuski mediewista, autor takich fundamentalnych dzieł, jak "Kultura średniowiecznej Europy" (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2022), "Narodziny czyśćca" (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2021) czy "Intelektualiści w średniowieczu" (Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2023). Napisał te słowa w 2003 roku, na krótko przed faktycznym „utworzeniem się” Europy, tj. poszerzeniem Unii Europejskiej o kraje Europy Środkowej. Jednak to „tworzenie się” ma o wiele głębsze korzenie i o tym właśnie, o „narodzinach” traktuje niniejsza książka. Le Goff przez całe swoje życie badacza niestrudzenie zwalczał rozpowszechniony pogląd o „ciemnym” średniowieczu. Znajdował w nim twórczego, mimo ówczesnych ograniczeń, ducha we wszystkich dziedzinach, „renesans” avant la lettre, który w znacznej mierze ukształtował późniejsze epoki. Uważał, że „z całego dziedzictwa współtworzącego dzisiejszą i przyszłą Europę dziedzictwo średniowiecza jest najważniejsze”. To w średniowieczu powstała pierwsza „europejska unia” Karolingów przełamująca wcześniejszą jedność kultury śródziemnomorskiej, to wtedy zaczęły się krystalizować dzisiejsze narody i państwa, a zarazem podziały na Zachód i Wschód, Północ i Południe. Wtedy też narodził się uniwersytet, formacja, która do dziś pozostaje rdzeniem europejskiej kultury. A mimo doniosłości religii w ówczesnym społeczeństwie Europa, twierdził Le Goff, „narodziła się przed chrystianizacją i trwa po odwrocie chrześcijaństwa”.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Podziękowania  /11

Przedmowa  /13

Wprowadzenie  /15

Preludia: przed średniowieczem  /25

Geografia - 26. Dziedzictwo starożytna - 28. Scenariusz średniowiecznej genezy Europy - 37.

Rozdział I. Poczęcie Europy. IV-VIII   /41

Chrystianizacja, święty Augustyn - 41. Założyciele kultury średniowiecznej - 44. Grzegorz Wielki - 47. Najazdy i akulturacja - 50. Rządy biskupów i mnichów - 55. Nowi bohaterowie, święci - 59. Nowa miara czasu - 57. Przemodelowanie przestrzeni - 60. Dwa wrogie bieguny: Bizancjum i Islam. Wybór obrazów - 61. Ruralizacja Europy - 64. Królestwa i prawo barbarzyńców - 65.

Rozdział II. Europa poroniona: świat karoliński. VIII-X wiek  /67

Wzrost znaczenia Karolingów - 68. Karol Wielki, pierwszy Europejczyk? - 70. Przymierze Franków z papiestwem. Karol Wielki cesarzem - 72. Europejskie dziedzictwo Karola Wielkiego - 75. Europa wojowników... - 77. ...i wieśniaków - 78. Kultura karolińska warstwą europejską - 80. Francja, Niemcy, Włochy: serce Europy? - 85.

Rozdział III. Europa wymarzona i Europa potencjalna roku tysięcznego   /87

Ottońska Europa imperialna - 87. "Nowa Europa" roku tysięcznego - 89. "Nowi przybysze": Skandynawowie, Węgrzy, Słowianie - 92. Europejski "ruch pokojowy" - 98. Nowe sanktuarium europejskie w Hiszpanii: Santiago se Compostella - 100. Afirmacja Europy - 102.

Rozdział IV. Europa feudalna. XI-XII wiek  /105

Postęp agrarny - 105. Ukomórkowienie - 108. Wieś i cmentarz - 109. Parafia - 111. Warstwa najwyższa: szlachta - 111. Rycerskość i dworność - 113. Ewolucja małżeństwa - 118. Miłość dworna - 119. Abelard i Heloiza: intelektualiści i nowocześni kochankowie - 122. Pocałunek w usta - 123. Zakony rycerskie: wojowniczość - 124. Reforma gregoriańska: oddzielenie duchownych i świeckich - 125. Walka cnót i występków. Diabeł w akcji - 127. Kultura ludowa - 128. Monety i dokumenty - 131. Pielgrzymki - 133. Rozdrobnienie feudalne i centralistyczna monarchia - 139. Prestiż i słabość cesarza - 141. Średniowieczny król - 142. Monarchie feudalne - 146. Renesans europejski XII wieku - 154. Rozkwit kultu maryjnego - 155. Doloryzacja kultu Chrystusa - 160. Człowiek na obraz Boga. Chrześcijański humanizm - 162. Narodziny Europy prześladowań - 165. Heretycy - 166. Prześladowania Żydów - 173. Sodomia - 179. Dwuznaczność trądu - 180. Diabeł spuszczony z łańcucha - 182. Peryferie feudalnej Europy - 183. Europa na krucjacie - 187. Krucjata, pierwszy przejaw europejskiej kolonizacji? - 196.

Rozdział V. "Piękna" Europa miast i uniwersytetów. XIII wiek  /197

Sukcesy Europy w XIII w. -197.

I. Sukces miast: Europa mieszczan   /199

Charakter europejskich miast - 208. Hierarchia miejskich zawodów - 214. Miasto europejskie, Jerozolima czy Babilon? - 216. Miasto i demokracja? - 216. Definicja miasta i mieszczanina w średniowiecznej Europie - 218.

II. Sukces handlu: Europa kupców   /222

Problem pieniądza - 226. Europa kupców - 227. Rehabilitacja pieniądza - 226. Europa kupców - 227. Włosi i hanzeaci - 233.

III. Sukces szkół i uniwersytetów  /239

Europa miłosierdzia - 281. Zakony tercjarskie: między duchownymi a świeckimi - 282. Europa gotycka - 283. Europa dworna - 287. Niejednoznaczna nobilitacja pracy - 289. Europa, Mongołowie i Wschód - 292. Wartości zastępują z nieba na ziemię - 295.

Rozdział VI. Jesień średniowiecza czy wiosna nowożytnych czasów?   /303

Głód i wojna - 304. Czarna śmierć - 312. Śmierć, zwłoki, taniec śmierci - 316. Europa przemocy - 319. Zerwanie jedności Kościoła: Wielka Schizma - 331. Nowi heretycy: uczniowie Wycliffe'a i Husa - 335. Devotio moderna - 339. Narodziny uczuć narodowych - 341. Proroctwa polityczne - 345. Drukarstwo - 346. Gospodarka-świat - 348. Europa, która się otwiera i rozkwita - 349. Florencja, kwiat Europy? - 352. Dwa otwarte umysły: Mikołaj z Kuzy... - 354. ...i Paweł Włodkowic - 356. Zanik cesarstwa? - 357. Uproszczenie mapy Europy - 360. Zagrożenie tureckie - 362. Europejski projekt Jerzego z Podiebradów - 364. Europejczyk Commynes - 368. Europa spotyka świat zewnętrzny - 369. W stronę Atlantyku i Afryki - 371. Postęp i archaizm statków i nawigacji - 374.

Podsumowanie  /379

Chronologia  /393

Wydarzenia w Europie - 393. Wydarzenia poza Europą - 406.

Wybrana bibliografia przedmiotu  /413