Czerwone sztandary Osmanów. Wojna roku 1683 opisana na nowo

Autor: Wojciech Marchlewski

Rok wydania: 2016

Liczba stron: 567

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 23,0 cm

 

Czy można na nowo opisywać wydarzenie z historii Europy, o którym - jak sądziliśmy do tej pory - wiemy już wszystko? Można, jeśli tylko ukaże się je z perspektywy dotychczas przy tej okazji tak pomijanej. Taki oryginalny punkt widzenia przynosi nowa pozycja z serii "Silva Rerum" napisana przez Andrzeja Witkowicza. W książce autor przygląda się kampanii wiedeńskiej z 1683 roku z perspektywy armii tureckiej i pokazuje w jaki sposób przygotowała się ona do wielskiej wojny z Europą. Praca przynosi nie tylko nowatorskie rozpoznanie dotyczące Porty Otomańskiej opisane w oparciu o bogatą bazę źródłową, lecz także zmienia nasze postrzeganie oblężenia Wiednia. Skrupulatnie rekonstruowane przez badacza decyzje wezyra Kara Mustafy zaprezentowane na tle poprzednich kampanii wojennych udowadniają, że armia turecka była do bitwy wiedeńskiej doskonale przygotowana, a zwycięstwo Jana III Sobieskiego trzeba uznać za tym bardziej doniosłe.

Spis treści:

