Boje nad Wartą. Relacje polskie. Tom 3 część 1

Redakcja: Andrzej Wesołowski

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 427

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,00 cm

Wydawnictwo Tetragon oddaje do rąk Czytelników dwa kolejne tomy Bojów nad Wartą (t. 3 i 4). Planowana publikacja jest kontynuacją i dopełnieniem już wydanych przez Wydawnictwie Tetragon tomów mających na celu pełne udokumentowanie wkładu jednostek 10 Kaniowskiej Dywizji Piechoty w kampanię wrześniową. Projekt jest realizowany przez Wydawnictwo Tetragon i prowadzony pod redakcją: dr hab. Andrzeja Wesołowskiego, przy znaczącym i aktywnym udziale historyków regionalistów, krzewiących historię Ziemi Sieradzkiej: Roberta Kieleka, Wojciecha Józefiaka i Macieja Milaka a także a także Macieja Bednarka i Dariusza Mikołajczyka.

Rezultat ten, który przerósł najśmielsze oczekiwania członków zespołu, jest zasługą wielu instytucji i osób, które zespól redakcyjny w pracy wspierały. Materiały te są kontynuację wcześniejszych tomów Bojów nad Wartą, z których pierwszy zawierał ocalałą dokumentację aktową 10 DP oraz nieopublikowane opracowania na temat dziejów jednostek dywizji i Kresowej BK, a drugi przedstawiał walki na ziemi łódzkiej oczami wroga – żołnierzy niemieckiej 8 armii.

W tomie 3 i 4 Bojów nad Wartą przedstawiono relacje żołnierzy dowództwa 10 DP, oddziałów rozpoznawczych dywizji oraz wszystkich pułków piechoty (28, 30 i 31 pSK). Na potrzeby publikacji, tak jak w przypadku poprzednich tomów zgromadzono unikalny materiał zdjęciowy i dodatkowo przygotowano specjalnie dla tej pracy unikalne szkice i mapy prowadzonych działań.

Z uwagi na fakt, że po dniu 7–8 IX drogi pułków 10 DP się rozeszły i od tej pory działały one samodzielnie, co oznacza, że trudno mówić od tego momentu o działaniu dywizji jako całości, a co więcej każdy z pułków działał na zupełnie innym teatrze kampanii wrześniowej, zdecydowano, że relacje każdej z jednostek zostaną poprzedzone wstępem merytorycznym.

Aby nie powielać błędu niektórych autorów opracowań monograficznych jednostek wojskowych, polegającego na tym, że przedstawiane są one albo w swoistej „próżni”, bez ukazania bliższego tła wydarzeń, w tym działań sąsiadów i przeciwnika, czy też przeciwnie – tło to jest ukazane tak szeroko, że dominuje nad merytorycznym opisem, zdecydowano się na inne rozwiązanie. Mianowicie starano się pokazać (oczywiście w odpowiedniej proporcji) zarówno od strony polskiej, jak i niemieckiej, te wydarzenia po 7 września 1939 r. 15, które bezpośrednio rzutowały na losy jednostek 10 DP po opuszczeniu przez nie linii Warty, a których poznanie ułatwi Czytelnikowi lekturę i samodzielną interpretację treści relacji.

Boje nad Wartą, 4–5 września 1939 r., obok walk pod Mokrą, obrony Mławy czy walk pod Kockiem, trwale zapisały się w panteonie walk wrześniowych. Żołnierze 10 Kaniowskiej Dywizji Piechoty wraz z towarzyszącymi formacjami w nieprzerwanych walkach od granicy, nad Prosną, pod Wartą i Sieradzem spełnili najlepiej, jak umieli, swój obowiązek wobec Ojczyzny.

Co więcej boje pod Glinnem, Dzierzązną, Mnichowem, Beleniem, Strońskiem i Zapolicami należą do najbardziej zaciętych w wojnie 1939 r., bo to na tych terenach w licznych przeciwuderzeniach, niejednokrotnie walcząc bagnetem i kolbą karabinu, żołnierz polski wykazał się godną pochwały postawą i wielkim hartem ducha. Postawę tę, docenił także nieprzyjaciel.

