Bojówki dywersyjne na terenie podrzeszowskich placówek AK "Świek" i "Grab" w gminie Świlcza 1943-1947

Autor: Józef Forystek

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 658

Oprawa: miękka

Format: 16,5 cm x 23,5 cm

 

Oparty o dostępne źródła,  opis zdarzeń i osób biorących w udział w wydarzeniach z lat 1943–1947 mających miejsce w gminie Świlcza na Rzeszowszczyźnie.

Głównym celem niniejszej pracy było przywrócenie do społecznej pamięci prawdy o działalności wielu osób zaangażowanych w konspirację w końcowej fazie II wojny światowej, a zwłaszcza po zajęciu Rzeszowszczyzny przez wojska sowieckie. 

Publikacja dotyczy głównie losów żołnierzy tzw. bojówek dywersyjnych, którzy za okupacji niemieckiej przeprowadzali akcje dywersyjne i ekspropriacyjne, a także wykonywali wyroki sądów specjalnych oraz znacznie liczniejsze podobne akcje za okupacji sowieckiej. Odnosi się również do losów innych ugrupowań zbrojnych działających na terenie przedwojennej gminy zbiorowej Świlcza w pierwszych latach Polski Ludowej poza strukturami wojskowymi (podczas tzw. utrwalania władzy ludowej). Autor skierował uwagę na zdarzenia, które rozgrywały się w okresie powojennego przełomu z udziałem różnych formacji zbrojnych, zarówno tych działających w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego, jak i poza nimi.

W pierwszej zasadniczej części pracy, omawiającej działalność w warunkach konspiracji, zastosowano układ rzeczowo-chronologiczny, ułatwiający odtworzenie procesu historycznego i korzystanie z niniejszej publikacji. Druga część zawiera autorski aneks mieszczący składy osobowe poszczególnych plutonów AK w obu placówkach „Świerk” i „Grab”, jak również zestawienie osób, które działały w różnych formacjach zbrojnych na tym terenie. Obejmuje także liczne pomocne tabele, w tym: zestawienie akcji rekwizycyjnych, dyscyplinujących i napadów rabunkowych, zestawienie wyroków sądów komunistycznych skazujących członków różnych grup zbrojnych na kary długoletniego więzienia lub kary śmierci; wykaz części osób ujawnionych przed Komisjami Amnestyjnymi z lat 1945 i 1947, jak również wykaz niektórych orzeczeń sądów III RP zapadłych w tzw. sprawach rehabilitacyjnych.

Rozprawa zawiera obszerną bibliografię, użyteczne kalendarium, jak również indeksy zawierające około 2500 pozycji, w tym prawie 1800 osób i ich pseudonimów. Przygotowano także indeks miejscowości.

Spis treści:

Wykaz skrótów  /17

Wstęp  /21

1. Literatura przedmiotu  /21

2. Archiwalia  /34

3. Zakres terytorialny, chronologiczny i metoda badawcza  /41

4. Podział i układ tematyczny  /43

5. Cel opracowania  /46

6. Podziękowania  /53

CZĘŚĆ I

Rozdział 1. Okres okupacji niemieckiej  /57

1.1. Struktura organizacyjna rzeszowskiej konspiracji wojskowej  /57

1.2. Placówka AK Świlcza-Trzciana kryptonim "Świerk"  /69

1.2.1. Początki działalności placówki  /69

1.2.2. Obsada personalna dowództwa placówki  /72

1.2. Placówka AK Głogów Małopolski-Bratkowice kryptonim "Grab", "Grusza"  /75

1.3.1. Zarys powstania placówki  /75

1.3.2. Obsada personalna dowództwa placówki  /78

1.4. Działalność konspiracyjnego ruchu ludowego oraz pozostałych partii "grubej czwórki"  /80

1.4.1. Stronnictwo Ludowe "Roch" w konspiracji  /80

1.4.2. Nieudana akcja scaleniowa BCh z AK  /83

1.4.3. Próba scalenia w Placówce AK "Świerk"  /88

1.4.4. Oddziały specjalne BCh-LSB, tzw. OS-y  /90

1.4.5. Pozostałe partie Rady Jedności Narodowej  /90

1.5. Działalność podziemia komunistycznego oraz stosunek do niego lokalnych wojskowych i cywilnych struktur Polskiego Państwa Podziemnego  /93

1.5.1. Gwardyjska grupa wypadowa "Iskra" Józefa Bielendy i Jana Paducha  /96

1.5.2. Gwardyjska banda Józefa Augustyna i Władysława Mytycha 98

1.5.3. Potyczki z komunistycznymi grupami bojowymi GL  /100

1.5.3.1. Sprawa [NN] (prawdopodobnie Franciszka) Kaszuby z bandy Kazimierza Macieja ("Macieja")  - 8 stycznia 1944 r. /100

