Ani centrum, ani peryferie. Architektura pruskiego Śląska w okresie autonomii administracyjnej w latach 1740-1815

Autor: Jerzy K. Kos

Rok wydania: 2019

Ilość stron: 524

Okładka: twarda

Format:  18,0 cm x 24,0 cm

Książka dotyczy dziejów architektury rezydencjonalnej, sakralnej (protestanckiej, katolickiej, żydowskiej) i użyteczności publicznej (m.in. ratusze, teatry) powstałej na terytorium pruskiego Śląska w latach 1740–1815. Przemiany stylowe i formalne najważniejszych gatunków architektonicznych tego okresu zostały ukazane na tle zmiany elit społecznych, kształtowania się nowej sytuacji konfesyjnej i zmian zachodzących w sferze społecznej. Książka zawiera obszerny materiał ilustracyjny.

Spis treści:

Wstęp 

• Cyncynat idzie na wojnę - koniec pewnej epoki  /13
• Osiągnięcia i deficyty badawcze  /23
• Polityka i społeczeństwo w nowej prowincji - wprowadzenie historyczne  /36

Architektura na pruskim Śląsku

• Organizacja budownictwa. Zmiana pozycji zawodowej architektów i budowniczych. Śląskie publikacje architektoniczne  /41

ARCHITEKTURA REZYDENCJONALNA

Śląska szlachta w nowej rzeczywistości politycznej po 1740 roku  /49

• Najwyżsi przedstawiciele władzy: król i dostojnicy Kościoła katolickiego. Urzędnicy administracji pruskiej. Korpus oficerski. Służba dyplomatyczna  /53

Źródła  stan badań. Stan zachowania pejzażu rezydencjonalnego  /55

Siedziby królewskie, biskupie i ministerialne- nieobecne/obecne symbole władzy  /63

• Pałace królów pruskich w Głogowie i Wrocławiu  /63
• Książęco-biskupia rezydencja we Wrocławiu  /78

Rezydencje ministrów Śląska  /84

• Siedziby pierwszych ministrów do 1770 roku /84
• Pałac i park "małego króla" - ministra Carla Georga von Hoyma  /86

Między barokową reprezentacją, anglomanią a romantyczną fascynacją naturą - rezydencje wysokich urzędników państwowych  /98

• Założenie pałacowe Reichenbacha - generalnego poczmistrza Dolnego Śląska w Goszczu  /99
• Angielska awangarda czy patriotyczne śląskie Sanssouci?  Dyplomata Maltzan na artystycznym rozdrożu - pałac w Miliczu  /107
• "Kloeber`s Swelling", czyli pierwsza ornamental farm na Śląsku - minister górnictwa Reden i jego romantyczna siedziba w Bukowcu  /114

Śląski korpus oficerski inicjatorem transferu najmodniejszych wzorców europejskich  /126

• Berlińskie rokoko - wrocławska rezydencja komendanta miasta, generała Tauentziena  /126
• Na pograniczu epok: francuski styl siedziby generała kawalerii Seydlitza-Kurzbacha w Minkowskich  /129
• Śląska villa suburbana: w kręgu angielskiego palladianizmu i francuskiego gout moderne. Pałac-willa majora Sauermy w Samotworze wzorem dla śląskiej szlachty  /134
• Rozpowszechnienie typu samotworskiego i jego motywów  /139
• Pałac księcia wirtemberskiego w Lubinie  /144
• Rewolucyjny klasycyzm i archeologiczny antyk  - inwestycje generała Hohenlohe-Ingelfingen we Wrocławiu, Szczytnikach i na Górnym Śląsku  /145

Awangarda i konserwatyzm. Wybory artystyczne szlachty śląskiej nienależącej do nowej elity władzy  /153

• Najbardziej niepokorny i prekursorski: książę Franz Philipp Adrian von Hatzfeldt i jego rezydencje w Żmigrodzie i Wrocławiu  /154
• W okowach tradycji - pałac Schaffgotschów w Cieplicach  /197
• Zworniki propruskiej polityki: siedziby książąt wirtemberskich i brunszwickich w księstwie oleśnickim  /173

Śląska architektura rezydencjonalna w latach 1740-1815  /186

Dane statystyczne. Typy architektoniczne. Geografia ruchu budowlanego  /186

Przełomy i tendencje stylowe. Tło historyczne i periodyzacja  /189

• Okres 1740-1764  /191
• Okres 1764-1780  /193
• Okres 1780-1800  /196

Brandenburski architekt na Śląsku - twórczość Christiana Valentina Schultzego  /200

