Boje nad Wartą Tom 1

Redakcja: Andrzej Wesołowski

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 638

Okładka: twarda

Format: 17,0 cm x 24,0 cm

Boje nad Wartą, 4–5 września 1939 r., obok walk pod Mokrą, obrony Mławy czy walk pod Kockiem, trwale zapisały się  w panteonie walk wrześniowych. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty była wsparta przez żołnierzy oddziałów Obrony Narodowej i Kresową Brygadę Kawalerii oraz 1 pułk kawalerii KOP.  Żołnierze w nieprzerwanych walkach od granicy, nad Prosną, pod Wartą i Sieradzem spełnili najlepiej, jak umieli, swój obowiązek wobec Ojczyzny. Co więcej boje pod Glinnem, Dzierzązną, Mnichowem, Beleniem, Strońskiem i Zapolicami należą do najbardziej zaciętych w wojnie 1939 r.  Bowiem na tych terenach w licznych przeciwuderzeniach, niejednokrotnie walcząc bagnetem i kolbą karabinu, żołnierz polski wykazał się godną pochwały postawą i wielkim hartem ducha. Postawę tę, docenił także nieprzyjaciel.

Aby upamiętnić te dni, oraz wzbogacić obraz o aktualną wiedzę historyczną opracowaliśmy wydawnictwo źródłowe pt. „Boje nad Wartą. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty i Kresowa Brygada Kawalerii w kampanii wrześniowej”. Pozycja ta, przygotowana została przez grono historyków regionalistów (Maciej Milak, Robert Kielek, Wojciech Józefiak, przy współpracy Łukasza Politańskiego) pod naukowym kierownictwem dr hab. Andrzeja Wesołowskiego, przy wsparciu szeregu innych osób, instytucji i stowarzyszeń.

Ze względu na objętość i zakres materiałów zespół autorski podzielił wydawnictwo na trzy tomy. Pierwszy, który przekazujemy do rąk Czytelników, zawiera dokumenty i opracowania, poprzedzone krytycznym wprowadzeniem w tematykę walk wrześniowych na odcinku sieradzkim.  Z tą intencją omówiono w nim zarówno przygotowania obronne nad Wartą i Prosną, jak również działania wojenne Grupy Operacyjnej gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza do 7 IX 1939 r. Tom zawiera zachowane dokumenty (łącznie 278, opublikowanych w całości lub we fragmentach), obrazujące przygotowania wojenne na obszarze Inspektoratu Armii na odcinku „Łódź” i 10 Dywizji Piechoty, począwszy od 23 III do 31 VIII 1939 r., oraz dokumenty z kampanii wrześniowej obrazujące walki 10 DP i Kresowej BK. W tomie 1 zamieściliśmy również trzy niepublikowane opracowania, które w naszym przekonaniu mają dużą wartość dokumentacyjną.

Boje nad Wartą wzbogacone o trzy niepublikowane opracowania, o bezcennych walorach poznawczych

Pierwszym jest opracowanie walk 10 Kaniowskiej DP w dniach 1–5 IX 1939 r. autorstwa mjr. Lucjana Zielińskiego, b. oficera 28 pp, a w 1939 r. dowódcy 3 kompanii ckm 36 pp Legii Akademickiej, którego cekaemy w poranek 1 IX otworzyły ogień do samolotów Luftwaffe atakujących Wieluń. Lucjan Zieliński wspólnie z b. dowódcą II batalionu 84 pp, ppłk. Tadeuszem Kierstem, stworzyli i prowadzili od końca lat sześćdziesiątych XX w. Komisję Historyczną, w której archiwum zgromadzili wiele cennych materiałów wspomnieniowych.  Mimo upływu blisko pięćdziesięciu lat, opracowanie mjr. Zielińskiego, oparte na bogatej bazie źródłowej, w tym na licznych relacjach żyjących żołnierzy 10 DP, ma bezcenne walory poznawcze.

