Wspomnienia 1896–1945. W wojsku austriackim, w niewoli rosyjskiej, w 5 Dywizji Strzelców na Syberii ...

Autor: Jan Emisarski

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 214

Okładka: miękka ze skrzydełkami

Format: 15,8 cm x 22,8 cm

Seria: Wojna i pamięć

Wielkie znaczenie dla poznania dziejów Wojska Polskiego we wschodniej Rosji i na Syberii po obaleniu caratu w 1917 r. oraz dla zrozumienia przebiegu wydarzeń na tym obszarze podczas wojny domowej mają wspomnienia osób, które w nich bezpośrednio uczestniczyły. Ich memuary zawierają bowiem masę spostrzeżeń, opisów, charakterystyk i opinii, których badacz nie znajdzie w dokumentach. To właśnie te źródła są w stanie przekazać niepowtarzalną atmosferę tamtych, często bardzo dramatycznych, wydarzeń.

Taką niezmiernie wartościową memuarystyką są wspomnienia Jana Emisarskiego, dedykowane wnukowi Markowi Emisarskiemu, ukończone w Londynie w 1982 r. Chociaż formalnie – chronologicznie – autor opisuje swoje życie i karierę wojskową od dzieciństwa po koniec II wojny światowej, w rzeczywistości priorytetowo potraktował okres 1916–1920, czyli czas pobytu w niewoli rosyjskiej i służby w polskich formacjach wojskowych w Rosji w latach 1917–1920. Interesujące są zwłaszcza opisy walk toczonych na Uralu i na Syberii przez oddziały polskie. Jan Emisarski osobiście brał w nich udział, gdyż był adiutantem 1 Pułku Strzelców wchodzącego w skład syberyjskiej 5 Dywizji Strzelców. Arcyciekawy jest również opis jego przedzierania się w zimie 1920 r. z Krasnojarska do Warszawy, przez Nowonikołajewsk (Nowosybirsk)–Omsk–Wiatkę–Wołogdę do Leningradu, a następnie do Pskowa, skąd przeszedł przez tzw. zieloną granicę na teren kontrolowany przez oddziały łotewskie, a później przez Rygę–Dźwińsk (Dyneburg)–Wilno do stolicy niepodległej Polski.

Żałować należy, że Jan Emisarski pobieżnie zrelacjonował przebieg swojej kariery wojskowej w późniejszym czasie, chociażby w okresie 1938–1940, kiedy był attaché wojskowym RP w Budapeszcie i od września 1939 r. nadzorował ewakuację polskich żołnierzy internowanych na Węgrzech do Polskich Sił Zbrojnych formowanych we Francji i na Bliskim Wschodzie. Niedosyt czytelnik odczuwa, śledząc również dalsze koleje służby ppłk. dypl. Emisarskiego, chociażby w Egipcie, gdzie organizował Legię Oficerską i był najpierw jej dowódcą, później zaś zastępcą dowódcy. Autor wspomnień ogólnikowo potraktował także swoją służbę w Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii w latach 1943–1945.

Spis treści:

Wykaz skrótów /7

Wstęp  /11

Część I. Od 1896 do 1920 r.

1. W wojsku austriackim i w niewoli rosyjskiej  /29

2. W 5 Dywizji Strzelców na Syberii /45

Część II. W Wojsku Polskim II Rzeczypospolitej (1920-1939)

1. W Oddziale II Sztabu Generalnego i w Komisji Kontrolnej Ligi Narodów na Litwie (1920-1921)  /79

2. W attachacie w Moskwie (1921-1922)  /91

3. W Wyższej Szkole Wojennej, w linii i sztabach (1922-1938)  /101

4. Attache wojskowy w Budapeszcie (1938-1939)  /111

Część III. W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (1940-1945)  /123

Załączniki

Załącznik nr 1. Relacje majora Jana Emisarskiego dotyczące 5 Dywizji Syberyjskiej (październik 1917 – początek 1919 r.) /159

Załącznik nr 2. Apel Posła RP Leona Orłowskiego w Budapeszcie do rodaków przekraczających granicę polsko-węgierską /187

Załącznik nr 3. Rozkaz nr 1 ppłk. dypl. Jana Emisarskiego, dowódcy Legii Oficerskiej  /189

Załącznik nr 4. Legia Oficerska. Zmiany ewidencyjne – personalne  /191

Załącznik nr 5. Rozkaz dowódcy Ligii Oficerskiej płk. Adama Eplera  /193

Załącznik nr 6. Rozkaz oficerski nr 10 dowódcy Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich gen.  Stanisława Kopańskiego /195

Bibliografia  /197

Indeks osób  /205