Aleksander Gribojedow. W poszukiwaniu granic imperium

Autorka: Małgorzata Abassy

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 286

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,8 cm x 23,5 cm

Aleksander Siergiejewicz Gribojedow pozostaje centralną postacią rosyjskiej kultury, chociaż od jego tragicznej śmierci w Teheranie, w roku 1829, minęło prawie dwieście lat. Urósł on do rangi symbolu straconych szans. Autor komedii politycznej Mądremu biada, która przyniosła mu światową sławę, wybitny dyplomata i twórca innowacyjnego projektu ekonomicznego został złożony na ołtarzu interesów imperium.

Przebyta przez Gribojedowa droga staje się udziałem wszystkich tych, którzy dojrzewają do samodzielności przez odłączenie się od grupy, do której wcześniej przynależeli bezrefleksyjnie. Gdy kontestowanym systemem jest imperium, z właściwym mu mechanizmem pochłaniania jednostkowego potencjału na rzecz wzmocnienia siły militarnej, opór wobec wyzwalającej się z zależności jednostki przyjmuje różne formy: od jej marginalizacji i odsunięcia od ważnych decyzji aż do unicestwienia.

Los pisarza-dyplomaty prowokuje pytania o zadania i możliwości działania rosyjskiej inteligencji również we współczesnych warunkach społeczno-politycznych Rosji i na arenie międzynarodowej.

Walorem recenzowanego studium jest inne, nowe ujęcie zagadnienia, dzięki czemu poszerza wiedzę o Gribojedowie, ówczesnej epoce i jej skomplikowanych problemach. Temat monografii szczęśliwym trafem znalazł się w rękach rosjoznawczyni i iranistki, a obie te kompetencje badawcze pozwoliły na powstanie bardzo udanej publikacji.

(Z recenzji prof. dr. hab. Lucjana Suchanka)

Spis treści:

Wstęp  /9

Aktualność tematu  /10

Stan badań  /14

Hipoteza badawcza  /23

Rozdział I. Od granic geograficznych do granic umysłu: aspekty teoretyczno-metodologiczne  /27

1.1. Geneza pytań o granice  /27

1.2. Lichnost a dynaimka rosyjskiej kultury początków XIX wieku  /32

1.3. Wyobcowanie jako skutek przekraczania granic  /40

1.4. Geograficzne i mentalne granice imperium  /44

Rozdział II. Imperium jako fakt polityczny i byt wyobrażony: determinanty granic  /47

2.1. Semantyka imperium w świetle ekspansji terytorialnej  /47

2.2. Perspektywa kulturoznawcza fenomenu imperium  /51

2.3. Mity imperium: od misji religijnej do cywilizacyjnej  /55

2.4. Świadomość imperialna - determinanty i przejawy  /62

Rozdział III. Kultura szlachecka: między urodzeniem a rangą  /71

3.1. Chmielity. Dziedzictwo linii męskiej rodu Gribojedowych /71

3.2. Guwernerzy i przyjaciele z dziecięcych lat - okres moskiewski  /77

3.3. W kręgu polskiej kultury. Służba w rezerwach kawaleryjskich /82

Rozdział IV. "Dzieci roku 1812". Przynależność pokoleniowa Gribojedowa  /93

4.1. Pokolenie kulturowe jako kategoria badawcza  /93

4.2. Pokolenie i jego konteksty  /96

4.3. Manifestacja "przeżycia pokoleniowego" 1812 roku. Gribojedow w kręgu dekabryzmu  /99

4.4. Kontestacja porządku rang - narodziny Czackiego  /106

4.5. W obliczu dylematu. "Służba mnie nęci, lecz służalczość mierzi"  /115

Rozdział V. Pod skrzydłami Jermołowa /123

5.1. Droga na Kaukaz. Notatki z podróżny 1818-1823  /123

5.2. Rosyjscy żołnierze na służbie u perskich szachów /132

5.3. "Godność rosyjskiego urzędnika" narzędziem dialogu idei  /135

5.4. Taktyka Jermołowa: umysł jako pole bitwy  /153

Rozdział VI. Świat "po dekabryzmie": u boku Paskiewicza  /161

6.1. Gribojedow przed komisją śledczą  /161

6.2. Zmiana kontekstów: kres Rosji Aleksandra I, początek Rosji Mikołaja I  /166

6.3. Jermołow odchodzi - Paskiewicz przychodzi: utrata bohatera  /167

6.4. Ku pamięci. Negocjacje z Persją w Deh-Karhanie i Turkmanczaju  /172

Rozdział VII. Projekt rosyjskiej zakaukaskiej kompanii  /185

7.1. Kaukaz - weryfikacja granic pojęci  /185

7.2. Rosyjskie projektu ekonomiczno-administracyjne  /189

7.3. Treści projektu Gribojedowa i Zawielejskiego  /191

7.4. Wnioski w świetle najnowszych materiałów o projekcie RZK  /205

Rozdział VIII. Narodziny i śmierć Wazyr-Muchtara  /215

8.1. Sukces pariasa: 14 marca 1828 roku w Petersburgu  /215

8.2. Gruzja, wśród przyjaciół  /223

8.3. Gribojedow contra Abbas Mirza. Siła przeciwko podstępowi  /230

8.4. Imperialne ambicje Rosji - angielscy dyplomaci  /237

8.5. W imię Allaha. Szyickie duchowieństwo i szach w teherańskiej tragedii  /244

Zakończenie  /251

Bibliografia - wybrane pozycje  /257

Indeks nazwisk  /277

Indeks rzeczowy  /283