Józef Piłsudski wobec kwestii białoruskiej (1918-1920)

Autorka: Joanna Gierowska-Kałłaur

Rok wydania: 2023

Liczba stron: 496

Okładka: twarda

Format: 17,00 cm x 24,5 cm

"Prezentowana rozprawa dotyczy pierwszego, dramatycznego dwulecia Polski niepodległej, z kwestią białoruską jako merytoryczną osią konstrukcyjną wykładu. Temat ma już swoją historiografię, ale jak udowadnia Autorka, wiele można jeszcze do niej wnieść wiedzy faktograficznej i oryginalnych interpretacji - nowatorskich, pobudzających intelektualnie".

(Z recenzji wydawniczej prof. Wojciecha Materskiego)

Spis treści:

Wstęp   /11

1. Przedmiot  /11

2. Cezura czasowa  /14

3. Entourage  /15

4. Literatura  /23

5. Archiwa  /34

6. Metoda  /37

7. Konstrukcja  /38

8. Ortografia  /41

Rozdział I. Wprowadzenie  /43

I.1. Naprawdę bardzo krótka historia ziem byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego  /43

I.2. Nie-Polacy, nie-Litwini, nie-Białorusini, tylko "krajowcy"  /47

I.3. Rola masonerii w procesie budowy elity białoruskiej   /49

I.4. Kwestia tożsamości mieszkańców ziem byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego  /50

I.5. Cele wojenne Niemców   /52

I.6. Dychotomia zaczątków białoruskiego życia politycznego   /61

I.6.1. Po niemieckiej stronie frontu   /61

I.6.2. Po rosyjskiej/sowieckiej stronie frontu  /64

I.7. Znaczenie postanowień traktatów brzeskich dla sytuacji w regionie  /70

I.8. Rozgrywki w łonie BRL. Obalenie gabinetu Romana Skirmunta  /73

I.9. Kto od listopada 1918 roku sprawował faktyczną władzę na ziemiach, do których aspirowała BRL  /78

Rozdział II. Od listopada 1918 do stycznia 1919  /83

II.1. Listopad 1918 roku. Kalendarium   /83

II.2. Listopad 1918 roku w Warszawie  /86

II.3. Dwa polskie programy wschodnie - dwie wizje odrodzonej Polski   /91

II.4. Warszawskie organizacje Polaków związanych z Ziemiami Wschodnimi  /94

II.5. Grudzień 1918 roku w Mińsku, Grodnie i Wilnie  /96

II.6. Praktyka polskiej polityki wschodniej  /105

Rozdział III. Od stycznia do kwietnia 1919 roku   /114

III.1. Reakcja Ignacego Paderewskiego na noty Antona Łuckiewicza i rządu litewskiego  /114

III.2. Sytuacja polityczna po sowieckiej stronie frontu w lutym-kwietniu 1919 roku   /116

III.3. Relacje pomiędzy bolszewikami a mieszkańcami Wilna w okresie okupacji bolszewickiej Litbieł   /119

III.4. Pułk Białoruski w Grodnie  /127

III.5. Relacje polsko-białoruskie w Grodnie w pierwszym kwartale 1919 roku   /133

III.6. Pierwsza polsko-polska próba sił. Departament Litewsko-Białoruski MSW czy MSZ?  /140

III.7. Bezskuteczna walka o dokooptowanie polskich posłów z Litwy i Białorusi do grona posłów Sejmu Ustawodawczego  /142

III.8. Prace Komitetu Obrony Kresów Wschodnich nad projektem Zarządu Cywilnego podporządkowanego Naczelnemu Dowódcy na terenach wyzwalanych od bolszewików   /143

III.9. Ustalanie linii polskiej polityki wschodniej  /144

III.10. Przyczyny nieprzyjęcia przez Ludwika Kolankowskiego funkcji Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich   /146

III.11. Działalność Straży Kresowej na ziemiach sukcesywnie wchodzących pod tymczasowy Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich  /146

Rozdział IV. Pomiędzy Rosją "białą" i "czerwoną"  /155

IV.1. W poszukiwaniu konsensusu. "Biali" Rosjanie a Polacy. Polacy a "biali" Rosjanie  /155

IV.2. Piłsudski a Rosja "czerwona"  /172

IV.3. W poszukiwaniu konsensusu z Litwinami - wysłannik Józefa Piłsudskiego do Kowna  /174

Rozdział V. Pomiędzy kwietniem a sierpniem 1919 roku. Pomiędzy Odezwą Wileńską a oswobodzeniem Mińska od bolszewików  /178

V.1. Odezwa Wileńska i inne oświadczenia publiczne Naczelnika Państwa  /178

V.2. Sejm Ustawodawczy i jego decyzje z 23 maja 1919 roku w sprawie polskiej polityki wschodniej   /189

V.3. Aktywność delegatów białoruskich w kuluarach paryskiej konferencji pokojowej i jej wpływ na postrzeganie państwa polskiego na arenie międzynarodowej  /192

V.4. Relacje Białorusinów z władzami ZCZW pomiędzy ogłoszeniem Odezwy Wileńskiej a oswobodzeniem Mińska od bolszewików   /201

V.5. Uwarunkowania decyzji Józefa Piłsudskiego w kwestii białoruskiej  /216

V.6. Bezpośrednie relacje polityków BRL z Naczelnikiem Państwa i jego pełnomocnikami oraz premierem Polski   /220

