Poza mapą. O Nadberezyńcach Floriana Czarnyszewicza

Autorzy: Paulina Subocz-Białek, Ireneusz Staroń

Rok wydania: 2021

Liczba stron: 352

Okładka: twarda

Format: 15,0 cm x 21,0  cm

Wydanie II

„Nadberezyńcy Czarnyszewicza to prawdziwy biały kruk nie tylko literatury kresowej, lecz także wielkich, epickich powieści XX wieku. To zapis poświadczony biografią tysięcy krajan, tytułowych Nadberezyńców, mówiących często z pół-białoruska i przenikniętych mocno ideą jagiellońskiej Rzeczypospolitej. Bo poza mapą kanonu historii, daleko za Berezyną jaśniała kultura, której bez autora nigdy byśmy nie poznali. Określenie poza mapą w sposób szczególny zaważyło przecież na losach Floriana Czarnyszewicza – uchodźcy zza granicy ryskiej, który w nowej Polsce znalazł się poza mapą oczekiwań społecznych, następnie zaś w Argentynie wiódł pełne trudów życie. Jego epos wydany po raz pierwszy w 1942 roku w Buenos Aires był z kolei poza mapą ówczesnej literatury, skupionej przecież na II wojnie światowej. Symboliczny powrót Czarnyszewicza z emigracji okazał się możliwy dopiero po upadku komunistycznego reżimu, choć kraj, o powrocie do którego marzył zginął już bezpowrotnie”.

(fragment książki)

Spis treści:

Uwagi wstępne  /7

Rys biograficzny  /111

"Kto to taki gromoodwod Piłsudski"? Traktat ryski  /21

Rozdział I. Pan Tadeusz XX wieku  /35

Nadberezyńcy jako epos  /35

Chronologia fabuły  /67

Rozdział II. O poetyce wstępu, czyli narrator jako dobry gospodarz  /75

Oczyma agronoma i pszczelarza  /75

Autentyzm i etos gospodarności  /86

Incipit eposu znad Berezyny wobec "szkoły litewskiej" i tradycji literackiej  /10

Przysiółek idealny  /111

Rozdział III. Pod znakiem żywiołu wody. Literacka akwarela znad Berezyny  /123

Między poetyką a symboliką aqua. Rozpoznanie  /123

Nadberezyński żywioł - krajobraz zbiorowej duszy  /131

Pieśń powrotu. Nostos Czarnyszewicza  /148

Nostalgiczna "stop-klatka", kres i rama  /181

Biblijny fundament. O staro- i nowotestamentowych wyznacznikach wyobraźni twórczej  /211

Obraz i rzeka. Światłocienie Berezyny, metafory i symbole /213

Rozdział IV. Królestwo poza Śmiercią i Historią. Narracja milczenia i elipsy  /223

Poetyka skrótu jako formalny odpowiednik dziejów utraconego świata  /223

Idealizacja in articulo mortis jako zasada decorum  /231

Śmierć bohaterska jako nośnik idei Polski historycznie królewskiej  /236

Śmierć na oczach czytelnika jako słuszna kara za zdradę  /253

Śmierć jako opowieść zasłyszana - strategia przygoty  /259

Smolarska Arkadia - narracja łotrzykowska - romans - bezkrwawy epos  /262

Na tyłach frontu - historia zasłyszana  /275

Apendyks zamiast zakończenia. "Czarnyszewicz parokrotnie". Rozmowy na marginesie kwartalnika literacko-artystycznego "Metafora"  /295

Bibliografia  /325

Streszczenie  /340

Summary  /356

Indeks osób  /349