1.5.3.2. Sprawa braci Kazimierza Macieja i Tadeusza Macieja - wiosna 1944 r.  /100

1.5.3.3. Sprawa Władysława Mytycha i Józefa Ciebiery ze Zgłobnia - 24 maja 1944 r.  /101

1.5.3.4 Sprawa Władysława Szczepanika z Woli Zgłobieńskiej - 24 czerwca 1944 r.  /102

1.6. Działalność Kedywu i inne formy walki bieżącej  /102

1.6.1. Kedyw w Obwodzie AK "Rozbratel" (Rzeszów)  /102

1.6.2. Funkcjonowanie sądownictwa Podziemnego Państwa Polskiego  /104

1.6.2.1. Okręgowy Wydział Zamiejscowy WSS w Rzeszowie kryptonim "Ważka"  /106

1.6.2.2. Okręgowy Wydział Zamiejscowy CSS w Rzeszowie kryptonim "Rejon"  /107

1.6.2.3. Inspektoracki Wydział Zamiejscowy WSS w Rzeszowie  kryptonim "Rzemiosło"  /107

1.6.2.4. Organy pomocnicze sądów specjalnych  (PES, PKB, S.S.)  /109

1.6.3. Akcje odwetowe Armii Krajowej "C" - "Czyszczenie", "Główka", "Wrzód", "Kośba"  /110

1.6.4. Bojówki dywersyjne  z terenów placówek "Świerk" i "Grab" /113

1.6.4.1. Trzciańska placówkowa bojówka dywersyjna Tadeusza Dziedzica ("Gruszy") oraz przybyszowska  grupa dywersyjna Józefa Gutkowskiego ("Kani II") /113

1.6.4.2. Głogowska bojówka pchor. [NN] Pawłowskiego ("Zawiszy")  i Franciszka Nycza ("Banity")  /114

1.6.5. Akcje samoobrony i odwetu  /116

1.6.5.1. Sprawa Michała Marszała ze Świlczy - 28 maja 1943 r.  /116

1.6.5.2. Sprawa Józefa Bugajskiego  i Franciszka Misia  - 25/26 maja 1944 r. oraz jego żony Józefy Miś  - 21 lipca 1944 r. - z Przybyszówki  /116

1.7. Akcja "Burza" i udział w III Zgrupowaniu Zachód 24. Dywizji Piechoty AK  /119

Rozdział 2. Okres dominacji sowieckiej  /122

2.1. "Wyzwolenie" Rzeszowa i okolic przez Armię Czerwoną  /122

2.1.1. Przeciwdziałanie poborowi do "lubelskiego" Wojska Polskiego   /124

2.1.2. Prześladowania akowców   /125

2.1.3. Rozwiązanie i proces wygaszania działalności AK na terenie Inspektoratu AK Rzeszów  /128

2.2. Rok 1945 i przyspieszony bieg wydarzeń  /131

2.3. Druga konspiracja (antykomunistyczna)  /132

2.3.1. Podjęcie działalności przez poakowskie organizacje "NIE" i DSZ  /133

2.3.2. Powstanie Zrzeszenia WiN oraz oddziałów "Straży" WiN  /135

2.4. Wywiad i kontrwywiad AK-"NIE"-DSZ-WiN oraz Brygady Wywiadowcze  /139

2.5. Dramatyzm pierwszych lat powojnia a zjawisko bandycenia  /145

2.6. Działalność Józefa Frankiewicza ("Marcina", "Pomidora", "Kruczkowskiego") po 24 września 1944 r.  /148

2.7. Zabójstwo zastępcy dowódcy Placówki AK "Świerk" podchorążego Józefa Koryla  /150

Rozdział 3. Bojówki w okresie dominacji sowieckiej  /167

3.1. Powołanie struktur samoobrony i odwetu  /167

3.2. Wyroki konspiracyjnych sądów specjalnych  /168

3.3. Kontrowersje wokół kary śmierci orzekanej przez sądy specjalne  /170

3.4. Dyspozycyjny oddział dywersyjny Stanisława Panka ("Gila") oraz Inspektoracka "Straż" Wiktora Błażewskiego ("Orlika") i Kazimierza Dziekońskiego ("Bruna")  /173