Wstęp  /15

CZĘŚĆ I. Wielka mozaika: Imperium i armia Osmanów w drugiej połowie XVII wieku 

Rozdział I. Czym było Imperium Osmańskiej  /29

1. Poglądy na temat imperium  /31

2. Władza i administracja  /37

3. Potencjał obronno-ekonomiczny  /40

3.1. Demografia  /40

3.2. Problemy narodowościowe i religijne  /43

3.3. Wybrane zagadnienia gospodarczo-społeczne  /46

3.4. Pieniądz i finanse  /51

Rozdział II. Armia osmańska: zagadnienia ogólne  /55

1. Rola wojny i armii  /57

1.1. Armia a legitymizacja władzy  /58

2. Dotychczasowe modele organizacji osmańskich sił zbrojnych  /59

3. Organizacja osmańskich sił zbrojnych w drugiej połowie XVII wieku  /60

3.1. Propozycja terminologii  /62

Rozdział III. Wojska kapy kułu  /65

1. Korpus janczarski  /67

1.1. Liczebność  /67

1.2. Organizacja  /68

1.3. Zmiany w rekrutacji i społeczne miejsce korpusu  /70

1.4. Wartość bojowa  /71

1.5. Taktyka  /71

2. Wojska techniczne  /72

2.1. Organizacja  i liczebność  /72

2.2. Sprawność artylerii  /73

2.3. Wojska inżynieryjne  /75

3. Kawaleria wojska kapy kułu  /76

4. Inne formacje centralne  /78

5. Wojska kapy kułu: podsumowanie  /79

6. System obronny granic około roku 1680  /79

6.1. Garnizony janczarskie w głównych ośrodkach imperium (poza Stambułem)  /80

6.2. Inne formacje w składzie wojsk garnizonowych  /82

6.3. Ogólna liczebność wojsk garnizonowych  /82

6.4. Punkty obronne  /83

7. Marynarka wojenna  /84

Rozdział IV. Wojska prowincjonalne  /89

1. Formacje timariockie: wielkość etatowa  /91

2. Formacje timariockie: wielkość faktyczna i wartość bojowa  /94

3. Wojska jerli kułu - serhad kułu i oddziały nadworne  /99

3.1. Wojska lokalne  /99

3.2. Liczebność wojsk jerli  /101

3.3. Wojska nadworne  /102

4. Inne rodzaje wojsk prowincjonalnych  /106

4.1. Liczebność formacji milicyjnych  /108

5. Podsumowanie  /109

Rozdział V. Zabezpieczenie działań wojennych i uzbrojenie armii  /113

1. Logistyka  /115

1.1. Organizacja życia obozowego  /116

1.2. Środki transportu  /118

1.3. Wielkość taborów  /119

2. Produkcja na potrzeby wojska  /121

3. Uzbrojenie i wyposażenie  /123

3.1. Kawaleria  /123

3.2. Piechota  /124

4. Szabla i inne rodzaje broni białej  /125

5. Broń palna  /128

5.1. Broń ręczna  /129

5.2. Artyleria   /129

Rozdział VI. Wojska lenników imperium  /131

1. Chanat krymski: liczebność wojsk  /133

1.1. Demografia a liczebność wojsk tatarskich  /134

1.2. Zaciężne formacje w armii chana  /135

2. Chanat Krymski: strategia i taktyka  /136

2.1. Polityka a strategia  /136

2.2. Liczebność ordy podczas wypraw tatarskich  /138

2.3. Dowodzenie i organizacja wypraw tatarskich   /138

2.4. Taktyka  /139

2.5. Konie i ludzie  /140

2.6. Uzbrojenie  /141

3. Inni lennicy imperium  /142

3.1. Mołdawia, Wołoszczyzna, Siedmiogród  /142

3.2. "Środkowe Węgry", Dubrownik, Dagestan  /144

3.3. Kwestia kozacka  /144

4. Ejalety afrykańskie  /145

Rozdział VII. Armia osmańska około roku 1683: podsumowanie  /147

1. Armia osmańska z czasów pierwszej i drugiej wyprawy wiedeńskiej  /149

1.1. Armia Sulejmana Wspaniałego  /149

1.2. Armia czasów Mehmeda IV: liczebność  /150

1.3. Armia czasów Mehmeda IV: wartość bojowa  /152

2. Morale  /154

2.1. Ceremoniał  /154

2.2. Święta wojna?  /155

2.3. Lafa /157

2.4. Doświadczenia wojenne  /159

2.5. Podsumowanie  /159

3. Strategia  i taktyka  /160

3.1. Kwestia przewagi liczebnej  /160

3.2. Organizacja wypraw wojennych  /161

3.3. Strategia - czynnik odległości  /162

3.4. Taktyka w walnych bitwach  /165

3.5. Taktyka stosowana w trakcie oblężeń  /166

3.6. Wojska lenników w systemie strategii i taktyki  /167

3.7. Dowództwo  /167

4. Dwie koncepcje organizacji sił zbrojnych  /170

5. Armia i państwo  /172

Rozdział VIII. Charakterystyka sił zbrojnych sąsiadów Imperium Osmańskiego  /177

1. Austria  /179

2. Rzeczypospolita Obojga Narodów  /181

3. Wenecja  /184

4. Państwo moskiewskie  /186

5. Muzułmańscy sąsiedzi imperium  /188

5.1. Persja (Adziam)  /188

5.2. Maroko  /190

CZĘŚĆ II. Słowem, tak olbrzymiej wyprawy nie było chyba od czasów Adama 

