Czary w nowożytnej Polsce w latach 1500-1800

Autor: Wanda Wyporska

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 330

Okładka: miękka z obwolutą

Format: 16,00 cm x 23,00 cm

Czary w nowożytnej Polsce w latach 1500–1800 to pierwsze kompleksowe studium o polskiej demonologii stworzone na podstawie zapisów z procesów o czary w Wielkopolsce. Szczegółowe badania autorki ukazują wiele typów wiedźm – od zwiastunki zła do podziwianej gospodyni domowej, której obecność w gronie czarownic obala mit, jakoby wszystkie wiedźmy nienawidzono. Przeprowadzone analizy pokazują, że ówcześnie żyjący mieli świadomość mechanizmów stojących za prześladowaniami oraz niejednokrotnie przejawiali krytyczną postawę wobec nadużyć szerzących się na salach sądowych. Ta nowa, przełomowa praca przedstawia rozmaite powody uprawiania czarów, wyjaśnia, dlaczego ludzie wzajemnie oskarżali się o takie praktyki oraz przyznawali do stosowania magii. Książka ukazuje historie, które wykraczają poza zapisy z procesów sądowych, ujawnia motywy kryjące się za nadużyciami i walką o władzę oraz pokazuje relacje między mężczyznami i kobietami w okresie wczesnej nowożytności.

Spis treści:

Podziękowania /9

Prolog  /11

Rozdział I. Kontekst czarostwa - historie a historiografie  /19

Zwięzła ogólna prezentacja Polski u zarania ery nowożytnej  /19 - Wielkopolska u zarania ery nowożytnej /29 - Historiografie czarostwa  /32 - Historiografie polskiego czarostwa  /34 - Wpływ Bohdana Baranowskiego  /39 - Pokłosie głównej publikacji Baranowskiego /41 - Kwerenda archiwalna /49 - Źródła literackie /53

Rozdział 2. Świat czarownic - wyznania i konflikty   /67

Chronologia prześladowania w regionie wielkopolskim   /69 - Przyczynianie szkód, przywracanie zdrowia, podkreślanie harmonii - od znachorki do czarownicy  /72 - Kichanie diabłów, czyli szatan zdobywa proscenium  /76 - Maleficia w ich materializacjach  - krwawiąca historia i proszki o wielkiej mocy  /83 - Wiele przyczyn?  /86

Rozdział 3. Czarostwo a płeć: dobrze znana służba żeńska i ekskluzja mężczyzn  /106

Czarownica jako przedstawicielka swej płci  /108

Rozdział 4. Ramy definicyjne pojęcia "czarownica" - teorie prawne a realia  /134

Prawne określenia czarownicy /134 - Czarostwo w prawodawstwie kościelnym  /137 - Struktura sądów w Rzeczpospolitej   /143 - Ustrój prawny w Wielkopolsce /145 - Składy sędziowskie  /147 - Teorie wymiaru sprawiedliwości /149 - Procedowanie sądów grodzkich (założenia teoretyczne)  /153 - Realia procesów o czary  /154 - Realia alternatywne: Ja Pan, Ja Prawo  /159 - Kres nagonki  /165

Rozdział 5. Nullus Deus sine diabolo - czarownica kościelna  /175

Wprowadzenie do demonologii  /175 - Wpływ pogaństwa dawnych Słowian /179 - Protestanckie zawłaszczanie świętej proweniencji  /184 - Rzymskokatolicki paradygmat czarownicy  /190 - Czarownice i święci, diabły i cuda  /206 - Pobożność lokalna i ludowa  212 - Malleus Maleficarum /216

Rozdział 6. Poza granice demonologii - potępiajmy czarownice  /228

Przemieszczanie rolnictwa, medycyny, alchemii i wróżbiarstwa  /230 - Czarownica w instrumentarium literackim  /238 - Sowizdrzał czy Eulenspiegel. Po drugiej stronie lustra  /241 - Pragmatyzm poetycki. Staropolskie komentarze na temat nagonki  /249

Rozdział 7. Głosu sceptyczne. Koniec pewnej epoki  /267

Krąg poznański  /269 -  Daniela Wisnera Tractatus Brevis de Extramagi Lamii, Venticis, czyli Krótki Traktat o Ekstramagach, Czarownicach, Trucicielach (1639)  /280 - Rzymska instrukcja i polskie troski  /283 - Gdzie Pan Bóg buduje kościół, tam szatan umieszcza kaplicę  /289 - Pławienie czarownic  /292 - Szatan jako postać  /294 - W kontekście tradycji sceptycznej  /299

Rozdział 8. Epilog. Porównania i wnioski  /306

Imiona szatana  /309 - Szatańskie autoprezentacje  /310 - Uleganie szatanowi  /311 - Szczegóły sabatu  /315 - Materialny wymiar czynienia zła   /338 - Wyróżniki polskiej nagonki  /320 - Nitki barwnego kobierca  /325