Baśń niepodległa czyli w stronę politologii kultury. Wykłady witebskie

Autor: Bohdan Cywiński   

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 312

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,0 cm x 23,5 cm 

Co z tą, szczególnie naznaczoną naszym  dziejowym doświadczeniem, polską literaturą zrobić, jak ją traktować z myślą o dalszych drogach naszej kultury – i o przyszłości naszego narodowego i politycznego bytu? Czy widzieć w jej oryginalności wyjątkowy kulturowy skarb, czy nieco krępujące polskiego Europejczyka dziwactwo, a więc czy prezentować ją w salonach, czy raczej umieścić na rzadko odwiedzanym strychu? A wreszcie,  jeśli nawet kiedyś przydała się w obronie zagrożonej narodowej tożsamości Polaków, to czy dziś jeszcze uznać ją za ewentualnie przydatną broń emocjonalnego „pospolitego ruszenia”, czy raczej za niepotrzebny – a może nawet szkodliwy – balast? Te pytania warto chyba sobie zadawać.

(opis wydawcy)

Spis treści

Po latach… Przedmowa do wydania III  /13

Wstęp  /21

Wykład 1. Baśń i polityka  /23

• Świat fikcyjny czy quasi-rzeczywisty?  /23
• „Nie bądź bezpieczny, poeta pamięta…” – czy tak?  /25
• Polityka w baśni  /27
• Baśń w polityce /27
• O badaniu współzależności faktów literackich i faktów politycznych  /28

Wykład 2. Czym jest kultura narodów pozbawionych państwa  /31

• Nowożytna historia trwania narodów środkowoeuropejskich pozbawionych własnego państwa /31
• Przegląd i typologia sytuacji poszczególnych narodów w XVIII, XIX oraz XX wieku /32
• Wychowawcze, ideowe i polityczne funkcje kultury – a w niej literatury – w trwaniu narodu bez państwa  /36
• Specyfika przykładu polskiego w okresie 1795–1918  /39

Wykład 3. Skomplikowany podmiot kultury polskiej przed 1795 rokiem  /42

• Rzeczpospolita Obojga Narodów – państwo wieloetniczne i wielowyznaniowe, zintegrowane politycznie i na poziomie kultury elitarnej /42
• Socjologia świadomości narodowej i politycznej mieszkańców Rzeczpospolitej Obojga Narodów  /44
• Geografia kultury polskiej pod koniec XVIII wieku /47
• Oświeceniowa ideologia etatystyczna w kulturze polskiej końca XVIII wieku  /48
• Dramat trzeciego rozbioru pojmowanego jako koniec istnienia Polski  /51

Wykład 4. Epoka napoleońska w kulturze polskiej  /54

• Czy Polska już zginęła? Legionowy głos w ogólnonarodowej debacie jako początek filozofii polskiego romantyzmu  /54
• Początek trójzaborowej dezintegracji polskiej sytuacji i polskiej mentalności politycznej /56
• Dwie strategie walki o sprawę polską w epoce napoleońskiej  /58
• Polityczna opcja napoleońska jako wybór nietypowego miejsca dla Polski w Europie  /59
• Kultura polska pierwszej dekady XIX wieku  /61
• Nauka historii poprzez dzieła literackie  /63
• Prawda o roku 1812 na Litwie u Niemcewicza, Mickiewicza i Chodźki  /67

Wykład 5. Po kongresie wiedeńskim  /70

• Kongres wiedeński 1815 roku w dziejach Europy i dziejach Polski – mit liberalizacji Rosji i realia samodzierżawia /70
• Nowa geografia polskiej kultury – priorytet Wilna  /73
• Masoneria jako siła sprawcza europejskiej ideologii politycznej i kultury XIX wieku  /75
• Towarzystwo Filomatów, ich proces i nieoczekiwana kariera w historii kultury polskiej  /77

Wykład 6. O rozumieniu romantyzmu  /80

• Wieloznaczność pojęcia „romantyzm”  /80
• Tajemnica – pierwszy klucz do rozumienia romantyzmu  /82
• Wolność – klucz drugi  /84
• Rozmaite narodowe oblicza romantyzmu  /85
• Przejściowość i trwałość romantyzmu  /91

