Czciciele Herkulesa w Rzymie. Studium epigraficzno-antoponomastyczne (I-IV w.n.e.)

Autor: Przemysław Wojciechowski

Rok wydania: 2005

Ilość stron: 318

Oprawa: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

Książka posiada nieznaczne przykurzenia

Przedmiotem niniejszego studium jest niewielki wycinek "produkcji epigraficznej" z okresu cesarstwa, a mianowicie rzymskie tituli sacri poświęcone Herkulesowi. Analiza struktury społecznej wystawców tych inskrypcji pozwoli zweryfikować niektóre z tradycyjnych opinii na temat społecznego zaplecza tego kultu, a w każdym razie podjąć naukową - odwołującą się do materiału źródłowego, nie zaś do intuicji - dyskusję nad tym problemem. Poza aspektem kwantytatywnym (udział poszczególnych grup społecznych w badanym fenomenie), ważne jest poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o motywy kierujące fundatorem przy wyborze "adresata" dedykacji i sposobu jej realizacji (typ zabytku, jego lokalizacja itp.). W wielu przypadkach istotny wpływ na podejmowane decyzje miał społeczno-propagandowy aspekt fundacji (pomnik epigraficzny jako element samookreślenia społecznego jednostki).
O tym, że za przedmiot badań wybrałem wystawców inskrypcji dedykowanych Herkulesowi, zdecydowało kilka czynników. Po pierwsze, duża popularność tego bóstwa, a co za tym idzie relatywnie bogaty materiał źródłowy. Po drugie, uniwersalny charakter kultu, co otwiera drogę do badań porównawczych, zarówno w odniesieniu do innych "wielkich bogów" imperium, jak i w ujęciu geograficznym. Po trzecie, przypisywany temu kultowi przez nowożytną historiografię silny ładunek ideologiczny (Herkules interpretowany jest z jednej strony jako opiekun domu cesarskiego, z drugiej zaś jako patron "warstw niższych").

Spis treści:

Wstęp /9

Wprowadzenie. Herkules w rzymskiej epigrafice sakralnej okresu cesarstwa ((I-IV w.) /22

1. Chronologia, typologia i lokalizacja rzymskich inskrypcji poświęconych Herkulesowi /22

1.1. Chronologia /22

1.2. Typologia /26

1.3. Miejsce wystawienia dedykacji  /28

2. Przydomki kultowe i charakter kultu Herkulesa w cesarskim Rzymie /33

2.1. Przydomki kultowe /33

2.2. Formularz napisów herkulańskich /49

2.3. Herkules i Silvanus /50

2.4. Kobiety i kult Herkulesa /51

Rozdział I. Status prawny /53

1. Certi  /54

1.1. Status prawny: antroponimia rzymska /54

1.1.1. Ingenui i liberti /54

1.1.1a. Filiacja /56

1.1.1b.Libertynacja /57

1.1.2. Antroponimia niewolnicza /59

1.2. Funkcja jako wskazówka statusu prawnego /61

1.2.1. Magistratury /61

1.2.2. Funkcje wojskowe /61

1.2.2a. Civitas Romana /62

1.2.2b. Ingenuitas /63

1.2.3. Funkcje niewolnicze /67

2. Incerti /70

2.1. Cognomina graeca /71

2.2. Inne elementy wskazujące na pochodzenie niewolnicze /74

2.3. Liberti incerti /76

2.4. Nomina simplicia /83

3. Status prawny: podsumowanie /88

Rozdział II. Kryterium funkcjonalne /92

1. Magistraci /93

2. Armia /96

2.1. Pretorianie /97

2.2. Equites singulares /98

2.2.1. Equites singulares: dedykacje indywidualne /99

2.2.2. Equites singulares: dedykacje kolektywne /104

2.3. Cohortes vigilum /106

3. Familia Caesaris /108

3.1. Procuratores /108

3.2. Tabulari /112

3.3. Optio et exactor auri aeris oraz familia monetalis /113

3.4. Administracja cesarskich składów (horrea ) /116

3.5. Vilici /118

3.6. Funkcje "dworskie" /121

4. Apparitores /123

5. Magistri vici /124

6. Funkcjonariusze kolegiów /127

6.1. Quinquennales /128

6.2. Curatores /131

7. Collegiati /133

8. Zarządcy, administratorzy /135

8.1. Vilici /135

8.2. Actores /137

8.3. Dispensatores /138

9. Redemptor, fenarius, mulio /140

9.1. Redemptor (przedsębiorca budowlany) /140

9.2. Fenarius (sprzedawca siana) /143

9.3. Mulio (mulnik) /143

10. Incerti /145

Rozdział III. Stratyfikacja społeczna /150

1. Elita imperialne /156

1.1. Warstwa kierownicza imperium ("imperiale Fuhrungsschicht") /157

1.2. Pozostali członkowie elity imperialnej /158

2. Warstwy średnie (plebs media?) /159

2.1. Armia  /162

2.1.1. Pretorianie /162

2.1.2. Equites singulares Augusti /165

2.1.3. Vigiles /166

2.2. Familia Caesaris /167

2.3. Apparitores /168

2.4. Magistri vici /170

2.5. Funkcjonariusze kolegiów /170

2.6. Zamożni wyzwoleńcy /171

2.7. Collegiati /172

3. Warstwy niższe (plebs humilis?) /174

3.1. Niewolniczy "bussiness managers" /174

3.2. Sprzedawca siana i mulnik /177

Rozdział IV. Rzym - Italia - prowincje /180

1. Baza źródłowa: rozprzestrzenienie materiału epigraficznego w Italii i zachodniej części imperium /180

1.1. Italia /181

1.2. Prowincje /184

2. Fundatorzy: status prawny /186

3. Fundatorzy: kryterium funkcjonalne /187

3.1. Funkcje senatorskie /187

3.2. Funkcje ekwickie /19

3.3. Urzędnicy i kapłani municypalni, decuriones oraz seviri Augustales /192

3.3.1. Italia /192

3.3.2. Prowincje /194

3.4. Armia /196

3.4.1. Italia /196

3.4.2. Prowincje /198

3.5. Familia Caesaris /201

3.6. Collegiati /202

3.7. "Business manager" /203

3.8. Scalptor statuarius, aurarius, medicus /205

3.9. Incerti /206

4. Fundatorzy: struktura społeczna /206

4.1. Warstwy wyższe /207

4.1.1. Elita imperialna /207

4.1.2. Elity lokalne/208

4.2. Warstwy średnie /211

4.3. Warstwy niższe /212

Zakończenie /214

Appendix prosopographica /222

Appendix epigraphica  /257

Wykaz skrótów /281

Bibliografia /285

Indices /303

The Worshippers of Hercules in Rome. An Epigraphic and Anthroponomastic Study (1st-3rd centuries A.D.) Summary /313