3.5. Bojówki działające na terenie gmin Świlcza i Głogów Małopolski w okresie dominacji sowieckiej  /178

3.5.1. Bojówka dywersyjna Józefa Gutkowskiego ("Kani II") ze Świlczy  /181

3.5.2. Grupa (banda) Wojciecha Kocana ("Maka") z Przybyszówki  /182

3.5.3. Bojówka Bronisława Migały ("Mausera") z Dąbrowej  /183

3.5.4. Grupa Stanisława Misia ("Rysia", "Pryca") z Woliczki  /183

3.5.5. Patrol dywersyjny "Straży" DSZ-WiN dowodzony przez Michała Frankiewicza ("Kaczora")  /183

3.5.6. Grupa dowodzona przez Henryka Stawarza ("Sępa") z Trzciany  /184

3.5.7. Banda Stanisława Pieli ("Kościarza") z Trzciany  /184

3.5.8. Grupa Leona Słowika ("Uzdy") z Bratkowic  /187

3.6. Oddział leśny Franciszka Rejmana ("Bicza")  /188

3.7. Inne okoliczne formacje zbrojne  /194

3.8. Podsumowanie działalności bojówek dywersyjnych po 2 sierpnia 1944 r.  /195

Rozdział 4. Akcje specjalne samoobrony, odwetu i rekwizycji mienia  /199

4.1. Rok 1944  /199

4.1.1. Przejęcie wykazu opornych w Świlczy - 19 października 1944 r.  /199

4.1.2. Przejęcia list poborowych z Zarządu Gminnego w Świlczy - 24 października 1944 r.  /199

4.1.3. Sprawa nieznanego z imienia Świdra z Woli Zgłobieńskiej - jesień  1944 r.  /200

4.1.4. Przejęcia list poborowych i kenkart z posterunku MO w Świlczy - 18 listopada 1944 r.  /200

4.1.5. Sprawa braci Józefa, Tomasza i Stanisława Ossaków - 2 listopada 1944 r.  /202

4.1.6. Sprawa Rozalii Rączy  /206

4.1.7. Sprawa Bronisława Czyża  /206

4.1.8. Sprawa Zenona Kondraszczuka vel Kondratiuka i Jana Czyża z Przybyszówki - 24 listopada 1944 r.  /206

4.1.9. Sprawa Andrzeja Doroby z Trzciany-Słotwinki - 26 listopada 1944 r.  /208

4.1.10. Sprawa Władysława Kornaka z Racławówki - 12 grudnia 1944 r. /208

4.2. Rok 1945  /210

4.2.1. Sprawa Józefa Trzeciaka z Rudnej Małej - 31 stycznia 1945 r.  /210

4.2.2. Sprawa Wojciecha Fury, jego żony Julii i pasierbicy Teresy Piłat z Bratkowic - 3 lutego 1945 r.  /212

4.2.3. Sprawa Stanisława Tomczyka z Bratkowic - luty 1945 r.  /212

4.2.4. Sprawa kaprala WP Józefa Kozakiewicza w Przybyszówce - 17 lutego 1945 r.  /213

4.2.5. Sprawa Władysława Stachowicza z Raclawówki - 22 lutego 1945 r.  /213

4.2.6. Sprawa małżonków Jana i Stefanii Kurców oraz małżonków Wojciecha i Wiktorii Kawów ze Zgłobnia - 22/23 lutego 1945 r.  /215

4.2.7. Sprawa usiłowania zabójstwa funkcjonariusza MO [NN] Głowackiego w Przybyszówce-Pustkach  /218

4.2.8. Sprawa Wojciecha i Wiktorii małżonków Antosów ze Zgłobnia - 22/23 lutego 1945 r.  /218

4.2.9. Sprawa usiłowania zabójstwa Edwarda Misiaka  /218

4.2.10. Sprawa Walentego Kaszuby ze Zgłobnia - 20 marca 1945 r.  /218

4.2.11. Sprawa Tadeusza Murdzi ("Osta") z Pogwizdowa Nowego - 1 kwietnia 1945 r. 220

4.2.12. Sprawa Andrzeja Gubernata ze Zgłobnia - 20 marca 1945 r.  /220

4.2.13. Sprawa Jana Ciocha z Trzciany - 10 kwietnia 1945 r.  /220

4.2.14. Sprawa Bolesława Wojciechowskiego i Jana Micała z Bzianki - 13/14 kwietnia 1945 r.  /221

4.2.15. Sprawa Stanisława Szkoły z Rudnej Małej  /222

4.2.16. Sprawa Wiktora Tadeusza Błażewskiego ("Orlika") z Rudnej Wielkiej - 17 maja 1945 r.  /223

4.2.17. Sprawa Franciszka Fereta z Bratkowic - 21 maja 1945 r.  /224

4.2.18. Sprawa Szymona Rusina z Rudnej Małej - 28 czerwca 1945 r.  /226

4.2.19. Sprawa Wincentego Dąbrowskiego z Nosówki - jesień 1945 r.  /226

4.2.20. Sprawa Józefa Lubasa z Rudnej - jesień 1945 r.  /227

4.2.21. Sprawa Szymona Lubasa z Rudnej - jesień 1945 r.  /227

4.3. Rok 1946 r.  /227

4.3.1. Sprawa Franciszka Świdra ("Morola") - 4 lutego 1946 r.  i Władysława Zająca - 12 lutego 1946 r.  (obaj z Bratkowic)  /228