Spis treści:

Wstęp  /5

Dowódca armii /16

1. Gen. dyw. Juliusz Rommel, dowódca Armii "Łódź". Relacja dla Oddziału Historycznego Sztabu Generalnego  /16

Dowództwo 10 Dywizji Piechoty. Czynności od 8 IX na tle działań dywizji  /41

Dowództwo 20 Dywizji Piechoty. Relacje  /65

2. Mjr "Syberyjski", sztab 10 Dywizji Piechoty [gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz]. Relacja spisana w Murnau przez mjr. dypl. Feliksa Liberta 19 lutego 1940 r. na podstawie notatek robionych w czasie rozmowy z autorem relacji  /65

3. [płk. Jan Zientarski, dowódca Piechoty Dywizyjnej 10 Dywizji Piechoty]. Bitwa pod Sieradzem  /70

4. Ppłk. dypl. Stefan Osika, szef sztabu 10 Dywizji Piechoty. Relacja z kampanii wrześniowej w Polsce  /80

5. Kpt. dypl. Przemysław Weiss, kwatermistrz 10 Dywizji Piechoty. Załącznik do Zeszytu Ewidencyjnego. Rejestracja faktów, uwag i spostrzeżeń  /95

6. Kpt. dypl.  Przemysław Weiss, kwatermistrz 10 Dywizji Piechoty. Sprawozdanie z kampanii wrześniowej 1939 r.  /114

7. Por. Stanisław Sydor, oficer informacyjny sztabu 10 Dywizji Piechoty. Relacja z kampanii wrześniowej spisana w oflagu przez ppłk. dypl. Bohdana Geislera  /125

8. Ppłk. Mieczysław Kowalski, szef służby zdrowia 10 Dywizji Piechoty. Kampania wrześniowa 1939 r.  /135

9. Ppłk. Mieczysław Kon (Kowalski), szef służby zdrowia 10 Dywizji Piechoty. Moja kampania wrześniowa (fragmenty dotyczące okresu do 5 września 1939 r.)  /143

10. Ppłk. dypl. dr Stanisław Biegański, dowódca 31 pułku Strzelców Kaniowskich (do 31 sierpnia 1939 r.), następnie w dyspozycji dowódcy 10 Dywizji Piechoty. Spostrzeżenia z działań 31 pułku Strzelców Kaniowskich - fragmenty dotyczące czynności w ramach 10 DP  /159

11. Kpr. Jerzy Turent, kompania telefoniczna 10 Dywizji Piechoty. Fragment życiorysu  /177

12. Kpr. rez. Władysław Józefowicz, kompania telefoniczna 10 DP. Krótka relacja o udziale w kampanii wrześniowej i konspiracji  /178

13. Wachm. Franciszek Jelonek, zastępca dowódcy plutonu żandarmerii 10 DP (Armia "Łódź"), a następnie 7 kompania 79 pp (Dywizja "Brzoza"). Relacja /178

14. Plut. Antoni Chudzicki, 412 kolumna taborowa zmobilizowana przez 31 pSK w Sieradzu. Relacja z czasów wojny i konspiracji  /182

15. Strz. rez. Józef Baranowicz, tabory 10 DP. Życiorys - fragmenty  /183

16. Wyciągi z arkuszy ewidencyjnych oficerów dowództwa i służb 10 Dywizji Piechoty  /183

Pododdziały rozpoznawcze. Krótki zarys działań po 7 IX 1939 r.  /186

Pododdziały rozpoznawcze. Relacje  /201

17. Kpt. Władysław Iwanowski, dowódca 92 kompanii czołgów rozpoznawczych. Wyjątki z dziennika bojowego Samodz. Komp. Rozp. Nr 92 jako załączniki do pracy hist. płk. dypl. Grobickiego Jerzego  /201

18. [ktp. Władysław Iwanowski, dowódca 92 kompanii czołgów rozpoznawczych]. Relacja - kampania wrześniowa 1939 r.  /203

19. Por. Jan Szuder, dowódca 1 plutonu 91 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych. Relacja  /206

20. Por. Marian Bartosiński,  dowódca 1 plutonu 92 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych. Załącznik do zeszytu ewidencyjnego na inst. L. dz. -310. Rej. 39  /209