Rozdział IX. Kara Mustafa i kwestia wojny z Austrią  /195

1. Kara Mustafa: polityk  /195

2. Kara Mustafa: żołnierz  /200

2.1. Pierwsze doświadczenia wojskowe Kara Mustafy  /200

2.2. Kampania czehryńska  /201

2.3. Umiejętności i słabości seraskiera  /208

3. Teatr działań wojennych i doświadczenia poprzednich wojen z Austrią  /210

3.1. Wojny z Austrią w XVI wieku  /210

3.2. Ponad pół wieku pokoju  /211

3.3. Kampania lat 1663-164  /212

3.4. Wyprawy lat 1681-1682  /213

3.5. Teatr działań wojennych  /214

4. Decyzja o wojnie  /217

5. Zdobyć Wiedeń...I co dalej?  /221

6. Początek wyprawy  /224

6.1. Pierwsze zwycięstwo Austriaków  /224

6.2. Marsz z Adrianopola do Belgradu  /225

Rozdział X. Koncentracja armii inwazyjnej  /227

1. Marsz armii inwazyjnej z Belgradu do granicy  /229

1.1. Koncentracja w Belgradzie  /210

1.2. Marsz ku granicy  /232

2. Liczebność armii Kara Mustafy  /234

2.1. Koncentracja pod Jawarynem  /234

3. Spisy wojsk osmańskich z czasów yprawy 1683 r.  /237

4. Wojska kapu kułu  /239

4.1. Piechota i artyleria  /239

4.2. Kawaleria  /239

5. Ejalety europejskie  /240

5.1. Rumelia i Sylistria-Oczaków  /240

5.2. Ejalety węgierskie i Bośnia  /241

6. Pozostałe prowincje  /241

6.1. Anatolia  /241

6.2. Inne ejalety azjatyckie, Egipt i Dżezair- i Bahr- i Sefid  /242

7. Wojska prowincjonalne: podsumowanie  /243

7.1. Prowincjonalna jazda sipahijska  /243

7.2. Wojska jerli  /244

7.3. Wojska nadworne i inne formacje  /245

7.4. Piechota w wojskach prowincjonalnych  /245

8. Siły lenników  /247

9. Tabory  /248

10. Armia inwazyjna: podsumowanie  /248

10.1. Proporcje głównych rodzajów broni  /248

10.2. Koszt wyprawy  /248

10.3. Wartość wojsk inwazyjnych   /249

10.4. Sylwetki kilku dowódców  /250

10.5. Najpotężniejsza armia polowa w historii imperium?  /253

11. Porównania  /255

Rozdział XI. Pierwszy etap kampanii  /259

1. Ofensywa księcia Karola Lotaryńskiego  /261

2. Inwazja: od przekroczenia granicy do osiągnięcia Wiednia  /264

2.1. Od Stołecznego Białogrodu do twierdzy Jawaryn  /264

2.2. Walki nad Rabą i ich następstwa  /265

2.3. Postój nad Rabą  /267

2.4. Marsz spod Jawaryna w stronę Wiednia  /267

3. Twierdza wiedeńska i jej obrońcy  /270

4. Początek oblężenia: rozstawienie wojsk  /274

4.1. Siły osmańskie pod Wiedniem  /274

4.2. Początek oblężenia  /275

4.3. Początkowy szyk armii oblężniczej pod Wiedniem  /276

5. Zdobycie wyspy Tabor: całkowite okrążenie Wiednia  /278

Rozdział XII. Działania wojenne od połowy lipca do połowy sierpnia  /281

1. Rozwój prac oblężniczych pod Wiedniem w pierwszym miesiącu oblężenia (14 lipca - 12 sierpnia)  /283

1.1. Ocena pierwszego miesiąca oblężenia  /289

2. Artyleria w oblężeniu Wiednia  /293

2.1. Rozrost artylerii podczas oblężenia  /295

2.2. Podsumowanie  /295

3. Działania na lewym brzegu Dunaju: korpus Kor Husejna  /297

3.1. Siły osmańsko-węgierskie na lewym brzegu Dunaju  /297

3.2. Bitwa pod Preszburgiem i jej następstwa  /298

4. Działania wydzielonych oddziałów na prawym brzegu Dunaju  /301

Rozdział XIII. Działania wojenne od połowy sierpnia do początków września  /305

1. Klęska na lewym brzegu Dunaju  /307

1.1. Bitwa pod Bisambergiem  /308

1.2. Następstwa klęski  /310

2. Rozwój prac oblężniczych pod Wiedniem w drugim miesiącu oblężenia (13 sierpnia - 12 września)   /311

2.1. Zmiany w szyku wojsk oblegających Wiedeń  /311

2.2. Wznowienie ataków  /312

2.3. Punkt krytyczny: 40 dni oblężenia  /314

2.4 Ostatnie walki  /317

3. Oblężenie: straty i uzupełnienia  /322

4. Podsumowanie oblężenia  /323

4.1. Porównanie trzech oblężeń  /324

5. Okrucieństwa wojenne  /326

CZĘŚĆ III. Klęska

Rozdział XIV. Przeciwnicy armii osmańskiej w przededniu bitwy wiedeńskiej  /333

1. Wojska odsieczowe  /335

1.1. Organizacja odsieczy dla Wiednia  /335

1.2. Koncentracja po Tulln  /337

1.3. Zastrzeżenia co do liczebności wojsk odsieczy  /338

1.4. Wartość armii odsieczowej  /340

2. Szyk i plan działania wojsk nieprzyjacielskich  /342

2.1. Zgrupowanie wojsk austriacko-niemieckich  /342

2.2. Problem dowództwa w armii odsieczowej  /346

