200 lat powiatu wrzesińskiego. Historia i współczesność

Redakcja: Marian Torzewski

Rok wydania: 2018

Ilość stron:

Oprawa: twarda

Format: cm x cm

 

Spis treści:

Wstęp - Marian Torzewski  /13

Rozdział I. Środowisko geograficzno-przyrodnicze ziemi wrzesińskiej  (Sebastian Mazurkiewicz) /15

1. Położenie geograficzne  /15

2. Budowa geologiczna  /16

3. Rzeźba terenu  /16

4. Gleby  /18

5. Hydrografia  /18

6. Klimat  /20

7. Przyroda  /21

8. Formy ochrony przyrody  /21

Rozdział II. Archeologia terenów powiatu wrzesińskiego (Michał Brzostowicz)  /27

1. Uwagi wstępne  /27

2. Warunki rozwoju najstarszego osadnictwa terenu powiatu wrzesińskiego  /28

3. Pierwszy człowiek na ziemi wrzesińskiej  /29

4. Pierwsi rolnicy  /30

5. W epoce brązu i wczesnej epoce żelaza  /31

6. W czasach rzymskiej dominacji w Europie  /34

7. W początkach średniowiecza  /36

8. W państwie wczesnopiastowskim  /38

9. Archeologia miast powiatu wrzesińskiego  /40

Rozdział III. Administracja i samorząd w powiecie wrzesińskim na przestrzeni dwóch wieków  /42

A. Powiat wrzesiński (Sebastian Mazurkiewicz, Marian Torzewski)  /42

1. Przynależność administracyjna ziemi wrzesińskiej przed utworzeniem powiatu wrzesińskiego (S. Mazurkiewicz)  /42

2. Utworzenie powiatu, podział administracyjny w czasach zaboru pruskiego (S. Mazurkiewicz)  /45

3. Państwowe, prowincjonalne i powiatowe organy przedstawicielskie i administracyjne pod zaborem pruskim (M. Torzewski)   /50

4. Granice i podział administracyjny powiatu wrzesińskiego w okresie II Rzeczypospolitej i okupacji hitlerowskiej (S. Mazurkiewicz)  /52

5. Powiatowe organy samorządowe i administracyjne w okresie II Rzeczypospolitej (M. Torzewski)  /56

6. Powiat wrzesiński w Polsce Ludowej: granice i podziały administracyjne  (S. Mazurkiewicz)  /59

7. Powiatowe organy władzy i administracji w okresie Polski Ludowej (M. Torzewski)  /61

8. Przywrócenie powiatu w III RP  (S. Mazurkiewicz)  /63

9. Współczesne organy samorządu powiatowego (S.Mazurkiewicz)  /64

B. Organy samorządowe stolicy powiatu - Wrześni od czasu zaboru do współczesności (M. Torzewski)  /66

C. Główne ośrodki administracyjne i gospodarcze ziemi wrzesińskiej na przestrzeni wieków (Filip Biernat, Michał Brzostowicz, Robert M. Czerniak, Sebastian Mazurkiewicz, Roman Nowaczyk)  /72

1. Grzybowo - gród pierwszych Piastów (M. Brzostowicz)  /72

2. Biechowo - średniowieczny gród kasztelański (M. Brzostowicz  /74

3. Pyzdry (R.M. Czerniak)  /76

4. Września - stolica powiatu (S. Mazurkiewicz)  /85

5. Miłosław  (M. Brzostowicz)  /92

6. Strzałkowo (R. Nowaczyk)  /99

7. Żerków (R. Nowaczyk)  /103

8. Targowa Górka (S. Mazurkiewicz)  /106

9. Nekla (S. Mazurkiewicz)  /109

10. Kołaczkowo  (F. Biernat)  /113

11. Borzykowo (F. Biernat)  /116

12. Ciążeń (F. Biernat)  /119

13. Przynależność powiatowa miejscowości ziemi wrzesińskiej (S. Mazurkiewicz)  /120

Rozdział IV. Ludność ziemi wrzesińskiej na przestrzeni wieków (M. Torzewski)  /126

1. Liczba ludności we Wrześni i powiecie  /126

2. Migracje  /128

3. Mniejszości narodowe - Niemcy  /131

4. Mniejszości narodowe - Żydzi  /133

Rozdział V. Ziemiaństwo powiatu wrzesińskiego, jego rola polityczna, gospodarcza i kulturalna  (R. Nowaczyk) /136