21. Por. Marian Bartosiński,  dowódca 1 plutonu 92 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych. Uzupełnienie do relacji dla Biura Rejestracyjnego MSWojsk. na inst. l. dz.- 310 Rej. 39  /220

22. Kpt. Maciej Grabowski, dowódca 42 samodzielnej kompanii czołgów rozpoznawczych. Sprawozdanie  /221

23. Por. Oskar Jazdowski, dowódca plutonu technicznego 42 kompanii czołgów rozpoznawczych. Relacja  /223

24. Kpr. rez. Jan Łuczak, kawaleria dywizyjna 10 DP. Mój życiorys  /225

28 pułk piechoty. Krótki zarys działań od 8 IX  /226

28 pułk piechoty. Relacje  /241

25. Ppłk. Wincenty Kurek, dowódca 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Fragment relacji dotyczący działań pułku w dniach 1-7 września 1939 r.  /241

26. Ppłk. Wincenty Kurek, dowódca 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Końcowe walki pułku w kampanii wrześniowej  /246

27. Kpt. Kasper Ślepokura, oficer łączności 28 pułku piechoty. Sprawozdanie z przebiegu walk wrześniowych 1939 r. /249

28. Kpt. Jan Chamielec, dowódca kompanii przeciwpancernej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Wyciąg z notatek /255

29. St. sierż. Edmund Kordylewski, szef komp. ppanc. 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnych  /257

30. St. strzelec Stefan Walczak, zastępca działonowego kompanii przeciwpancernej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Sprawozdanie z kampanii 1939 roku /259

31. Plut. Adam Łuczak, podoficer gospodarczy kompanii zwiadu 28 pSK. Ankieta  /259

32. Por. Henryk Gruszka, dowódca plutonu przeciwgazowego 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 r.  /261

33. Plut. rez. Kazimierz Salski, pluton pionierów 28 pSK. Życiorys  /263

34. Major Stanisław Kubalski-Milan, dowódca 1 batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnej  /264

35. Mjr Stanisław Kubalski-Milan, dowódca 1/28 pp. Relacja uzupełniająca  /271

36. Ppor. rez. Jeremiusz Lebioda, oficer gospodarczy 1 batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnej / 272

37. Ppor. rez. Wawrzyniec Szczerbakowicz, oficer żywnościowy 1 batalionu 28 pSK. Relacja /274

38. Por. Jan Feliks Wrona, dowódca 1 kompanii strzeleckiej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnej  /274

39. St. sierż. Józef Podolak, szef 2 kompanii strzeleckiej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnej  /275

40. Por. Jan Zenon Świerczyński, dowódca 1 kompanii ckm 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Odpowiedź na kwestionariusz /278

41. St. strz. Tadeusz Kłosiński, 1 kompania ckm 28 pSK. Wspomnienia z udziału w wojnie obronnej 1939 r.  /279

42. Kpt. Edward Mazurkiewicz, oficer informacyjny 1 Dywizji Piechoty Legionów (Armia "Modlin"), potem dowódca kompanii w składzie 1 batalionu 28 ppw walkach na Lubelszczyźnie. Załącznik do zeszytu ewidencyjnego L.1087/40  /280

43. Sierż. pchor. Mieczysław Janusz, dowódca plutonu moździerzy 2 kompanii ckm 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Relacja /283

44. Sierż. pchor. Mieczysław Janusz, dowódca plutonu moździerzy 2 kompanii ckm 28 pp. Relacja o okolicznościach zranienia w pierwszym dniu wojny  /286

45. Józef Gralewski, 11 batalion 28 pp. Wspomnienia z  mojego szlaku wojennego w kampanii wrześniowej oraz pierwszych lat po wojnie  /288

46. Ppor. rez. Kazimierz Lisiak, dowódca III plutonu 5 kompanii strzeleckiej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnej  /292