Drugim opracowaniem są obszerne fragmenty „Zarysu historii działań bojowych 30 Pułku Strzelców Kaniowskich w kampanii wrześniowej”, napisanego w latach sześćdziesiątych XX w. przez b. dowódcę kompanii zwiadowców pułku por. Romana Podbielskiego na podstawie wspomnień uzyskanych od wielu żołnierzy macierzystej jednostki. Również w tym przypadku czas jedynie uwypuklił wartość ustaleń tej pracy.

Wreszcie, trzecim opracowaniem jest „Kronika działań Kresowej Brygady Kawalerii w kampanii wrześniowej 1939 roku”, autorstwa płk. dypl. Witosława Porczyńskiego, żołnierza dwóch wojen światowych, wybitnego znawcy historii polskiej kawalerii, powstała w podobnym czasie co poprzednie, będąca pierwszą próbą ujęcia dziejów brygady. Podobnie jak poprzednie, napisana również na podstawie relacji żyjących oficerów jej jednostek.

Spis treści 

Słowo wstępne  /5

Wykaz skrótów  /21

Andrzej Wesołowski: 10 Kaniowska Dywizja Piechoty w osłonie kierunku łódzkiego  /25

I. 10 DP w planach osłony Inspektoratu Armii gen. Rómmla  /27

II. Od marca do sierpnia 1939 r.: Zmiana koncepcji użycia 10 DP /31

II.1. Koncepcja osłony odcinka łódzkiego z czerwca 1939 r.  /36

II.2. 10 DP w okresie marzec–sierpień 1939 r. /43

II.3. Przygotowanie terenu /52

Umocnienia polowe /54

Niszczenia /61

III. Przygotowanie działań opóźniających na przedpolu  /63

III.1. Mobilizacja 10 DP  /67

III.2. Przystąpienie do wykonania działań opóźniających na przedpolu  /67

III.3. Koncentracja dywizji  /76

III.4. Grupa płk. Grobickiego  /77

IV. 10 Kaniowska Dywizja Piechoty w walce (1–7 września 1939 r.)  /84

IV.1. Działania oddziałów wysuniętych. Wyjście sił głównych 10 DP na przedpole (1–3 IX)  /84

IV.2. Działania 10 DP w dniu 2 IX 1939 r.  /89

IV.3. Niezrealizowany plan uderzenia w kierunku Prosny  /93

IV.4. Działania 10 DP w dniu 3 IX 1939 r.  /93

IV.5. Sprawa współdziałania z 25 DP  /95

IV.6. Przedmoście sieradzkie (3–4 IX 1939 r.)  /103

IV.7. Obsadzenie pozycji głównej  /110

IV.8. Wejście do akcji Kresowej BK  /110

IV.9. Likwidacja przedmościa sieradzkiego. Odejście 31 pp za Wartę  /115

IV.10. Działania na odcinku 31 pp w dniu 4 IX 1939 r.   /120

IV.11. Walki o Mnichów  /123

IV.12. Walki na odcinku 30 pp 4 IX 1939 r.  /128

IV.13. Powrót Kresowej BK nad Wartę  /129

IV.14. Walki na odcinku 28 pp. Próby odzyskania Glinna i mostów w Warcie  /138

IV.15. Walki na odcinku 30 pp 5 IX 1939 r.  /141

Pododcinek „Woźniki”  /141

Pododcinek „Beleń”  /143

Pododcinek „Strońsko”  /145

IV.16. Lotnicy 66 eskadry obserwacyjnej  /152

IV.17. Opuszczenie linii Warty  /153

IV.18. Działania 10 DP i Kresowej BK nad Nerem (6 IX 1939 r.)  /154

IV.19. Lasy lućmierskie: samodzielne działania 28 pp  /155

IV.20. Wyjście Kresowej BK z rysującego się okrążenia (7 IX 1939 r.)  /155

Dokumenty  /167