1. Wprowadzenie  /136

2. Ponińscy  /136

3. Mycielscy  /138

4. Mielżyńscy  /140

5. Kościelscy  /143

6. Hulewiczowie  /146

7. Gorzeńscy  /148

8. Raszewscy i Żychlińscy  /150

9. Grabscy  /151

10. Broniszowie  /153

11. Chrzanowscy  /154

12. Żółtowscy  /156

13. Lutomscy  /157

14. Brzescy  /158

15. Łaszczyńscy  /159

16. Kosińscy  /160

17. Inni zasłużeni przedstawiciele warstwy ziemiańskiej, dzierżawcy i posiadacze ziemscy  /161

Rozdział VI. Życie gospodarcze, transport i komunikacja na ziemi wrzesińskiej (F. Biernat, M. Torzewski)  /164

I. Gospodarka  /164

1. Rolnictwo od czasu zaboru pruskiego do II Rzeczypospolitej (M. Torzewski)  /164

2. Rzemiosło, przemysł, handel i usługi od czasu zaboru pruskiego do II Rzeczypospolitej (M. Torzewski)  /165

• Rzemiosło i przemysł  /165
• Handel i usługi  /167

3. Najważniejsze przedsiębiorstwa w czasach zaboru pruskiego i II Rzeczypospolitej  (M. Torzewski)  /169

• Cukrownia  /169
• Elektrownia  /170
• Mleczarnia  /172
• Wodociąg i kanalizacja  /173
• Banki  /174

4. Zakłady pracy w Polsce Ludowej (F. Biernat)  /176

• Browar Fortuna  /176
• Meramont  /177
• Mikroma  /178
• Modus - Mikon  /179
• Orzechowskie Zakłady Przemysłu Sklejek  /180
• Spółdzielnia Inwalidów Wiosna Ludów  /181
• Stokbet  /182
• Tonsil  /182
• PGR Bieganowo  /184
• PGR Sokołowo  /185

5. Największe przedsiębiorstwa i banki współczesne  (F. Biernat)  /186

A. Przedsiębiorstwa  /186Allfex  /186

• Cenos  /187
• Flex  /187
• Gestamp  /188
• Inalfa  /188
• Krispol   /189
• Massive  /189
• Matex  /189
• Volkswagen  /190

B. Banki  /190

• Bank Zachodni WBK Santander  /190
• PKO BP  /190
• Powiatowy Bank Spółdzielczy  /191
• Września - miasto banków  /191

C. Handel wrzesiński  /192

II. Transport i komunikacja  (M. Torzewski)  /193

1. Kolej żelazna   /193

2. Kolej powiatowa  /196

3 Drogi. Komunikacja drogowa  /199

4. Poczta, telegraf, telefon  /202

5. Radiowęzeł wrzesiński  /204

Rozdział VII. Konspiracja oraz czyn zbrojny w dziele odzyskiwania, umacniania i obrony niepodległości (R. Nowaczyk)  /205

1. Wprowadzenie  /205

2. Konfederacja tarnogrodzka  /205

3. Konfederacja barska  i powstanie kościuszkowskie  /206

4. Okres napoleoński: powstanie 1806-1807 i wojna z Austrią 1809 roku  /207

5. Powstanie listopadowe 1830 roku  /209

6. Wielkopolska Wiosna Ludów  /210

7. Powstanie styczniowe 1863 roku  /213

8. Powstanie wielkopolskie 1918-1919 roku  /215

9. Kampanie wschodnie z lat 1919-1921 oraz rodowód i szlak bojowy pułków garnizonu wrzesińskiego  /218

A. Udział oddziałów wielkopolskich w kampaniach wschodnich lat 1919-1921  /218

B. Rodowód i szlak bojowy  56 i 68 pułku na frontach wschodnich w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku  /219

C. Legia Ochotnicza Wrzesińska  /221

D. Działania militarne na rzecz powstań śląskich 1919-1921 roku  /222

10. 68 pułk piechoty w wojnie obronnej 1939 roku   /223

11. Ruch oporu i konspiracja lat 1939-1945  /227

12. Udział w działalności zbrojnej na terenie kraju oraz w polskich formacjach wojskowych na Zachodzi  /230

Rozdział VIII. Germanizacja oraz spontaniczny i zorganizowany polski opór  (M. Torzewski)  /233