Rozdział XV. Osmańskie przygotowania do odparcia odsieczy  /349

1. Stan armii osmańskiej pod koniec oblężenia  /351

1.1. Korpus posiłkowy Ibrahima paszy  /351

1.2. Wielkość armii w przededniu bitwy  /352

2. Wstępne przygotowania do bitwy  /353

2.1. Kara Mustafa wobec groźby odsieczy  /353

2.2. Pierwsze przygotowania do odparcia wojsk odsieczowych  /355

2.3. Organizacja kolejnych działań przeciw odsieczy  /356

3. Szanse na zwycięstwo?  /358

3.1. Stan armii osmańskiej  /358

4. Plan bitwy  /360

4.1. Kronikarze tureccy o planach bitwy  /360

4.2. Ustawienie wojsk a prawdopodobny plan bitwy  /361

4.3. Słabości ewentualnego planu Kara Mustafy  /364

4.4. Czy możliwy był inny plan bitwy?  /364

Rozdział XVI. Liczebność i szyk armii osmańskiej przed batalią 12 września  /367

1. Wojska wystawione przeciwko odsieczy - informacje ogólne  /369

2. Prawe skrzydło  /370

3. Problem wysuniętej reduty "szańca tureckiego" i grupy Kara Mehmeda  /372

4. Centrum  /373

5. Lewe skrzydło  /374

6. Grupa chana Murada Gereja  /376

7. Formacje niebiorące udziału w bitwie  /376

7.1. Kwestia ewentualnego przesunięcia sił korpusu oblężniczego  /378

8. Krytyka dotychczasowych opracowań  /379

Rozdział XVII. Walna bitwa 12 września  /381

1. Bitwa bez jednolitego frontu (godz. 5.00-16.00)  /384

1.1. Działania na prawym skrzydle  /384

1.2. Działania w centrum  /388

1.3. Działania na lewym skrzydle  /389

1.4. Walki o Potzleinsdorf  /391

2. Zmiany na froncie bitwy  /394

2.1. Faktyczny kształt frontu  /396

2.2. Mit o przesuwaniu wojsk Ibrahima paszy  /398

3. Końcowa faza bitwy (godz. 16.00-19.00)  /399

3.1. Walki w centrum i na lewym skrzydle  /399

3.2. Natarcie nieprzyjaciela na prawym skrzydle osmańskich  /401

3.3. Natarcie nieprzyjaciela w centrum i na lewym skrzydle osmańskim  /404

3.4. Zgrupowanie Kara Mustafy w końcowej fazie bitwy  /406

3.5. Walki w obozie  /409

3.6 Ucieczka czy odwrót?  /411

4. Straty  /412

4.1. Straty ludzkie po obu stronach  /412

4.2. Utracony obóz  /414

5. Miejsce bitwy wiedeńskiej w dziejach wojen  /416

Rozdział XVIII. Próba ustabilizowania sytuacji na pograniczu jesienią 1683 r.  /419

1. Odwrót do Budzina  /421

1.1. Koncentracja pod Jawarynem  /421

1.2. Represje po bitwie wiedeńskiej  /422

1.3. Marsz do Budzina  /423

2. Przed bitwami pod Parkanami: skład i liczebność korpusu Kara Mehmeda  /424

3. Pierwsza bitwa pod Parkanami  /431

3.1. Liczebność i skład obu wojsk 7 paźdzernika  /426

3.2. Bitwa  /427

4. Druga bitwa pod Parkanami  /431

4.1. Siły i zamiary nieprzyjaciela  /431

4.2. Kwestia wzmocnienia sił Mara Mehmeda  /433

4.3. Osmański plan itwy  /433

4.4. I faza bitwy  /437

4.5. II faza bitwy  /439

4.6. Straty  /441

4.7. Po bitwie  /443

5. Ostatnie walki i przegrupowania  /444

5.1. Plany obrony pogranicza  /444

5.2. Obrona Ostrzyomia  /445

5.3. Stracone szanse nieprzyjaciela  /447

5.4. Zamknięcie działań wojennych w 1683 r.  /448

5.5. Ostatnia klęska Kara Mustafy  /450

Rozdział XIX. Bilans kampanii roku 1683  /453

1. Ekonomia sił  /456

1.1. Seraskier i podwładni  /458

1.2. Czynnik czasu  /459

1.3. Niewłaściwa ocena możliwości własnych i przeciwnika  /459

1.4. Klęska wynikiem struktury państwa i armii osmańskiej?  /460

1.5. Straty bezpowrotne wojsk tureckich w trakcie kampanii /462

1.6. Straty nieprzyjaciela  /463

2. Podsumowanie  /463

3. Historia alternatywna  /464

ZAKOŃCZENIE. Ku zmianom w wojskowości osmańskiej  /469

1. Wojna z Ligą Świętą  /471

2. Przemiany w liczebności wojsk zaciężnych i innych formacji w latach 1684-1699  /473

3. Zmiany w strukturze i wartości bojowej armii i schyłku XVII wieku  /476

4. Austriacki przeciwnik w wielkiej wojnie tureckiej  /479

5. Imperium w pierwszej połowie XVIII wieku  /482

6. Sto lat po wyprawie wiedeńskiej: upadek armii osmańskiej  /486

Załączniki  /489

• Załącznik 1  /491
• Załącznik 2  /494
• Załącznik 3  /499
• Załącznik 4  /500
• Załącznik 5  /502

Przypisy  /503

Bibliografia  /525

Mapy  /542

Indeks osób  /547

Indeks nazw geograficznych  /555

Abstract  /565