Chłopskie budownictwo zagrodowe Kujaw w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku

Autor: Jan Święch

Rok wydania: 2012

Liczba stron: 298

Oprawa: twarda

Format: 16,8 cm x 24,0 cm

"Chłopskie budownictwo zagrodowe było fenomenem ukształtowanym przez warunki fizjograficzne, gospodarcze i społeczne, funkcje praktyczne oraz upodobania estetyczne ludności, połączone z twórczą pracą miejscowych cieśli. Te właśnie czynniki znajdowały swój wyraz w kompozycji przestrzennej zagród, stosowanych materiałach i konstrukcjach, formach brył poszczególnych budynków oraz zdobnictwie. Wszystko to tworzyło niepowtarzalny obraz budownictwa, charakterystyczny dla określonego regionu. Dlatego chałupa kujawskiego chłopa nie mogła zaistnieć przykładowo na Podhalu i odwrotnie.

Niniejsza monografia, poświęcona chłopskiemu budownictwu zagrodowemu Kujaw, prezentuje całą złożoność jednego z najtrwalszych elementów kultury wsi, mającego kapitalny udział w tworzeniu krajobrazu kulturowego regionu. Jest to obraz dynamiczny, rejestrujący przeobrażenia budownictwa w okresie stu pięćdziesięciu lat, dodajmy, w regionie o szczególnej specyfice, wynikającej z trwającego ponad sto lat podziału pomiędzy państwa zaborcze Rosję i Prusy".

(fragment Wstępu)

Spis treści:

Wstęp   /9

Rozdział I. Warunki kształtowania się budownictwa chłopskiego  /17

1. Fizjografia  /17

2. Rys historyczny  /20

3. Granice zaborów jako czynnik różnicujący budownictwo chłopskie  /25

3.1. Akcje osadnicze  /26

3.2. Reformy uwłaszczeniowe  /28

3.3. Prawo budowlane  /31

4. Struktura agrarna gospodarstw chłopskich  /33

Rozdział II. Formy i układy przestrzenne wsi  /37

1. Osadnictwo na prawie polskim  /37

2. Osadnictwo na prawie niemieckim  /42

3. Osadnictwo olęderskie  /47

4. Osadnictwo leśno-przemysłowe  /51

5. Osadnictwo fryderycjańskie  /52

6. Przemiany form osadniczych w XIX wieku  /54

Rozdział III. Zagroda /59

1. Ogrodzenia, furty i bramy  /65

1.1. Rowy i żywopłoty  /65

1.2. Płot koszowy  /66

1.3. Płot laskowy  /68

1.4. Płot żerdziowy  /69

1.5. Płot soszkowy  /70

1.6. Płot przęsłowy  /70

1.7. Płot sztachetowy  /71

1.8. Furtki i bramy  /72

2. Podstawowe urządzenia zagrody  /74

2.1. Studnie  /74

2.2. Gnojowniki  /74

3. Typy zagród  /77

3.1. Zagrody jednobudynkowe  /78

3.2. Zagrody dwubudynkowe  /83

3.3. Zagrody trzybudynkowe  /86

3.4. Zagrody czterobudynkowe  /90

3.5. Zagrody wielobudynkowe  /94

4. Wysoka zieleń przyzagrodowa  /97

Rozdział IV. Dom mieszkalny  /101

1. Materiały budowlane  /106

2. Konstrukcje i techniki budowlane ścian  /110

2.1. Fundamenty  /110

2.2. Konstrukcje zrębowe ścian  /112

2.3. Konstrukcje sumikowo-łątkowe ścian  /118

2.4. Konstrukcje gliniane ścian  /120

2.5. Konstrukcje ścian z cegły  /124

2.6. Konstrukcje szkieletowe ścian  /125

2.7. Konstrukcje mieszane ścian  /127

2.8. Ocieplanie ścian  /128

2.9. Konstrukcje drzwi i okien  /130

3. Konstrukcje podłóg  /135

4. Konstrukcje stropów  /136

5. Kształty i konstrukcje dachów  /137

5.1. Kształty dachów  /138

5.2. Konstrukcje dachów  /140

5.3. Krycie dachów  /141

6. Urządzenia paleniskowo-dymne  /145

7. Rozplanowanie chałup  /155

7.1. Chałupy jednotraktowe  /156

7.2. Chałupy półtoratraktowe  /162

7.3. Chałupy dwutraktowe  /167

8. Chałupy podcieniowe  /175

8.1. Podcienia szczytowe  /176

8.2. Wystawy podcieniowe /182

9. Zdobnictwo chałup  /185

Rozdział V. Budownictwo gospodarczej i inwentarskie  /193

1. Stodoły  /194

1.1. Materiały budowlane  /195

1.2. Konstrukcje ścian  /196

1.3. Konstrukcje blągów  /200

1.4. Konstrukcje wrót  /202

1.5. Klepiska  /204

1.6. Konstrukcje, kształty i techniki krycia dachów  /205

1.7. Typy stodół  /209

2. Spichlerze  /214

2.1. Materiały i konstrukcje  /215

2.2. Typy spichlerzy  /219

3. Wielofunkcyjne budynki gospodarcze  /224

4. Piwnice  /227

5. Budynki inwentarskie  /230

5.1. Materiały budowlane /230

5.2. Konstrukcje ścian  /231

5.3. Konstrukcje stropów i dachów  /235

5.4. Typy budynków inwentarskich  /237

Rozdział VI. Ochrona budownictwa chłopskiego na Kujawach  /243

Zakończenie  /253

Skróty używane w rozprawie  /257

Słowniczek nazw związanych z chłopskim budownictwem zagrodowym Kujaw  /259

Spis miejscowości, w których prowadzono badania  /267

Bibliografia  /275

Summary  /287

Zusammenfassung  /291

Indeks osobowy  /295