V.7. Litewski zamach stanu w Kownie i jego powiązanie z kwestią białoruską   /230

Rozdział VI. Od września do listopada 1919 roku  /234

VI.1. Manewry dyplomatyczne Antona Łuckiewicza   /234

VI.2. Manewry polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych wobec Antona Łuckiewicza  /238

VI.3. Rozwój sytuacji po fiasku zamachu kowieńskiego. Powitanie Józefa Piłsudskiego w Mińsku   /241

VI.4. Aktywność mianowanego przez władze Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich magistratu oraz Rady Miejskiej Mińska  /248

VI.5. Proces formowania białoruskich oddziałów wojskowych  /253

VI.5.1. Retrospekcja  /258

VI.6. Wokół dekretu z 22 października 1919 roku. Mity i fakty  /258

VI.7. Listopad 1919 roku   /263

Rozdział VII. Od grudnia 1919 do marca 1920 roku  /276

VII.1. Białoruski zamach stanu 13 grudnia 1919 roku. Powstanie dwóch białoruskich ośrodków władzy  /276

VII.2. Rozwój sytuacji w Mińsku po zbojkotowaniu przez Białorusinów wyborów Rady Miejskiej   /286

VII.3. Propagandowe "pokojowe propozycje" nowym narzędziem politycznej gry Sowietów   /288

VII.4. Inicjatywa Nikołaja Czajkowskiego i Borysa Sawinkowa  /292

VII.5. Aktywność Rady Najwyższej i Antona Łuckiewicza do 6 marca 1920 roku. Białoruska kwestia szkolna  /300

VII.6. Białoruskie oczekiwania a polskie możliwości i ograniczenia  /303

VII.7. Misja Macieja Glogiera na terenie plebiscytu zapowiedzianego w Odezwie do mieszkańców b. Wielkiego Księstwa Litewskiego  /311

VII.8. Oczekiwania liderów Białoruskiej Komisji Wojskowej  /316

VII.9. Przybycie Stanisława Bułak-Bałachowicza w terytorium Polski   /318

VII.10. Rozmowy polsko-białoruskie w Mińsku  /323

VII.11. Stosunek Antona Łuckiewicza i pozostałych polityków białoruskich do Józefa Piłsudskiego i Polski   /332

Rozdział VIII. Od kwietnia do czerwca 1920 roku  /335

VIII.1. Zmiana stosunku Ententy do Rosji sowieckiej  /335

VIII.2. Białoruska Komisja Wojskowa w świetle cennej dokumentacji przechowywanej w RGWA w Moskwie oraz innych źródeł   /336

VIII.3. Zmiana sytuacji geopolitycznej w regionie. Sojusz Piłsudski-Petlura  /349

VIII.4. Osiągnięcie konsensusu w sprawie polityki wschodniej pomiędzy Polakami oraz pomiędzy Polakami a Białorusinami z Rady Najwyższej  /351

VIII.5. Działania administracji Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich do chwili, w której został podporządkowany Prezydium Rady Ministrów i Najwyższej Izbie Kontroli Państwa w Warszawie   /356

VIII.6. Aktywność Rady Najwyższej i Białoruskiej Komisji Wojskowej w chwili sukcesu i w godzinie próby   /360

VIII.7. Politycy białoruscy w oczach polskiego wywiadu wojskowego  /370

VIII.8. Plany monarchistów rosyjskich w stosunku do Białorusinów  /373

VIII.9. Nora bene. Charakterystyka rosyjskich ugrupowań monarchistycznych w 1920 roku   /375

Rozdział IX. Od lipca do listopada 1920 roku   /382

IX.1. Oddziały wojskowe formowane na terytorium polskim   /382

IX.2. Lato 1920 roku. Rozwój sytuacji militarno-politycznej w regionie  /390

IX.3. Traktat litewsko-sowiecki z 12 lipca 1920 roku i powtórna proklamacja BSSR 31 lipca 1920 roku   /392

IX. 4. Tajna umowa Stanisława Bułak-Bałachowicza z Borysem Wiktorowiczem Sawinkowem (27 VIII 1920)   /394

IX.5. Wrzesień 1920 roku   /398

IX.5.1. Efekty współdziałania Straży Kresowej w realizacji polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego   /398

IX.5.2. Sytuacja współpracujących z Belwederem polityków białoruskich po likwidacji struktur Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich   /401

IX.5.3. Okoliczności zawarcia tzw. Umowy suwalskiej z Litwinami  /404

IX.5.4. Dalsze wsparcie Belwederu dla polityków białoruskich zorientowanych na Polskę  /407

IX.6. Litwa Środkowa   /409

IX.7. Projekt Hymansa  /411

IX.8. Aktywność Rosyjskiego i Białoruskiego Komitetów Politycznych  /413

IX.9. Ostatnia szansa  /423

IX.10. Fiasko "buntu" Żeligowskiego  /432

Rozdział X. Epilog. Rok 1921  /434

X.1. Traktat ryski i jego konsekwencje  /434

X.2. Kres marzeń liderów białoruskich o "Białorusi wyobrażonej"  /439

Zakończenie  /443

Bibliografia (pozycje wybrane)   /463

Indeks nazwisk  /483