Berserkir i Ulfhednar w historii, mitach i legendach

Autor: Łukasz Malinowski

Rok wydania: 2009

Liczba stron: 224

Okładka: miękka

Format: 14,5 cm x 20,5 cm

Praca traktuje o niezwykle ciekawej grupie skandynawskich wojowników epoki Wikingów, którzy posiadali umiejętność wpadania w toku bitwy w amok - szał bitewny. We wczesnośredniowiecznych źródłach skandynawskich byli oni określani jako berserkir (berserkowie) i ulfheónar. Temat ten w literaturze polskiej nie był - poza paroma cząstkowymi ujęciami - zupełnie poruszany. Właściwe rozpatrzenie i wyczerpanie tego zagadnienia wymagało nie tylko wiedzy i umiejętności warsztatowych czysto historycznych, ale i zastosowania wiedzy i metody z zakresu antropologii społecznej, psychologii, religioznawstwa, etnologii, literaturoznawstwa, ikonografii, archeologii, toksykologii, medycyny i wielu innych nauk pokrewnych.

(Z recenzji prof. Krzysztofa Baczkowskiego)

Spis treści:

Wstęp /7
Cele pracy i założenia metodologiczne /7
O źródłach i problemach badawczych z nich wynikających /11
Bersekowie w historiografii /15
Uwagi do przekładów źródeł /17

Część I
Berserkowie w historii Skandynawii okresu Wikingów /19

I.1. Szał bojowy u Indoeuropejczyków w starożytności i wczesnym średniowieczu /20

I.1.1. Szał bojowy wśród Germanów antycznych i wczesnośredniowiecznych /26

I.2. Szaleni wojownicy w Skandynawii. Terminologia, zasięg i czas występowania /30

I.2.1. Berserkir i ulfhednar - dwa rodzaje szalonych wojowników /31
I.2.2. Początek i zmierzch występowania berserkir i ulfhednar /35
I.2.3. Szaleni wojownicy - zasięg występowania /39

I.3. Berserkir i świat wojny /42

I.3.1. Berserkir a germańskie bractwa wojskowe /43
I.3.2. Berserkir w siłach zbrojnych władców skandynawskich /48
I.3.3. Sposób walki /49
I.3.4. Odzienie bitewne: zwierzęca skóra czy nagość /53

I.4. Berserksgangr - na czym polegał i co go powodowało /56

I.4.1. Środki odurzające a berserksgangr jako choroba /68
I.4.2. Argumenty psychiatrii i medycyny: berserksgangr jako choroba /68
I.4.3. Taniec i trans /72

I.5. Berserkir w społeczeństwie /78

I.5.1. Tryb życia berserkir /78
I.5.2. Berserkir a koncepcja Dumezila /81
I.5.3. Herosi i łotrzy - dwa oblicza berserków w czasach pogańskich /85

Część II
Berserkowie w świecie mitycznym /91

II.1. Inicjacja. Wejście wojownika w świat mityczno-religijny /92

II.1.1. Rytuał inicjacji w grupach berserkir i ulfhednar /93

II.2. Mityczny patron berserkir /109

II.2.1. Odyn jako bóg wojny i śmierci oraz jako opiekun banitów /109
II.2.2. Kult Odyna w grupach szalonych wojowników /114

II.3. Wojownicy Odyna /119

II.3.1. Einherjar /119
II.3.2. Faworyci Odyna /120
II.3.3. Berserkir jako postacie mityczne /132

II.4. Olbrzymi ich związek z berserkami /134

II.5. Szamanizm i magia /138

II.5.1. Zmiana kształtu przez berserkir /138
II.5.2. Związki berserków z szamanizmem i magią bitewną /144

Część III
Legendarny wizerunek berserka /151

III.1. Wuzerunek łotra - berserka w sagach o Islandczykach i w legendarnych sagach /152

III.1.1. Głupi i brzydki osiłek /152
III.1.2. Nieproszeni zalotnicy i herosi wybawcy /157

III.2. Powody powstania "czarnej legendy" berserkir - chrześcijaństwo /162

III.2.1. Wprowadzenie nowej religii w krajach skandynawskich /163
III.2.2. Wojna Chrystusa z pogańskimi bogami /168
III.2.3. Berserkowie - przeciwnicy wiary w Chrystusa /172

III.3. Nadprzyrodzone zdolności berserków jako przykład niezrozumienia przeszłości /177

III.3.1. Niewrażliwość na broń /178
III.3.2. Inne nadprzyrodzone zdolności baśniowych berserków /183

Zakończenie /189

Aneks /195
Wykaz źródeł /199
Bibliografia /205
Indeks rzeczowy /217
Summary /221