4.3.2. Sprawa Wojciecha Kocana ("Maka") z Przybyszówki - 8 kwietnia 1946 r.  /229

4.3.3. Sprawa usiłowania zabójstwa Franciszka Mytychy i Wincentego Przywary - 16 kwietnia 1946 r.  /233

4.3.4. Sprawa Stanisława Woźniaka ze Stykowa - 16 kwietnia 1946 r.  /233

4.3.5. Sprawa usiłowania zastrzelenia Kazimierza Rozborskiego - 8 maja 1946 r.  /234

4.3.6. Sprawa usiłowania zastrzelenia Józefa Jemioły z Poręb Kupieńskich - 16 maja 1946 r.  /235

4.3.7. Sprawa Stefana Miłka z Nosówki - 18 maja 1946 r.  /236

4.3.8. Sprawa usiłowania zastrzelenia Wincentego Przywary z Bratkowic - 13 czerwca 1946 r.  /236

4.3.9. Sprawa zabójstwa Michała Tobiasza w Trzcianie - 4/5 lipca 1946 r.  /237

4.3.10. Sprawa Franciszka Pomianka z Trzciany - 24 lipca 1946 r.  /237

4.3.11. Sprawa Jana Koczura z Klęczan - 26 lipca 1946 r.  /238

4.3.12. Sprawa usiłowania zastrzelenia Zdzisława Lorenca z Będziemyśla - 2 sierpnia 1946 r.  /238

4.3.13. Sprawa Edwarda Nowaka i postrzelenia Franciszka Szarego w Trzcianie - 24 sierpnia 1946 r.  /239

4.3.14. Sprawa Józefa Lewickiego z Bratkowic - 15 września 1946 r.  /241

4.3.15. Sprawa usiłowania zastrzelenia Eugeniusza Porady ("Kikuta") - 15 września 1946 r.  /241

4.3.16. Sprawa Mariana Bieszczada, Janiny Lis i Janiny Surowiec z Bratkowic - 16 października 1946 r.  /242

4.4. Rekwizycje mienia, działania dyscyplinujące i pobicia osób prywatnych  /243

4.5. Niektóre akcje na obiekty publiczne: spółdzielnie, posterunki MO i inne podmioty  /260

4.5.1. Magazyn cukru w Rzeszowie przy ulicy Mikośki - jesień 1944 r.  /260

4.5.2. Gorzelnia Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Zgłobniu - 27/28 marca 1945 r.  /261

4.5.3. Młyn Władysława Stachowicza w Racławówce - 30 marca 1945 r.  /261

4.5.4. Magazyn zboża w Bratkowicach - 14 maja 1945 r.  /262

4.5.5. Rozbrojenie posterunku MO w Świlczy - 15 czerwca 1945 r.  /262

4.5.6. Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" w Trzcianie - 18 października 1945 r.  /264