Wykład 7. Fenomen Adama Mickiewicza  /93

• Spory o Mickiewicza  /93
• Na marginesie Ody do młodości  /93
• Romantyzm po wileńsku  /96
• Dziady – czyli dzieje mickiewiczowskiego romantyzmu  /97

Wykład 8. „Szkoła ukraińska”  /99

• O polskim romantyzmie inaczej  /99
• Maria Malczewskiego (1825)  /101
• Zamek kaniowski Goszczyńskiego (1828)  /103
• Ukraina Bohdana Zaleskiego  /105

Wykład 9. Wielka Emigracja jako pierwszoplanowe zjawisko w nowożytnych polskich dziejach politycznych, kulturalnych i ideowych  /106

• Geneza Wielkiej Emigracji, jej zasięg socjalnopokoleniowy, czas trwania oraz miejsca osiedlenia i los jej uczestników  /106
• Główne inicjatywy polityczne uczestników Wielkiej Emigracji  /108
• Kierunki ideowe myśli emigracyjnej  /110
• Związki Wielkiej Emigracji z życiem w kraju  /111
• Wielka Emigracja w literaturze polskiej /114
• Znaczenie emigracji politycznych dla historycznego bytu narodów zniewolonych  /116

Wykład 10. Mickiewicz na paryskim bruku i w wędrówkach dalszych /117

Wstęp do analizy: kreatywizm polityczny jako cecha niektórych dzieł literackich /117

Mickiewiczowska Ojczyzna – jej imię, przyroda i ludzie  /118Słowiański rodowód i miejsce mickiewiczowskiej Polski  /119

Mickiewiczowska wizja duchowej tożsamości Polski /123

Tradycjonalista czy postępowiec  /126

„Polska Chrystusem Narodów”, czyli co myśleć o Mickiewiczowskim mesjanizmie? /129

Wykład 11. Sprawy polskie z perspektywy Słowackiego  /132

• Słowacki – poeta par excellence  /132
• Ojczyzna Słowackiego /133
• Na urwistych drogach Króla Ducha  /135
• Odpowiedzi na pytania współczesne – jak do tego doszło?  /138
• Odpowiedzi na pytania współczesne – jacy jesteśmy? /139
• Odpowiedzi na pytania współczesne – co może być naszą nadzieją?  /140

Wykład 12. Ten trzeci  /142

• Sylwetka Zygmunta Krasińskiego  /142
• Sprawa polska w twórczości Krasińskiego  /143
• Widmo rewolucji /145
• Sprawa polska w perspektywie odległych dziejów Europy i chrześcijaństwa  /147
• „Z szlachtą polską – polski lud”  /148

Wykład 13. Romantycy z drugiego szeregu  /151

• Wincenty Pol – poeta powstańczy  /151
• W kręgu późnoromantycznej poezji patriotyczno-religijnej  /153
• „Stańmy jako upiorów gromada”, czyli o polskiej pieśni tyrtejskiej  /155
• Przeszłość opowiadana w gawędzie i w pieśni  /159

Wykład 14. Specyficzne cechy polskiej literatury romantycznej  /163

• Regionalizm polskiej literatury romantycznej  /163
• Dwa kręgi polskiego romantyzmu – „światowcy” i „wiarusy”  /164
• Specyfika polskiego historyzmu romantycznego  /164
• Motywy religijne romantyzmu polskiego  /165
• Upolitycznienie polskiego romantyzmu  /166

Wykład 15. Norwid, czyli przezwyciężenie romantyzmu  /168

• O trudności czytania Norwida /168
• Norwidowa filozofia człowieka  /170
• Niezgoda na patriotyczny kodeks moralny polskiego romantyzmu  /171
• Sposób istnienia twórczości Norwida w literaturze polskiej  /172

Wykład 16. Kraszewskiego przeczytali wszyscy  /174

• Poza schematem historycznoliterackim  /174
• Twórca gatunku powieści historyczno-dokumentarnej  /175
• Cykl powieściowych kronik z historii Polski /177
• Wiedza o przeszłości narodu i państwa polskiego /177
• Dzieje Polski w Europie /178
• Polski instynkt państwowy i moralność polityczna  /179

