Arnhem – dług hańby

Autor: Marek Stella-Sawicki

Rok wydania: 2024

Liczba stron: 528

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 14,5 cm x 21,5 cm

Jesienią 1944 roku wydawało się, że koniec wojny jest bliski – armia niemiecka na wszystkich frontach była na skraju rozpadu. Wystarczyło więc zadać jeden celny cios, aby ostatecznie ją rozgromić.

W niedzielę 17 września 1944 roku na terenie okupowanej Holandii rozpoczęła się operacja „Market-Garden” – największa w historii II wojny światowej operacja powietrznodesantowa wojsk alianckich z udziałem żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej dowodzonej przez generała Stanisława Sosabowskiego. Jej celem było zajęcie mostów na Renie, by następnie opanować tereny przemysłowe III Rzeszy. Kampania, która miała przynieść spektakularny sukces aliantom, zakończyła się krwawą klęską. Odpowiedzialność za niepowodzenie operacji niesłusznie zrzucono na generała Sosabowskiego. To właśnie w nim brytyjscy dowódcy znaleźli kozła ofiarnego.

Marek Stella-Sawicki przez kilkanaście lat badał okoliczności tych wydarzeń. Arnhem – dług hańby jest wynikiem jego żmudnych i skrupulatnych poszukiwań i oddaje sprawiedliwość bohaterom z 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej i jej dowódcy.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Przedmowa /11

Podziękowania /17

Wstęp  /21

Stan badań /33

Metodologia  /47

Rozdział 1. Rozwój brytyjskiej doktryny wojsk powietrznodesantowych w latach 1942-1944 oraz wpływ polskiej doktryny wojsk powietrznodesantowych i doświadczeń szkoleniowych na "Market-Garden" - największą operację powietrznodesantową w historii  /53

1.1. Geneza i rozwój brytyjskiej doktryny powietrznodesantowej w latach 1942-1944 oraz czynniki wpływające na międzysojuszniczy proces planowania  /55

1.2. Ocena zasad organizacji i zaangażowania oddziałów powietrznodesantowych w marcu 1944 r. oraz oferta Ministerstwa Wojny w sprawie użycia polskich wojsk powietrznodesantowych w Europie Północno-Zachodniej  /68

1.3. Doświadczenia z polsko-brytyjskiej współpracy w rozwoju wojsk powietrznodesantowych  /74

1.4. Polska koncepcja wojsk powietrznodesantowych i jej spójność z operacjami brytyjskimi  /80

Rozdział 2. Generał Stanisław Sosabowski i 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa. Współpraca między Sztabem Naczelnego Wodza a brytyjskim Ministerstwem Wojny przed operacją "Market-Garden"  /111

2.1. Utworzenie i rozwój 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, nabór i szkolenie  /113

2.2. Preludium do operacji "Market-Garden" i ocena gotowości bojowej w Szkocji 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej  /115

2.3. Sztab Naczelnego Wodza i jego wkład w określenie roli oraz modus operandi brytyjskich oddziałów powietrznodesantowych  /118

Rozdział 3. Geneza, tło i kalendarium wybranych wydarzeń operacji "Market-Garden" - rozpoznanie  /133

3.1. Kalendarium wybranych wydarzeń dotyczących polskiej brygady powietrznodesantowej 16-26 września 1944 r. /140

3.2. Brytyjska dywizja powietrznodesantowa i działania wywiadowcze przed bitwą pod Arnhem  /144

3.3. Oświadczenie sir Briana Urquharta, szefa wywiadu brytyjskiego I Korpusu Powietrznodesantowego podczas operacji "Merket-Garden"  /145

Rozdział 4. Ocena i bilans dokonań 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej pod Arnhem i Driel oraz podczas operacji "Berlin" / 159

4.1. Pierwsze desanty polskich spadochroniarzy w operacji "Market-Garden"  /161

4.2. Obrona okrężna wokół Driel oraz tragedia podczas forsowania Renu /165

4.3. Wsparcie brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej i wycofanie z Oosterbeek (operacja "Berlin") /174

4.3.1. Ogólne podsumowanie i analiza polskiej 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej 21-25 września 1944 r., operacji "Merket-Garden", Driel, Oosterbeek, operacji "Berlin"  /176

