...ciekawym wiedzieć i widzieć skutki czyli dzieje i znaczenie kolekcji przyrządów naukowych Stanisława Augusta

Autorka: Ewa Wyka

Rok wydania: 2015

Liczba stron: 362

Okładka: twarda

Format: 16,5 cm x 24,00 cm

Uwagi - okładka z lekkimi zatarciami, brzegi stron nieznacznie przykurzone

Lata panowania Stanisława Augusta to okres bujnego rozwoju nauki nowożytnej, w tym fizyki eksperymentalnej. To czas fascynacji nowo poznawanymi zjawiskami fizycznymi: próżnią, elektrycznością, magnetyzmem. Modne stały się wtedy publiczne pokazy fizyczne, tworzenie prywatnych zbiorów przyrządów. Fascynacji tej ulegli również władcy. Choć nie ocalały prawie żadne królewskich przyrządów, to ich inwentarz oraz zachowane archiwalia pozwoliły odtworzyć dzieje i zasoby królewskiej kolekcji instrumentów naukowych.

(opis wydawcy)

Spis treści:

Podziękowania  /5

Część I. Wprowadzenie  /10

1.1. Wstęp  /10

Tradycje zbieractwa  /11

Mecenat nauki i sztuki - obowiązek i przywilej władców   /11

1.2. Zbiory naukowe w XVIII wieku   /16

1.2.1. Geneza tworzenia  /16

Zbiory arystokratyczne  /20

Zbiory szkolne i uniwersyteckie  /20

Gabinety niezależnych uczonych   /22

Gabinety towarzystw naukowych   /24

Prywatne zbiory demonstratorów i mechaników   /25

1.3. Typowe zasoby XVIII-wiecznych gabinetów fizycznych  /27

1.4. Stan badań nad zbiorami Stanisława Augusta  /31

1.4.1. Źródła do badań nad królewskimi zbiorami naukowymi   /31

Literatura przedmiotu   /31

Archiwalia  /32

Opracowania  /35

1.4.2. Inwentarze i spisy królewskich instrumentów naukowych  /37

Część II. Zbiory naukowe Stanisława Augusta  /44

II.1. Tworzenie kolekcji instrumentów naukowych  /44

II.1.1. Lokalizacja i organizacja zbiorów  /44

II.2.1. August Fryderyk Moszyński (1731-1786) - twórca zbiorów   /46

II.3.1. Proweniencja i nabytki   /51

Zbiory Stefana Łuskiny (1725-1793)   /51

Zbiory kolegium jezuickiego w Poznaniu   /53

II.2.Obserwatorium astronomiczne   /59

II.2.1. Obserwatorium i organizacja obserwatorium  /59

II.2.2. Obserwatorium pod opieką Jowina Bystrzyckiego  /62

II.2.3. Zasoby instrumentów astronomicznych  /66

Kwadranty  /67

Lunety i teleskopy  /70

Zegary astronomiczne  /75

Instrumenty astronomiczne  /80

II.3. Gabinet fizyczny   /82

III.3.1. Charakterystyka zbiorów  /82

III.3.2. Analiza zasobu przyrządów fizycznych  /85

Pneumatyka  /85

Optyka  /92

Elektrostatyka i magnetyzm   /97

Modele i prototypy  /102

Przyrządy miernicze i kreślarskie  /104

Przyrządy meteorologicze, globusy i sfery   /106

II.4. Wytwórcy przyrządów królewskich  /107

Mechanicy królewscy  /107

Dostawcy przyrządów królewskich   /113

II.5. Wartość zbioru instrumentów naukowych  /118

II.6. Losy instrumentów naukowych po abdykacji Stanisława Augusta   /126

Część III. Instrumenty królewskie w świetle innych kolekcji   /135

III.1. Zbiory naukowe Stanisława Augusta na tle europejskich kolekcji królewskich  /135

III.1.1. Okres tworzenia zbiorów   /135

III.1.2. Liczebność zbiorów   /141

III.1.3. Charakterystyka zbiorów   /142

III.4. Walory estetyczne   /150

III.2. Zbiory Stanisława Augusta na tle zasobów polskich szkół wyższych w drugiej połowie XVIII w.   /151

III.2.1. Zbiory krakowskie i wileńskie   /151

III.2.2. Instrumenty astronomiczne  /153

III.2.3. Instrumenty fizyczne  /155

III.2.4. Instrumenty miernicze  /156

Część IV. Znaczenie zbiorów dla recepcji nauki nowożytnej w Polsce   /158

IV.1. Rola zbiorów królewskich w upowszechnianiu nauki  /158

IV.2. Rola zbiorów królewskich w uprawianiu nauki   /164

IV.2.1. Instrumenty astronomiczne   /164

IV.2.2. Instrumenty miernicze  /171

IV.2.3. Instrumenty fizyczne   /173

V. Podsumowanie   /175

V.1. Charakterystyka kolekcji   /175

V.2. Geneza i wartość zbioru   /176

V.3. Znaczenie kolekcji   /177

VI. Zakończenie   /179

VII. Bibliografia  /181

VII.1. Wykaz skrótów  /181

VII.2. Materiały archiwalne  /182

VII.3. Źródła drukowane i opracowania  /187

VIII. Aneks   /207

VIII.1. Catalogus Instrunimentorum [um] Mathematicorum ac Physicorum Serenissimi Stanislai Augusti Regis Polonarum noviter per Celestinum Mekarski perscriptus Varsaviae 1787. NBU, F.1. 5943 [oprac. Krystyna Woś]   /207

VIII.2. Katalog Instrumentów Matematycznych i Fizycznych Najjaśniejszego Stanisława Augusta Króla Polski na nowo przez Celestyna Mękarsiego przepisany, w Warszawie 1787 [tłum. z języka łacińskiego Krystyna Woś, konsultacja Ewa Wyka]   /247

VIII.3. Regestr Instrumentów Astronomicznych, Zapakowanych w Warszawie 12 czerwca 1805 roku (BCz, Rkp 3444, Papiery T. Czackiego, dotyczące Liceum Krzemienieckiego, t. 4: 1804-1813, k. 730-731; NBU, F.1. 6418, k. 108-109) [oprac. Ewa Wyka, Krystyna Woś]   /278

IX. Summary  /354

X. Indeks nazwisk   /356