47. Strz. Aleksander Kowalski, III pluton 5 kompanii 28 pSK. Osobiste przeżycia we wrześniu 1939 r. /294

48. Plut. rez. Hieromin Stolarek, zastępca dowódcy plutonu w 6 kompanii strzeleckiej 28 pSK. Relacja /299

49. Kpr. rez. Mieczysław Szymankiewicz, 6 kompania strzelecka 28 pSK. Wspomnienia żołnierza  /300

50. Kpr. Szczepan Pawełkiewicz, 6 kompania strzelecka 28 pSK. Fragmenty życiorysu  /309

51. Plut. pchor. Jerzy Nowakowski, dowódca 11 plutonu 2 kompanii ckm 28 pSK. Relacja  /310

52. Kpr. pchor. Jerzy Nowakowski, dowódca plutonu 2 kompanii ckm 28 pp. Wspomnienia  /310

53. St. sierż. pchor. Stanisław Kinowski, poczet dowódcy III batalionu 28 pułku piechoty. Zapis relacji ustnej  /311

54. St. sierż. pchor. Stanisław Kinowski, poczet dowódcy III batalionu 28 pułku piechoty. Zapis relacji uzupełniającej  /312

55. Ppor. rez. Tadeusz Stanisław Bąk, oficer gospodarczy 111 batalionu 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Sprawozdanie z udziału w kampanii wrześniowej  /313

56. Ppor. rez. Tadeusz Marzec, dowódca 1 plutonu 7 kompanii strzeleckiej. Załącznik do zeszytu ewidencyjnego  /313

57. Por. Aleksander Pogorzelski, dowódca 8 kompanii strzeleckiej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Sprawozdanie z walk wrześniowych1939 roku  /315

58. Strz. Henryk Porzycki, 8 kompania strzelecka 28 pułku Strzelców Kaniowskich. 8 kompania 28 pSK walki nad Prosną i Wartą w wojnie obronnej 1939 r. - zapis relacji ustnej /326

59. Strz. rez. Bolesław Sadziński, 8 kompania 28 pSK. Fragmenty życiorysu  /328

60. Ppor. rez. Władysław Jeżewski, dowódca 111 plutonu 9 kompanii strzeleckiej 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Zapis relacji ustnych  /328

61. St. sierż. Józef Szlakowski, szef 9 kompanii strzeleckiej 28 pSK. Dane personalne /330

62. Kpr. ndt. Stanisław Lentecki, dowódca drużyny 9 kompanii 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Dane personalne  /331

63. Kpr. Renard Pietrzak, karabinowy i zastępca dowódcy plutonu w 3 kompanii ckm 28 pułku Strzelców Kaniowskich. Sprawozdanie z udziału w kampanii wrześniowej  /332

64. Plut. Renard Pietrzak, 3 kompania ckm 28 pp. Wspomnienia z przeżyć autora relacji jako żołnierza 28 pułku Strzelców Kaniowskich w wojnie obronnej 1939 r.  /333

65. Strz. Bolesław Czupryński, 3 kompania ckm 28 pp. Życiorys  /346

66. Ppor. rez. Michał Gazicki, dowódca plutonu moździerzy 3 kompanii ckm 28 pp, a następnie dowódca plutonu i kompani 360 pp. w obronie Czerniakowa. Relacja  /347

67. Strz. Zygmunt Krakowiak, 28 pSK. Relacja  /351

68. Plut. pchor. rez. Franciszek Barański, zastępca dowódcy plutonu 8 pułku piechoty Legionów (3 DPLeg), od 13 IX 1939 r. dowódca plutonu w "Batalionie Obrońców Lublina" w składzie 28 pułku Strzelców Kaniowskich , potem z zgrupowaniu płk. dypl. Tadeusza Zieleniewskiego. Wspomnienia żołnierza kampanii wrześniowej  /352

69. Wyciągi z arkuszy ewidencyjnych oficerów 28 pułku SK  /362

Jednostki wystawione przez 29 pp  /365

70. Plut. rez. Józef Szymczak, kompania km plot. typu B nr 42, zmobilizowana przez 28 pp. Fragment pisma do Rady Państwa  /367

71. Szer. rez. Stefan Buczyński, kompania asystencyjna wystawiona przezz 28 pp. Relacja /368

72. Lucjan Wiesławski. Wspomnienia z 1939 r.  /368

73. Junak PW Józef Przedpełski. Fragment relacji o ochotniczym batalionie wartowniczym PW zorganizowanym przy 28 pp  /379

28 pułk Strzelców Kaniowskich - fotografie  /382

Skorowidz osób  /405

Skorowidz nazw geograficznych  /414