4.4. Późniejsze traktowanie polskiej brygady i gen. Sosabowskiego przez marsz. Montgomery`ego , gen. "Boya" Browninga oraz Ministerstwo Wojny /181

4.4.1. Klęska pod Arnhem, odprawa w Valburgu. Czy krytyka gen. Sosabowskiego za bycie nieelastycznym i nienadającym się do bycia dowodzącym ze strony gen. Browinga była usprawiedliwiona, czy też była jego "mostem za daleko"? Dalsze oskarżenia wobec polskiego generała  /204

Rozdział 5. Dziennik działań bojowych 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, wykonywalność doktryny wojsk powietrznodesantowych, przywództwo wyższych oficerów, historyczne uwarunkowania oceny zasług polskiej brygady i gen. Sosabowskiego, zgłoszone straty i wnioski  /221

5.1. Doktryna wojsk powietrznodesantowych i powody klęski pod Arnhem  /223

5.2. Dziennik działań bojowych 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej  /226

5.3. Przywództwo wyższych oficerów w operacji "Market-Garden" /230

5.4. Wydarzenia po zakończeniu operacji "Market-Garden"  /249

5.5. Skutki  /251

5.6. Bitwa pod Arnhem - statystyki i straty  /261

5.7. Podsumowanie wniosków /263

Załączniki  

Załącznik 1. Ostatnia wiadomość radiowa przesłana z Oosterbeek 24 września 1944 r. o godz. 21.14  /271

Załącznik 2. Ostatnia osobista notatka gen. Sosabowskiego napisana w Anglii przed operacją "Market-Garden" 21 września 1944 r. o godz. 9.00  /273

Załącznik 3. Depesze marsz. Bernarda Montgomery`ego do Ministerstwa Wojny z 16 października 1944 r.  /275

Załącznik 4. Pismo gen. "Boya" Browninga, dowódcy I Korpusu Powietrznodesantowego do Szefa Imperialnego Sztabu wyrażające niezadowolenie z gen. bryg. Stanisława Sosabowskiego, z 20 listopada 1944 r. /277

Załącznik 5. Organizacja 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w czasie operacji "Market-Garden"  /281

Załącznik 6. Oświadczenia końcowe i oficjalnie zgłoszone polskie straty  /288

Załącznik 7. Dziennik działań bojowych 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej oraz raport pogodowy 16-23 września 1944 r.  /294

Załącznik 8. Wywiad z mjrem Tonym Hibbertem, szefem sztabu brytyjskiej 1 Brygady Spadochronowej podczas bitwy pod Arnhem /324

Załącznik 9. Wywiad z sir Brianem Urquhartem z brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej oraz oświadczenie uzyskane od sir Briana Urquharta /339

Załącznik 10. Mapa z oznaczonymi pozycjami brytyjskiej 1 Dywizji Powietrznodesantowej oraz polskie 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w Driel, wrzesień 1944  /349

Załącznik 11. Obchody 70. rocznicy udziału żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej w bitwie pod Arnhem  /352

Załącznik 12. 1 Samodzielna Brygada Sparochronowa w operacji "Market-Garden" - lista 94 spadochroniarzy poległych lub zmarłych z ran  /357

Załącznik 13. Wywiad z ppor. Kazimierzem Wacławem Małachowskim, oficerem 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej i uczestnikiem bitwy pod Arnhem  /367

Załącznik 14. Polscy łącznościowcy pod Arnhem i Driel, wywiad ze starszym strzelcem Józefem Wojciechowskim (Zulu) z 20 września 2014 r.  /373

Załącznik 15. Modelowanie wartości informacji bojowych  /379

Załącznik 16. Upamiętnienie w The National Memorial Arboretum 19 września 2009 r.  /419

Załącznik 17. Ordre de bataille (Order of battle) walczących stron podczas operacji "Market-Garden"  /425

1 Samodzielna Brygada Spadochronowa - Spis uczestników w operacji "Market-Garden"  /443

Postscriptum  /463

Szczegółowe informacje dotyczące transportu 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej  /477

Arnhem - dług hańby. Żadne kłamstwo nie może trwać wiecznie  /485

Bibliografia  /501

Indeks  /519