1. Germanizacja  /233

W pierwszym okresie panowania pruskiego  /233

Po polskich powstaniach XIX wieku  /233

W epoce Bismarcka i później  /234

2. Społeczeństwo wrzesińskie w obronie przed germanizacją  /238

Strajk dzieci wrzesińskich  /239

3. Polskie stowarzyszenia z okresu zaboru pruskiego  /242

• Bractwo Kurkowe  /242
• Koło Ziemianek  /244
• Polski Czerwony Krzyż  /244
• Straż Ogniowa  /246
• Towarzystwo Czytelni Ludowych  /247
• Towarzystwo Kupców  /248
• Towarzystwo Pań Miłosierdzia  /249
• Towarzystwo Przemysłowe  /250
• Towarzystwo Rolnicze  /251
• Towarzystwo Śpiewacze Lutnia  /252
• Towarzystwo Upiększania Miasta  /254
• Towarzystwo Gimnastyczne Sokół (Leszek Nowacki)  /254

Rozdział IX. Polska aktywność społeczna w powiecie wrzesińskim w XX wieku (F. Biernat, R. Nowaczyk, M. Torzewski)  /258

Marian Torzewski

1. Organizacje społeczne w okresie II RP  /258

• Katolickie Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej we Wrześni i powiecie (1908-1949)  /258
• Liga Morska i Kolonialna  /260
• Liga Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej  /260
• Towarzystwo Wojaków i Powstańców  /261
• Harcerstwo i Hufiec ZHP Września (R. Nowaczyk)  /262

2. Organizacje polityczne i społeczne w Polsce Ludowej  /266

• Partie polityczne w okresie Polski Ludowej  /266
• Organizacje społeczne w okresie Polski Ludowej  /267

Filip Biernat

3. Współczesne najaktywniejsze organizacje i stowarzyszenia  /269

• O współczesnych stowarzyszeniach w powiecie wrzesińskim  /269
• Fundacja Dzieci Wrzesińskich  /269
• Nekielskie Stowarzyszenie Kulturalne  /270
• Polski Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów  /270
• Stowarzyszenie Chór "Camerata"  /270
• Stowarzyszenie Kobiet Gminy Września "Wrzoski"  /271
• Stowarzyszenie Kulturalny Miłosław  /271
• Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania - "Z Nami Warto"  /271
• Stowarzyszenie "Promyk"  /272
• Stowarzyszenie Samorządny Powiat  /272
• Stowarzyszenie "Wielkopolscy Bieganie" w Bieganowie  272
• Stowarzyszenie Wrzesiński Klub Amazonki  /273
• Towarzystwo Kulturalne "Echo Pyzdr"  /273
• Towarzystwo Unia Wrześnian  /274
• Wrzesińskie Towarzystwo Kulturalne  /274
• Wrzesiński Uniwersytet Trzeciego Wieku  /275

Rozdział X. Polityczny obraz społeczeństwa wrzesińskiego od II do III RP  (F. Biernat, M. Torzewski)  /276

1. Decyzje polityczne mieszkańców miasta i powiatu w wyborach parlamentarnych w okresie II Rzeczypospolitej (M. Torzewski)  /276

2. Decyzje polityczne mieszkańców miasta i powiatu w wyborach do sejmu w okresie Polski Ludowej (M. Torzewski)  /277

3. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, Komitet ds. Bezpieczeństwa. Służba Bezpieczeństwa (F. Biernat)  /279

4. Podziemie niepodległościowe (F. Biernat)  /284

5. Opozycja demokratyczna (F. Biernat)  /286

6. Wrześnianie w wyborach parlamentarnych i prezydenckich w okresie III RP (F. Biernat)  /290

Rozdział XI. Medycyna, lekarze i ochrona zdrowia w powiecie wrzesińskim na przestrzeni 200 lat  (M. Torzewski)  /294

1. Choroby, medycyna i lekarze w okresie zaboru pruskiego  /294

2. Choroby, medycyna i lekarze w okresie II Rzeczypospolitej  /297

3. Wrzesińska służba zdrowia  w Polsce Ludowej  /300

4. Szpital, lecznica, lazaret we Wrześni (od czasu zaboru do Polski Ludowej)  /302

5. Wrzesińska opieka zdrowotna w okresie III RP  /304

Rozdział XII. Policja i sądownictwo w powiecie wrzesińskim na przestrzeni 200 lat (M. Torzewski)  /306

