Czas wielkich zadań Dagoberta Freya i Asmusa barona von Troschke (wrzesień 1939 - paździrenik 1942)

Autor: Tadeusz Zadrożny

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 246

Okładka: zintegrowana

Format: 17,00 x 24,00 cm

Książka opowiada o wojennych losach zbiorów dokumentacji Centralnego Biura Inwentaryzacji Zabytków Sztuki w Polsce, obserwowanych z punktu widzenia dalekosiężnych projektów, wielkich nadziei i zdeterminowanych działań obu postaci tytułowych – Dagoberta Freya i Asmusa barona von Troschke. Pierwszy z wymienionych był cenionym historykiem sztuki, profesorem Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu, który specjalizował się w badaniach niemieckiego dziedzictwa kulturalnego na Wschodzie. Jesienią 1939 roku, po zwycięskiej wrześniowej kampanii Wehrmachtu, jako pełnomocnik berlińskiego Reichserziehungsministerium starał się przejąć kontrolę nad polską dokumentacją inwentaryzacyjną – której wartość znał i cenił – by na jej bazie zbudować swoiste centrum naukowo-badawcze wspierające niemieckie roszczenia kulturowe. Drugi z nich, młody historyk sztuki z tytułem doktora, niski rangą esesman, który zrazu starał się uwolnić od krwawych obowiązków w Regimencie Kawalerii SS, a później od służby wartowniczej w KL Auschwitz, w lutym 1941 roku został przez Adolfa Watzkego, prezydenta Głównego Wydziału Wiedzy i Nauki Generalnego Gubernatorstwa, powołany na stanowisko referenta do spraw ochrony i konserwacji zabytków oraz szefa Denkmalamtu. Wraz z urzędem objął we władanie skrzynie z zasobami wspomnianej dokumentacji polskiego biura inwentaryzacji zabytków i dostrzegł w tym szansę na zbudowanie mocnej pozycji, jaką miał osiągnąć dzięki adaptacji owych gotowych materiałów na potrzeby ewentualnego podręcznika zabytków sztuki Generalnego Gubernatorstwa. O tym, co z tych zamierzeń wyszło, i jak ich nadzieje się rozwiewały, można przeczytać w tej książce, która powstała dzięki analizie licznie zgromadzonych i wzajemnie konfrontowanych dokumentów.

Spis treści:

Wstęp  /7

Dokumentacja Centralnego Biura Inwentaryzacji Zabytków Sztuki w powojennych zeznaniach świadków i literaturze wspomnieniowej   /9

Wojenne dzieje archiwum CBI jako przedmiot badań   /16

Cel pracy i metoda  /20

Uwagi redakcyjne  /22

Podziękowania  /24

Rozdział 1. W cieniu działań na rzecz ochrony zabytków. Niespełnione nadzieje Dagoberta Freya  /27

Pro gloria et patria  /29

Wielkość niedoceniona  /36

Rozdział 2. W magazynie. Perła chwilowo od świata ukryta  /49

System ochrony zabytków wedle Freya  /51

Radca dworu Adolf Watzke przejmuje ster  /58

Rozdział 3. Aby powstał Podręcznik zabytków sztuki...Przebiegłe plany Asmusa barona von Troschke  /61

SS-Sturmmann i referent von Troschke  /63

Zbiory Denkmalamatu obiektem pragnień, ocen przydatności i trosk   /82

Plany etatów i budżet na rok rozliczeniowy 1942/1943   /108

Inwentarze klisz w niemieckim wydaniu  /116

Warunki pracy i wyposażenie Denkmalamtu  /136

Drogi Asmusa ku emancypacji. Atuty i obciążenia  /143

Gdy wojsko referenta w szeregi wzywa  /172

Zakończenie. Polska inwentaryzacyjna dokumentacja w świetle potrzeb Denkmalamtu i nauki w Rzeszy   /181

W ten dzień chwalebny   /183

Wielkie zadania, wielkie plany, wielkie nadzieje  /189

Post scriptum. Gdy nadchodził zmierzch  /201

Bibliografia   /209

Źródła archiwalne  /210

Źródła drukowane i literatura   /214

Źródła w opracowaniu, przygotowane do druku  /224

Spis ilustracji  /225

Abstract  /231

Indeks  /239