Peryferie pejzażu rezydencjonalnego  /204

ARCHITEKTURA I BUDOWNICTWO SAKRALNE

I. Syjon Fryderyka - architektura i budownictwo sakralne śląskich protestantów w latach 1740-1815  /213

Wprowadzenie  /213

• Stan badań i źródła  /216
• Zmiana sytuacji wyznaniowej i jej znaczenie dla protestanckiej architektury kościelnej  /221
• Bilans architektury kulturowej epoki reformacji i kontrreformacji  /229
• Zagadnienia ogólne. Problem terminologii: dom modlitwy (Bethaus), kościół (Kirche), sala modlitwy (Betsaal/Gemeinsaal)  /233
• Zleceniodawcy, projektanci i budowniczowie. Topografia protestanckiego budownictwa kultowego  /234
• Lokalizacje świątyń w miastach i na wsiach  /238
• Techniki budowlane i standaryzacja projektów  /239

Pierwszy okres 1740/1741 - 1763/1764  /242

Kościół dworski w Goszczu  (1743-1749) i inne kościoły dworskie  /242

Kościół w Strzelinie - największa luterańska świątynia sprzed 1764 roku  /251

Domy modlitwy: od realizacji wybitnych do drewnianych budowli prowizorycznych  /254

• W poszukiwaniu nowej formy - kościoły w Wiadrowie, Bielawie, Lwówku Śląskim, Walimiu, Wleniu  /255
• Między barokowo-katolickim wzorcem krzeszowskim a wzorcem berlińskim - kościoły w Kowarach i Zielonej Górze  /261
• Kościół w Sobieszowie i wykształcenie się "typu sudeckiego"  /265
• Pozostałe domy modlitwy o zaawansowanych cechach architektonicznych i formalnych  /268
• Najprostsze domy modlitwy i budowle prowizoryczne ( Interimsbauten)  /273

Drugi okres 1763/1764 - 1815  / 274

Hybrydy stylowe  /275

• Spuścizna barokowa - kościoły miejskie w Głogowie i Górze Śląskiej. Machiu czy Langhans?  /275
• Między barokiem, rokokiem a klasycyzmem: kościół dworski w Pokoju oraz kościoły parafialne w Cieplicach, Świebodzicach i Zagrodnie  /280

Dalsza ewolucja "typu sudeckiego" po 1764 roku  /287

Berlin versus Wrocław  /290

• Kościoły Johanna Martina Pohlmanna  i kościół cmentarny we Wrocławiu  /290
• Szczytowe osiągnięcie śląskiego klasycyzmu: kościoły Carla Gottharda Langhansa  /295
• Realizacje powstałe pod wpływem kościołów Carla Gottharda Langhansa  /300

Przeciętne budownictwo śląskich protestantów  /302

Na pograniczu epok - architektura sakralna przełomu XVIII i XIX wieku  /306

• Schyłek tendencji późnobarokowych  /306

Budownictwo kultowe pozostałych wyznań protestanckich: kalwinów i herrnhutów  /315

II. Architektura sakralna Kościoła katolickiego w latach 1740-1815  /321

Polityka Fryderyka II wobec śląskich katolików  /321

Organizacja budownictwa i inwestorzy  /325

Ogólna charakterystyka architektury sakralnej lat 1740-1815  /327

• Nurt późnobarokowy  /328
• Klasycystyczna wieża kościoła klasztornego w Trzebnicy - manifest polityki Fryderyka II?  /331
• "Ostatnia reduta" - próba rozbudowy klasztoru w Krzeszowie  /335

III. Synagogi  /345

BUDOWLE UŻYTECZNOŚCI PUBLICZNEJ

Ratusze - architektura polityczna pruskiego Śląska  /355

Teatry i resursy - architektoniczna nowość na kulturalno-społecznej mapie prowincji  /260

Podsumowanie. Ani centrum, ani peryferie?  /368

• Cyncynat poszedł na wojnę. Pałac w Mirosławicach - dzieło na skraju epok  /374

Zausammenfassung  /377

Bibliografia  /387

Indeks nazwisk  /409

Indeks nazw geograficznych  /415

Spis ilustracji  /425

Ilustracje  /433