1. Sądownictwo w okresie staropolskim i pod zaborem pruskim  /306

2. Policja i wymiar sprawiedliwości w okresie II Rzeczypospolitej   /308

3. Milicja obywatelska i wymiar sprawiedliwości w Polsce Ludowej  /311

4. Policja i sądownictwo w III RP  /312

Rozdział XIII. Religie i kościoły na ziemi wrzesińskiej (S. Mazurkiewicz)  /315

1. Początki chrześcijaństwa  /315

2. Sieć parafialna  /315

3. Patronaty  /316

4. Zmiany w strukturze administracyjnej Kościoła po 1815 roku  /317

5. Kościelna struktura administracyjna w XX i XXI w.  /318

6. Życie kościelne i religijność  /320

7. Beneficja  /321

8. Pobożność XVII-XIX w.  /322

9. Kościół w okresie kulturkampfu i na przełomie XIX i XX w.  /322

10. Kościół w Polsce Odrodzonej  /324

11. Kościół podczas II wojny światowej  /325

12. Kościół w czasach najnowszych  /326

13. Kościelna działalność społeczna  /327

14. Protestantyzm  /329

15. Gminy żydowskie  /332

Rozdział XIV. Oświata w powiecie wrzesińskim (M. Torzewski)  /334

1. Szkoły parafialne w okresie staropolskim  /334

2. Szkoły powszechne pod zaborem pruskim jako narzędzie germanizacji  /334

3. Szkoły powszechne w II RP  /337

4. Wrzesińskie "szkoły wyższe" i początki gimnazjum pod zaborem pruskim  /339

5. Gimnazjum, liceum i szkoły wydziałowe w II RP  /340

6. Szkoły zawodowe w okresie II Rzeczypospolitej  /343

7. Szkolnictwo pod okupacją hitlerowską  /344

8. Szkolnictwo podstawowe w okresie Polski Ludowej  /345

9. Szkoły średnie i zawodowe w okresie Polski Ludowej  /347

10. Przedszkola, biblioteki i oświata pozaszkolna od II do III RP  /349

11. Szkolnictwo wrzesińskie w okresie III RP (do 2017 roku)  /352

Rozdział XV. Działania na polu kultury w powiecie wrzesińskim (F. Biernat, R.M. Czerniak, L. Nowacki, M. Torzewski)  /354

A. Literatura i sztuka (F. Biernat, L. Nowacki, M. Torzewski)  /354

1. Literatura (L. Nowacki)  /354

2. Władysław Stanisław Reymont w Kołaczkowie i Wrześni (M. Torzewski)  /356

3. Teatr  (L. Nowacki)  /356

4. Film (L. Nowacki)  /357

5. Fotografia (L. Nowacki)  /359

6. Sztuka i architektura  (L. Nowacki)  /360

7. Muzyka od lat 60 XX w. do współczesności  (F. Biernat)  /362

B. Prasa i książka wrzesińska  (F. Biernat, R. Nowaczyk, M. Torzewski)  /366

1. Wrzesińska gazeta pod zaborem pruskim i w II Rzeczypospolitej  (M. Torzewski)  /366

2. Wici Wielkopolskie  (R. Nowaczyk)  /368

3. Wrzesińskie wydawnictwa regionalne w okresie od II do III RP  (M. Torzewski)  /369

4. Prasa wrzesińska i inne media w III RP  (F. Biernat)  /373

C. Muzea i zabytki (R.M. Czerniak, S. Mazurkiewicz)  /374

1. Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich i izby pamięci  (S. Mazurkiewicz)  /374

2. Muzeum Regionalne Ziemi Pyzdrskiej  (R.M. Czerniak)  /380

3. Zabytki powiatu wrzesińskiego  (S. Mazurkiewicz)  /384

D. Kultura i polityka w życiu codziennym mieszkańców ziemi wrzesińskiej (M. Torzewski)  /402

1. Uroczystości patriotyczne i państwowe w II RP  /402

2. Uroczystości, wiece i imprezy polityczne oraz patriotyczno-państwowe w Polsce Ludowej  /405

3. Życie kulturalne i rozrywski wrześnian w okresie II Rzeczypospolitej  /406

4. Wrzesińskie kino  /408

5. Ogród Różany, Dom Żołnierza, Powiatowy Dom Kultury i Wrzesiński Ośrodek Kultury  /410

Rozdział XVI. Wrzesiński sport, turystyka, rekreacja  (L. Nowacki)  /413

1. Sport wrzesiński w okresie zaboru pruskiego  /413

2. W II Rzeczypospolitej  /414

3. Sport wrzesiński a II wojna światowa  /416

4. W Polsce Ludowej  /416

5. W III Rzeczypospolitej /418

6. Najlepsi w historii  /420

7. Turystyka  /424

8. Rekreacja  /425

9. Obiekty sportowo-rekreacyjne  /426

Podziękowania  /429