Architektura sakralna w Wielkopolsce i jej zleceniodawcy na tle regionalizacji baroku

Autor: Andrzej Józef Baranowski

Rok wydania: 2020

Ilość stron: 750

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 20,0 cm x 26,0 cm

Wielkopolska, chociaż pozbawiona naturalnych granic, była najbardziej wyrazistą dzielnicą Polski do końca istnienia pierwszej Rzeczypospolitej. Ważną rolę odegrały w tym fundacje magnacko-szlacheckie oraz związana z nimi architektura, głównie sakralna. Zleceniodawcy wywodzili się z rodzin mieszanych wyznaniowo, a poziom wykształcenia szlachty był tu wyższy niż w innych prowincjach monarchii polsko-litewskiej. Gniazda reformacji po przejściu w ręce rodzin katolickich, stały się ośrodkami kontrreformacji. Ograniczone możliwości ekonomiczne zleceniodawców oraz specyfika Wielkopolski, gdzie było mniejsze rozwarstwienie społeczne sprawiły, że nie sprowadzano tam jezuitów, a skromniejsze zgromadzenia franciszkańskie.

Zgodnie z tytułem, w pracy została uwypuklona rola fundatorów obu konfesji, świeckich i duchownych, indywidualnych i zbiorowych, głównie rodzin czy wspólnot zakonnych. Barokowa architektura sakralna w Wielkopolsce, rozwijała się stosunkowo najbardziej harmonijnie, dotrzymując kroku przemianom i trendom, jakie zachodziły na terenach północnowłoskich i środkowoeuropejskich. Przodowały w tym opactwa (Koronowo, Paradyż, Lubiń, Ląd, Obra, Trzemeszno) i jezuici (Poznań) zatrudniając najlepszych wykonawców. Regionalizm charakteryzuje rokokowe wnętrza świątyń reformatów (Osieczna, Miejska Górka, Woźniki) i bernardynów (Wschowa, Koło, Warta, Łęczyca, Kalisz, Zamarte) które cieszyły się popularnością wśród mas szlacheckich. Osobne miejsce zajmują kościoły drewniane o charakterze świątyń dworskich i pielgrzymkowych (Buk, Gułtowy, Łomnica, Sypniewo, Konarzyny, Dąbrówka, Wyszyna). Były też znakomite powtórzenia dzieł europejskich, głównie kościół Filipinów w Gostyniu, oparty na pierwowzorze Balthazara Longheny z Wenecji, który powstał dzięki środkom oraz konsekwencji dążących do celu trzech magnatek, co było ewenementem w Rzeczypospolitej.

Rola Wielkopolski jako łącznika między Śląskiem a Prusami Królewskimi, z którymi była powiązana w ramach prowincji kościelnych oraz koligacji rodzinnych, była wieloraka. W XVII stuleciu sporo inspiracji artystycznych promieniowało z Prus Królewskich, a w XVIII ze Śląska, skąd pochodziło wielu wykonawców. Na oblicze architektury i sztuki sakralnej Prus Królewskich duży wpływ wywierały Niderlandy i kraje pobrzeża Bałtyku. Natomiast Śląsk w tym okresie znajdował się w domenie Habsburgów. Dlatego szerzej – poza ramy związków sąsiedzkich – zostały tu poczynione obserwacje i porównania dotyczące rozwoju architektury nowożytnej, sięgające terenów północnowłoskich i południowoniemieckich.

Spis treści:

Wprowadzenie /7

Tło dziejowe i terytorium prowincji wielkopolskiej /15

Rody gasnące i wschodzące związane z reformacją i Kościołem rzymskim /61

Magnateria wielkopolska /63
Górkowie, Czarnkowscy, Tuczyńscy, Przyjemscy, Rozdrażewscy, Potuliccy, Orzelscy, Grudzińscy, Opalińscy, Leszczyńscy

Magnateria spoza Wielkopolski /111
Gostomscy, Kostkowie, Wejherowie, Działyńscy, Sapiehowie, Sułkowscy, Potoccy, Jabłonowscy 

Między szlachtą a magnaterią - arystokracja /137
Konarzewscy, Radomiccy, Szołdrscy, Mycielscy, Mielżyńscy, Raczyńscy, Garczyńscy, Gurowscy, Grabowscy, Przebendowscy, Kwileccy, Sczanieccy, Łąccy, Bnińscy, Skórzewscy, Gorzeńscy, Radolińscy

Świątynie ewangelickie /171

Nekropolie w kręgu powiązań magnacko-szlacheckich /219

Modernizacje katedr i świątyń średniowiecznych /279

Barokizacje katedr /281

Barokizacje świątyń klasztornych i parafialnych /315

Kościoły wotywne i pielgrzymkowe, sanktuaria /385

Nurty i drogi architektury sakralnej Wielkopolski /465

Początki nowożytności /467

Barok monumentalny w kręgu Poznania i Leszna /495

Epigoni późnego baroku i rokoka /552

Zakończenie /625

Summary. Sacral Architexture in Greater Poland and its Founders Viewed Against Regionalization of the Baroque /657

Spis ilustracji /664

Bibliografia (wybór) /691

Indeks osób /709

Indeks miejscowości /738