Wykład 17. Filozofia, kultura i myśl polityczna drugiej połowy XIX wieku – aura pozytywizmu  /182

• Cywilizacyjny skok Europy w połowie XIX wieku  /182
• Człowiek w walce o byt  /184
• Systemy ideologiczne – nowa droga mobilizacji zachowań zbiorowych  /185
• Pozytywizm jako filozoficzna i ideowa oferta dla narodu zniewolonego  /188
• Publicystyka warszawska jako główne pole prezentowania idei pozytywistycznych w Polsce /190
• Odbicie idei pozytywizmu w polskiej prozie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku  /192

Wykład 18. Sprawa polska a twórczość Henryka Sienkiewicza  /195

• Sienkiewiczowska wizja historii Polski  /195
• Kto jest największym wrogiem Polski? /198
• Współczesny polski bastion obronny w opinii Sienkiewicza  /200
• Sienkiewicz i Polacy poza krajem  /202

Wykład 19. Sprawa polska w twórczości Bolesława Prusa i Marii Konopnickiej  /204

• O tym, jak czytać Prusa  /204
• Pozytywista kwestionujący doktrynę  /206
• Pogłosy sprawy polskiej  /208
• Krąg zainteresowań Marii Konopnickiej  /210
• Pozytywizm polski – ideologia bez wizji sukcesu? /211

Wykład 20. Czy można być pozytywistką w Grodnie? – Eliza Orzeszkowa  /212

• Szczególna biografia Elizy  /212
• Konwencja powieści tendencyjnej  /213
• Rzeczywistość kresowa w twórczości dojrzałej Orzeszkowej  /213
• Motyw powstania styczniowego /217
• Elizy Orzeszkowej pojęcie obowiązku obywatelskiego  /218

Wykład 21. Pokolenie niepokornych w polityce, kulturze i literaturze  /220

• Inteligencja polska jako kategoria społeczna  /220
• Edukacja niepokornych  /221
• Narodziny i ewolucja socjalizmu polskiego /224
• Myśl narodowa Ligi Polskiej i Ligi Narodowej  /227
• Wirus nacjonalizmu w mentalności Polaków po 1900 roku  /230
• Początki ruchu ludowego w trzech zaborach  /233

Wykład 22. Antyideologiczny kanon sztuki i literatury epoki modernizmu a polska idea narodowa  /237

• Ogólne cechy ideologii epoki modernizmu /237
• Modernistyczne pojmowanie sztuki  /238
• Rozbieżność filozoficznych i literackich kryteriów przynależności do modernizmu  /239
• Sposób istnienia i urozmaicenie problematyki narodowej w świecie przedstawionym literatury Młodej Polski  /243

Wykład 23. Problematyka narodowa w portretach literackich polskiego inteligenta przełomu wieków /245

• Inteligent warszawski i krakowski w centrum nowej polskiej sceny literackiej  /245
• Polskie portrety dekadenta  /247
• Inteligenckie drogi polityczne w utworach Żeromskiego /249
• Dojrzewanie do żniw /253
• Inteligenci partyjni w ujęciach Weyssenhoffa i Struga /253

Wykład 24. Geograficzny, społeczny i historyczny pejzaż Polski w literaturze przełomu wieków /257

• Modernistyczne miasto, modernistyczna wieś – kategorie zniewolenia politycznego i tożsamości narodowej  /257
• Polska widziana spod Wawelu /259
• Gdzie chłop jest potęgą, a gdzie nie?  /260
• Historia jak sygnał pobudki  /264

Wykład 25. Polityczne role dziewiętnastowiecznej literatury polskiej – próba podsumowania  /267

• Patrząc z perspektywy Polski odrodzonej  /267
• Przegląd formacyjnych funkcji dziewiętnastowiecznej literatury polskiej  /268
• Społeczny odbiór dziewiętnastowiecznej literatury polskiej  /272

Wykład 26. Była taka kultura  /275

• Typowość czy unikatowość polskiej historii i literatury?  /275
• Najazd świata realnego na światy przedstawione  /276
• Quasi-rzeczywistość polonocentryczna?  /277
• Więź dziewiętnastowiecznej literatury polskiej z polskim czytelnikiem  /278
• W jakim świecie… jaka literatura  /279

Indeks nazwisk  /305