4.5.7. Gorzelnia w Zgłobniu - 15 grudnia 1945 r.  /265

4.5.8. Gorzelnia w Rudnej Małej - grudzień 1945 r.  /265

4.5.9. Spółdzielnia Rolniczo-Handlowa w Świlczy - 30 grudnia 1945 r.  /265

4.5.10. Ośrodek Szkoleniowy Dyrekcji Lasów Państwowych w Mrowli - 7 stycznia 1946 r.  /265

4.5.11. Spółdzielnia w Zgłobniu - 10 lipca 1946 r.  /265

4.5.12. Spółdzielnia "Siew" w Mrowli - 12 września 1946 r.  /265

4.5.13. Ośrodek Szkoleniowy Dyrekcji Lasów Państowowych w Mrowli - 15 października 1946 r.  /266

4.5.14. Sklep Spółdzielczy Spożywców "Zgoda" w Bziance - 15 marca 1947 r.  /266

4.5.15. Spółdzielnia "Jedność" w Zgłobniu - 29 marca 1947 r.  /266

Rozdział 5. Dalsze losy członków bojówek /267

5.1. Wygaszanie działalności grup zbrojnych na terenie gmin Świlcza i Głogów Małopolski  /267

5.1.1. Grupa dywersyjna Józefa Gutkowskiego ("Kani II") ze Świlczy  /267

5.1.2. Grupa Wojciecha Kocana ("Maka") z Przybyszówki  /268

5.1.3. Grupa Bronisława Migały ("Mausera") z Dąbrowej  /270

5.1.4. Grupa Stanisława Pieli  ("Kościarza") z Trzciany  /270

5.1.5. Grupa Józefa Szyllera z Przedborza  /271

5.1.6. Grupa Leona Słowika ("Uzdy") z Bratkowic  /272

5.2. Akcje MO, UB i KBW przeciwko członkom oddziału leśnego Franciszka Rejmana  /272

5.2.1. Przed referendum ludowym  /272

5.2.2. Przed wyborami parlamentarnymi  /274

5.3. Dalsze aresztowania  /277

5.4. Likwidacja resztek oddziału Franciszka Rejmana "Bicza" - jesień 1946 r.  /279

5.5. Amnestia z 1947 r. i masowa akcja ujawniania się  /280

5.6. Dalsze losy niektórych działaczy WiN  /286

5.6.1. Akcje Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego o kryptonimie "Cezary" oraz "Iskra"  /287

5.6.2. Tajemnica pozyskania Józefa Frankiewicza przez mjr. UB Jana Wołkowa  /289

Rozdział 6. Represje sądowe i najważniejsze procesy karne członków bojówek  /293

6.1. Sprawa Eugeniusza Porady  /300

6.2. Sprawa Stanisława Pieli i Piotra Pięty  /301

6.3. Sprawa Józefa Szyllera ("Szczerego")  /301

6.4. Sprawa 22 oskarżonych (S. Świdra, S. Misia i innych) przed WSR w Rzeszowie  /301

6.5. Sprawa Leona Słowika ("Uzdy")  /302

6.6. Sprawa Stanisława Szeligi i Romana Jaremko  /302

6.7. Sprawa Michała Frankiewicza ("Kaczora")   /303

6.8. Sprawa 23 oskarżonych (E. Porady, S. Pieli i innych) przed Sądem Okręgowym w Rzeszowie  /304

6.9. Sprawa Bronisława Adamca i Edwarda Pukały  /306

6.10. Sprawa Michała Łopatki, Jadwigi Hendzel-Rączy i Marii Hendzel  /306

6.11. Sprawa Franciszka Czajaka-Rudnickiego  /307

Rozdział 7. Orzeczenia III RP w sprawach rehabilitacyjnych  /308

7.1. Sprawa Władysława Lubasa  /310

7.2. Sprawa Józefa Janczyckiego  /311

7.3. Sprawa Kazimierza Ciebiery  /312

7.4. Sprawa Józefa Pomianka  /312

7.5. Sprawa Franciszka Czajaka-Rudnickiego  /312

7.6. Sprawa Bronisława Adamca  /313

7.7. Sprawa Edwarda Pukały  /313

7.8. Sprawa Stanisława Świdra  /314

7.9. Sprawa Michała Frankiewicza  /315

7.10. Sprawa Leona Słowika  /316

7.11. Sprawa Piotra Pięty  /317

7.12. Sprawa Eugeniusza Porady  /319

7.13. Sprawa Stanisława Szeligi  /320

7.14. Sprawa Antoniego Chorążego  /320

7.15. Sprawa Władysława Łabaja  /321

Zakończenie /322

CZĘŚĆ II

Składy osobowe plutonów AK  /341

- Placówka AK "Świerk" (Świlcza-Trzciana)  /342

- Placówka AK "Grab", "Grusza" (Głogów Małopolski -Bratkowice)  /350

BIOGRAMY  /361

Kalendarium /452

Załączniki /471

Załącznik 1. Tabela akcji rekwizycyjnych, dyscyplinujących, w tym także "napadów rabunkowych"  /472

Załącznik 2. Wykaz osób ujawnionych przed komisją amnestyjną  /492

Załącznik 3. Tabela wyroków skazujących  /495

Załącznik 4. Niektóre orzeczenia w sprawach rehabilitacyjnych (realizacja ustawy z 23 lutego 1994 r. )   /503

Spis tabel, map i fotografii /507

Spis skanów dokumentów z archiwum IPN  /509

Skany dokumentów  /511

Bibliografia  /565

Wykaz kryptonimów  /598

- Kryptonimy numeryczne i literowe  /598

- Kryptonimy słowne  /602

Indeks miejscowości  /606

Indeks nazwisk  /613

Wykaz pseudonimów /644

O Autorze  /657